UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

nieprzyjaciel

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

Zob.  przyjaciel 

1. króla

Definicja

osoba lub społeczność, która ma nieprzyjazny stosunek do innej osoby lub społeczności, zwalcza ją i działa na jej szkodę

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wróg
antonimy:  przyjaciel

Połączenia

  • nasz nieprzyjaciel
  • miłość nieprzyjaciela
  • miłość do nieprzyjaciela
  • mieć; kochać, miłować nieprzyjaciela

Cytaty

Pragnął, by człowiek go minął. Ale tamten przystanął za jego plecami. Niepokój pojawił się w sercu Pawła. Zbyt wielu nieprzyjaciół czyhało na jego życie, aby nie musiał o tym pamiętać.

źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1949

W grudniu 1225 roku na synodzie w Bourges Rajmund VII został uznany za nieprzyjaciela króla i Kościoła, [...]

źródło: NKJP: Dariusz Piwowarczyk: Słynni rycerze Europy. Rycerze Chrystusa, 2007

Jezus Chrystus powiedział na Górze: „Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują; [...]

źródło: NKJP: Tadeusz Lira: Nieśmiertelna miłość, Akant, 2009-12

Ewangelia jest krystalicznie jednoznaczna: każdy - nawet nieprzyjaciel - jest twoim bliźnim.

źródło: NKJP: Zięba Maciej OP: o szkodzie? Przed szkodą? : o Polsce, kapitalizmie i kontemplacji , 1996

[...]dlaczego Pana - żołnierza września, Armii Krajowej, który po 1945 roku miał kontakty w WiN - nie aresztowano? Czy często jest Pan o to pytany? - To pytanie zadawało mi już wielu przyjaciół i nieprzyjaciół.

źródło: NKJP: Paweł Wroński: Aleksander Gieysztor, Rozmowa na początek wieku, Gazeta Wyborcza, 1999-02-13

Jeszcze wiele rzeczy przydarzyło się tego poranka nam i innym także. Można by wspomnieć o tym, co się stało ze starym Kowolikiem, kiedy spotkał na drodze swojego nieprzyjaciela Kuśkę Alojzego; powiedzieć trzeba, że droga była wąska.

źródło: NKJP: Wiesław Dymny: Opowiadania zwykłe, 1997

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. nieprzyjaciel
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr
D. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
C. nieprzyjacielowi
 nieprzyjaciołom
B. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
N. nieprzyjacielem
 nieprzyjaciółmi
Ms. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciołach
W. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr

Składnia

bez ograniczeń + nieprzyjaciel +
(KOGO)
bez ograniczeń + nieprzyjaciel +
(CZYJ)

2. Polski

Definicja

wojsko przeciwnika w czasie wojny

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna osoby związane z wojskiem i wojną

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa stosunki międzynarodowe

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wróg
antonimy:  przyjaciel

Połączenia

  • główny; potężny, silny, wielki; potencjalny; liczniejszy; wspólny; nasz nieprzyjaciel; nieprzyjaciel zewnętrzny
  • nieprzyjaciel ojczyzny; Polski
  • armia, siły, wojska; kolumna, oddziały, piechota, ugrupowania; atak, działania, najazd, obrona, opór, ruchy, uderzenie; linia, pozycje, stanowiska, tyły; artyleria, czołgi, samoloty, statki; kule, ogień; przewaga liczebna; uwaga, zamiary; straty; kraj, terytorium; pod naciskiem; w obliczu; w ręce nieprzyjaciela; morze; nieprzyjaciół
  • przewaga; zwycięstwo nad nieprzyjacielem; kontakt; walka z nieprzyjacielem; pościg za nieprzyjacielem
  • dane, wiadomości o nieprzyjacielu
  • nieprzyjaciel atakuje, nadciąga, nacierał; poniósł/ponosi straty; stracił, utracił; zdobył coś; zajęty przez nieprzyjaciela
  • atakować; pokonać, odrzucić, zwyciężyć/zwyciężać; otoczyć/otaczać, powstrzymać/powstrzymywać; zaskoczyć, zmusić do czegoś nieprzyjaciela
  • być nieprzyjacielem
  • przejść, zbiec do nieprzyjaciela; natrzeć, uderzyć na nieprzyjaciela
  • walczyć z nieprzyjacielem

Cytaty

Z wojskowej perspektywy to wygląda następująco: nieprzyjaciel został wyparty poza granice kraju i nie będzie już zadawał strat.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004

[...]nieprzyjaciel skierował swój marsz na południe, w celu wyparcia Polaków z placówki „Prom”.

źródło: NKJP: Łukasz Politański: Walki na Westerplatte 1-7.09.1939, Bo wolność krzyżami, 2009

Położony na szczycie samotnego wyniesienia, zaopatrzony w rowy i wały ów fort pozwalał dobrze wyćwiczonym żołnierzom na skuteczną obronę przed liczniejszym nieprzyjacielem.

źródło: NKJP: Zdzisław Skrok: Wielkie Rozdroże : ćwiczenia terenowe z archeologii wyobraźni, 2008

Mimo bohaterskiej obrony, w wyniku silnych ataków lotniczych nieprzyjaciela oddziały zostały rozbite i zdezorganizowane.

źródło: NKJP: Krystyna Malik, Raciborska Maria (red.): Przewodnik po Polsce, 1996

Nasze próby wyzwolenia się z niewoli zaborców podejmowane w powstaniu kościuszkowskim, podczas wojen napoleońskich, w powstaniu listopadowym i w czasie Wiosny Ludów nie powiodły się. Przewaga nieprzyjaciół była zbyt wielka.

