Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *perdъkъ 'to, co jest na początku, na czele, przed czymś; ten, kto był przed kimś, poprzednik, przodek'
Forma prasłowiańska od przyimka *perdъ 'przed' z przyrostkiem *-ъkъ; zob. przed
1. w rodzinie
Definicja
Noty o użyciu
Zwykle używane w odniesieniu do osób dawno nieżyjących.
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Rodzina członkowie rodziny
Połączenia
- niemiecki, polski, węgierski,...; bliski, bliższy, daleki, dalszy, nieznany; słynny, sławny, wybitny, zasłużony; wspólny; zmarły przodek
- przodek ze strony matki, ojca
- przodek po kądzieli; przodek w linii prostej
- portret przodka; kraj, ojczyzna, ziemia; dziedzictwo, grzechy, spuścizna, tradycja, wiara, zwyczaje; ślady; duchy; kult; groby przodków
- pamięć o przodkach; majątek, pamiątki po przodkach
- szukać, znaleźć przodków
- dziedziczyć, odziedziczyć po przodkach
Cytaty
|
Jestem bardzo dumna z mojego pradziadka. Nie ma w tym nic dziwnego, że mając takiego przodka, pałam wielką miłością do koni. źródło: NKJP: S.Żagiel: Patrząc na starą fotografię: Mój pradziadek był ułanem, Tygodnik Ciechanowski, 2002-09-26 |
|
|
Byłem zgubiony, stracony, nie miałem swego miejsca, nie byłem skądś, byłem znikąd, genetycznie też rozczłonkowany, moi przodkowie byli Polakami mieszkającymi w Stanach Zjednoczonych [...]. źródło: NKJP: Wojciech Stamm: Czarna matka, 2008 |
|
|
Przodkowie Samuela, Andreis Moses de Groot i Anna, z domu van de Walle, osiedli w Norwich ok. r. 1567. źródło: NKJP: Adam Czerniawski: Narracje ormiańskie, 2003 |
|
|
Jeszcze przez chwilę myślała o swoim nieznanym przodku i o tym, że szczęśliwie umarł we własnym łóżku, w pięknej kamienicy przy Polnej 82. źródło: NKJP: Anna Bolecka: Concerto d'amore, 2004 |
|
|
Żeby dokładnie odtworzyć klimat, zaprzyjaźnił się z grupą Cyganów do tego stopnia, że trzymał do chrztu jedno z cygańskich dzieci. Obydwie wnuczki podkreślają, że są bardzo dumne z takiego przodka i chodzą na wszystkie premiery jego sztuk. źródło: NKJP: (SIE): Tablica na Dębnikach, Dziennik Polski, 2002-10-21 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | przodek |
przodkowie |
ndepr |
| przodki |
depr | ||
| D. | przodka |
przodków |
|
| C. | przodkowi |
przodkom |
|
| B. | przodka |
przodków |
|
| N. | przodkiem |
przodkami |
|
| Ms. | przodku |
przodkach |
|
| W. | przodku |
przodkowie |
ndepr |
| przodki |
depr |
Składnia
|
+ | przodek | + |
CZYJ
|
|
|
+ | przodek | + |
KOGO
|
2. w ewolucji
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin budowa i funkcjonowanie roślin
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego
Połączenia
- nasz, wspólny przodek
- przodek człowieka
Cytaty
|
Ostatni wspólny przodek człowieka i szympansa żył zapewne ok. 5 mln lat temu, znacznie później niż ostatni wspólny przodek szympansa i orangutana, a mniej więcej 30 mln lat później niż wspólny przodek szympansa i małp ogoniastych. źródło: NKJP: Książki o ekologii i ekologistach, Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 1994-12-01 |
|
|
Wydawało się niegdyś, że najprościej uznać za początek gatunku pojawienie się okazów z cechą dla niego diagnostyczną. Jest jednak oczywiste, że w populacjach pośrednich wiekowo pomiędzy gatunkiem a jego przodkiem tylko pewna część osobników była nosicielami tej cechy, przy czym w miarę upływu czasu geologicznego udział tych osobników w populacji wzrastał aż do jej zdominowania źródło: NKJP: Jerzy Dzik Dzieje życia na ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii, 2003 |
|
|
[...] żeby przyjąć postawę dwunożną, odlegli przodkowie ptaków, tekodonty, musieli przejść przez etap życia wodnego [...] źródło: NKJP: Marcin Ryszkiewicz Przepis na człowieka, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | przodek |
przodkowie |
ndepr |
| przodki |
depr | ||
| D. | przodka |
przodków |
|
| C. | przodkowi |
przodkom |
|
| B. | przodka |
przodków |
|
| N. | przodkiem |
przodkami |
|
| Ms. | przodku |
przodkach |
|
| W. | przodku |
przodkowie |
ndepr |
| przodki |
depr |
3. w kopalni
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Przemysł miejsca i czynności związane z przemysłem
Połączenia
- przodek w kopalni
- praca na przodku; praca w przodku
- fedrować, pracować, przebywać na przodku; pracować w przodku; pracujący, zatrudniony na przodku
Cytaty
|
[...] ogólne konstytucyjne zrównanie praw kobiet i mężczyzn oznacza chęć zapędzenia kobiet do pracy na przodku w kopalniach. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 18.06.1997 |
|
|
Spadnie bezrobocie, bo zredukowani górnicy, po zwróceniu odpraw, będą wracać do pracy na przodku. źródło: NKJP: Rurociąg imienia Rasputina, Dziennik Polski, 2001-07-06 - |
|
|
Jeżeli górnik pracuje w przodku, to jest najważniejszym górnikiem. Jeżeli pracuje na dole, to jest ważniejszy od tego, który pracuje na powierzchni. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 16.03.2000 |
|
|
Obszar wydobywczy był ogromny: zajmował 65 kilometrów kwadratowych pod miastem i okolicą. Podróż na przodek (windą, kolejką, na piechotę) zajmowała godzinę. Ludzie fedrowali w koszmarnym skwarze, przy nieznośnej wilgotności powietrza, jak w dżungli. źródło: NKJP: Kopalnia pieniędzy, Dziennik Polski, 2002-02-15 |
|
|
Prawie wszyscy jego pracownicy wykonują taką samą pracę jak górnicy kopalni na przodku, tyle że zamiast węgla wydobywają skały. źródło: NKJP: Jacek Pieśniewski: Strajk węglowego zaplecza, Gazeta Wyborcza, 1993-09-16 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | przodek |
przodki |
|
| D. | przodka |
przodków |
|
| C. | przodkowi |
przodkom |
|
| B. | przodek |
przodki |
|
| N. | przodkiem |
przodkami |
|
| Ms. | przodku |
przodkach |
|
| W. | przodku |
przodki |
4. przód
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości przestrzeni miejsce i jego usytuowanie w przestrzeni
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | przód |
Połączenia
- wyjechać na przodek
- jechać, siedzieć na przodku
Cytaty
|
[...] głowa jednak była wielka czarnymi włosami obrosła bardzo straszna, cztery zęby mając na przodku, ruszała ta osoba wargami i zębami, ale nie mówiła [...]. źródło: NKJP: Radość dla gawiedzi, Dziennik Polski, 2001-05-19 |
|
|
Świat idzie do przodku, komputery mają coraz większą moc obliczeniową, więc programiści dostosowują się do tego stanu rzeczy. źródło: Internet: republika.onet.pl/ |
|
|
Na ich sygnał samochód marki Mercedes najpierw zwolnił, a potem gwałtownie ruszył do przodku. źródło: Internet: www.lokalna.info |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | przodek |
przodki |
|
| D. | przodku |
przodków |
|
| C. | przodkowi |
przodkom |
|
| B. | przodek |
przodki |
|
| N. | przodkiem |
przodkami |
|
| Ms. | przodku |
przodkach |
|
| W. | przodku |
przodki |
Inne uwagi
Zwykle lp
5. wozu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport lądowy
Połączenia
- przodek działa, wozu
Cytaty
|
Udało mi się skłonić Dyasa, aby przesiadł się na konia, i teraz jechałem na przodku działa, radośnie obojętny na wszystko, co dzieje się w zaprzęgach. źródło: NKJP: Jan Józef Szczepański: Polska jesień, 1995 |
|
|
Z czasem tylne części hołobli zaczęto okuwać i zakańczać żelaznymi kółkami (hakami), zakładanymi na uchwyty przytwierdzone do przodka wozu. źródło: Internet: www.muzeumgalowice.pl |
|
|
Masa całkowita haubicy w położeniu marszowym (z przodkiem) wynosiła 950 kg a do jej holowania wystarczały 4 konie. źródło: NKJP: Ryszard Henryk Bochenek;Twierdza Jasna Góra, 1997 |
|
|
Przygotowanie A-19 do strzału jest analogiczne jak w przypadku haubicoarmaty MŁ-20. Najpierw należy zamocować lufę do oporopowrotnika, a odpięte od przodka ogony rozsunąć. źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | przodek |
przodki |
|
| D. | przodka |
przodków |
|
| C. | przodkowi |
przodkom |
|
| B. | przodek |
przodki |
|
| N. | przodkiem |
przodkami |
|
| Ms. | przodku |
przodkach |
|
| W. | przodku |
przodki |