źródło: NKJP: ELŻBIETA NOWAK: Udział mieszkańców Częstochowy w Powstaniu Styczniowym, Tygodnik Regionalny „Gazeta Częstochowska”, 2008-01-24

Nieprzyjaciel atakował granatami, minami, „cocktailami Mołotowa” i ogniem z pistoletów.

źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1977

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. nieprzyjaciel
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr
D. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
C. nieprzyjacielowi
 nieprzyjaciołom
B. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
N. nieprzyjacielem
 nieprzyjaciółmi
Ms. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciołach
W. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr

3. Boga i człowieka

Definicja

rel. 
szatan

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół wyznania: zasady i prawdy wiary

Relacje znaczeniowe

synonimy:  wróg

Połączenia

  • nieprzyjaciel (Pana) Boga; człowieka, ludzkości; natury (ludzkiej)
  • ataki; w obliczu nieprzyjaciela

Cytaty

Jeśli Bóg działa w duszy człowieka, to daje radość i wesele, a usuwa wszelki smutek, aby w ten sposób przyciągnąć do siebie człowieka. Nieprzyjaciel natomiast będzie wprowadzał smutek i zamieszanie.

źródło: NKJP: Henryk Dziadosz SJ: Doświadczyć Boga: życie chrześcijańskie w ćwiczeniach duchownych św. Ignacego Loyoli, 2000

Krzyż jest ratunkiem przed nieprzyjacielem duchowym, [...]

źródło: NKJP: Leszek Matela: Sekrety katedr i miejsc mocy: wiedza tajemna chrześcijańskich mistrzów, 2004

Nieprzyjaciel człowieka, szatan, również chce zyskać dostęp do wnętrza człowieka, aby go kontrolować.

źródło: NKJP: Maria Wolan: Pozornie niewinne i bezpieczne : rzecz o terapiach, medytacjach, wróżbach, zabawach z duchami, 2007

[...]fragment Apokalipsy świętego Jana. Opowiada o starciu z tymi, którzy sprzeniewierzyli się Panu. Złymi duchami, które służą Największemu Wrogowi, Nieprzyjacielowi Boga i Człowieka, zresztą określeń jest wiele, tak wiele jak języków i narodów, a nawet jeszcze więcej. Mówiąc najprościej: Szatanowi.

źródło: NKJP: Mariusz Kaszyński: Martwe światło, 2009

Św. Ignacy z Loyoli w liście do siostry Teresy Rejadell w taki sposób opisuje strapienie: Nieprzyjaciel dręczy nas bez przerwy, wywołuje smutek, którego przyczyn zupełnie nie rozumiemy.

źródło: NKJP: Stanisław Biel; Dariusz Wiśniewski: Jak modlić się w codzienności, 2009

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. nieprzyjaciel
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr
D. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
C. nieprzyjacielowi
 nieprzyjaciołom
B. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
N. nieprzyjacielem
 nieprzyjaciółmi
Ms. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciołach
W. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr

Składnia

bez ograniczeń + nieprzyjaciel +
(KOGO/CZEGO )

4. ojczystej mowy

Definicja

osoba, która odnosi się do czegoś z niechęcią i nie uznaje tego

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przeciwnik, wróg

Połączenia

  • nieprzyjaciel chrześcijaństwa, (prawdziwej)wiary

Cytaty

[...]na pohybel nieprzyjaciołom ojczystej mowy! Nie będziemy bez potrzeby bezcześcili jej nachalnymi – „OK” (lub: okay, okej) lub „sorry” [...]

źródło: NKJP:(red): Sprawdź się sam..., Dziennik Łódzki, 2006-04-28

Walka z nieprzyjaciółmi wiary albo tylko deklarowana gotowość do niej funkcjonowała jako element kultury oraz koncepcja polityczna, szczególnie w krajach, które w XVI i XVII wieku toczyły liczne wojny z Turcją i jej islamskimi bądź zislamizowanymi lennikami.

źródło: NKJP : Dariusz Piwowarczyk: Słynni rycerze Europy. Rycerze Chrystusa, 2007

Nieprzyjaciele polskiego ducha narodowego uczynili już wiele, aby oderwać młode pokolenie od poznania oryginalnego wielkich dzieł, wyrzucono je z lektur szkolnych i zastąpiono przeróbkami filmowymi wątpliwej jakości, [...]

źródło: NKJP: o. Mieczysław Albert Krąpiec: O patriotyczne wychowanie, Wychowawca, 2008-11

Rycerstwo Niepokalanej to stowarzyszenie apostolsko-maryjne założone przez św. Maksymiliana Marię Kolbego [...]. Jako cel przyjęło ono troskę o nawrócenie grzeszników, ateistów i nieprzyjaciół Kościoła oraz zjednoczenie chrześcijaństwa.

źródło: NKJP: Rycerstwo Niepokalanej, Głos Ojca Pio, 2000

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. nieprzyjaciel
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr
D. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
C. nieprzyjacielowi
 nieprzyjaciołom
B. nieprzyjaciela
 nieprzyjaciół
N. nieprzyjacielem
 nieprzyjaciółmi
Ms. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciołach
W. nieprzyjacielu
 nieprzyjaciele
 ndepr
nieprzyjaciele
 depr

Składnia

bez ograniczeń + nieprzyjaciel +
(CZEGO)

Przysłowia

Co na drodze, to nieprzyjaciel
Data ostatniej modyfikacji: 12.05.2013
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN