UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

co I

II III

Chronologizacja

2 połowa XIV w., SStp

Pochodzenie

psł. *čьso

1. to, co

Definicja

wskazuje na to, że to, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, dotyczy tego, o czym mowa w zdaniu podrzędnym

Noty o użyciu

W użyciu przy zaimku osobowym, wskazującym ten oraz ktoś uważane za potoczne. Neutralne w takich kontekstach jest użycie zaimka który (ci, co przyszli - ci, którzy przyszli) lub kto (trzeba kogoś, co by myślał samodzielnie - trzeba kogoś, kto by myślał samodzielnie).

Kategoria znaczeniowa

wykładnik nie-osoby

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  co to, jak II

Cytaty

Żywił się tym, co wyżebrał od dobrych ludzi.

źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1986

Anglik chce wyjaśnić Zoe, że wszystko, co sobie uroiła pod czarnymi łukami brwi, pod śniadym czółkiem, to brednia, przekłamanie i zwid (...).

źródło: NKJP: Piotr Siemion: Niskie Łąki, 2000

Myślałem o tym, że mama powinna jechać nawet bez nas do Zakopanego, może by jej wreszcie minął ten paskudny kaszel, co ją męczy.

źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961

Nikt z ludzi nie ma mocy unicestwiania bytu, ale każdy ma wolność odmówienia wartości temu, co zostało stworzone jako dobre.

źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei : wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1975

W Dukli jest rynek z graniastą wieżą, knajpa „Graniczna”, czasami jest praca dla tych, co nie potrafią prawie nic.

źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Opowieści galicyjskie, 1955

Odmiana

część mowy: relator

podklasa: obiektu

Inne uwagi

Odmiana zgodna z odmianą co I

Składnia

_: Zd.Nadrz., co _: Zd.Podrz.
korelat: fakultatywny: to
szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz.,
zmienny względem Zd.Nadrz.

2. Oznajmił, że wyjeżdżają, co nas zasmuciło.

Definicja

o tym, co zostało powiedziane wcześniej, mówiący chce powiedzieć coś więcej

Noty o użyciu

Przy zmianie zdania złożonego na dwa zdania proste zastępowane przez to, np. Oznajmił, że wyjeżdżają. To nas zasmuciło.

Kategoria znaczeniowa

wykładnik rozwinięcia

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  ten III

Cytaty

Wówczas jednostka staje się, na co zwraca uwagę Hegel w Filozofii prawa - obiektywna, to znaczy taka, jaka została zaakceptowana jako cząstka społeczności - i dlatego, i dlatego! - działa prawdziwie i zgodnie z tradycją.

źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998

Warto odnotować znamienny fakt: w całej serii działań fizyków radzieckich na plan pierwszy wybijają się rezultaty teoretyczne udokumentowane zbyt słabo danymi eksperymentalnymi, co sprawiło , że wynik końcowy niejednokrotnie bywał wątpliwy.

źródło: NKJP: Włodzimierz Kusch: Co o promieniowaniu wiedzieć powinniśmy, 1999

Handlarz zachwycił się urodą młodzieńca; choć protestował głośno, że kapitan chce za niego więcej, niż kosztuje niebieskooka Czerkieska z certyfikatem dziewictwa, zapłacił połowę żądanej sumy, co nigdy się nie zdarzyło w ich dotychczasowych transakcjach.

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Świt i zmierzch są tożsame, czego nie można powiedzieć o nocy i dniu.

źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1974-1979, 1979

Odmiana

część mowy: relator

Składnia

_ co _
w obu pozycjach: Zd.
szyk: stały: antepozycja względem Zd.podrzędnego, postpozycja względem przedtekstu

3. Co robisz?

Definicja

wprowadza pytanie o to, o czym można orzec to, co jest powiedziane w odpowiednim zdaniu

Noty o użyciu

Z "chcieć" niezgodnie z wymaganiami czasownika w bierniku: Co chcesz za notatki?
Możliwe także w użyciu finalnym: Nie pamiętasz, z kim tam byłeś, co? Tego typu konteksty często mają odcień ironiczny, sugerujący, że jest przeciwnie niż sugeruje pytanie.
Często używane samodzielnie (Co?), gdy mówiący nie usłyszał dokładnie tego, co było powiedziane lub usłyszał, ale nie może uwierzyć, że to jest prawda.
W mówionej polszczyźnie częste przy powitaniu: Co słychać?, Co tam?, Co porabiasz?, Co u ciebie?

Kategoria znaczeniowa

wykładnik obiektu

Cytaty

- Co mi dasz, co mi dasz za moje jabłko złote? - zapytała śpiewnym głosem, zgodnie z protokołem przewidzianym na taką okoliczność.

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Czego się napijesz?

źródło: NKJP: Juliusz Machulski, Piotr Wereśniak, Ryszard Zatorski: Kiler, 1997

Z czego żyjesz? Czym się zajmujesz?

źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Prawiek i inne czasy, 1996

W czym mogła jej przeszkadzać Esmeralda?

źródło: NKJP: Hanna Samson: Pułapka na motyla, 2000

Co ciekawego zobaczyli autorzy programu w Toruniu?

źródło: NKJP: Małgorzata Litwin: A to Toruń właśnie, Gazeta Miejska nr 3 (46), 2000

Odmiana

część mowy: zaimek pytajny

Inne uwagi

Odmiana zgodna z odmianą co I

Składnia

co_
Zd.pyt.
Jeśli z Przym., to z Przym.w dopelniaczu, gdy co w mianowniku i bierniku. W innych wypadkach przypadek co i Przym. uzgadniany, zależny od czasownika w Zd.pyt..
szyk: stały: antepozycja wobec zdania; postpozycja jedynie względem przyimka wymaganego przez czasownik zdania

Informacja normatywna

Używanie pytajnika czemu zamiast dlaczego uznawane jest za niepoprawne.

4. Co on, zgłupiał?

Definicja

pot. 
mówiący sugeruje, że ktoś zachowuje się lub jest odbierany jako ktoś inny, nieoceniany pozytywnie

Kategoria znaczeniowa

wykładnik pytania

Cytaty

Zmartwiałem dosłownie. Co on, nie słuchał radia?

źródło: NKJP: Marek Harny: Zdrajca, 2007

- Co on, zgłupiał ze szczętem, czy jak? - zdenerwował się Kennet Zdzieblarz.

źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Miecz przeznaczenia, 1992

Co oni, zwariowali na stare lata?!

źródło: NKJP: TERESA SEMIK: Kiedyś zaśpiewam z synami, Dziennik Zachodni, 2002-06-14

- Słucham? – Spytał zdziwiony Remus. – Co ja, twoja sekretarka jestem? Wszystko mam za ciebie robić?

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: modyfikator deklaratywności

podklasa: operator pytania

Składnia

co _, _?
pierwsza pozycja: Rz. lub zaimekrzeczowny
druga pozycja Zd.pyt.
szyk: stały: na początku zdania

5. co trzeci dzień

Definicja

mówiący informuje o tym, że za każdym razem, gdy _, zachodzi to, o czym mowa

Kategoria znaczeniowa

wykładnik częstotliwości

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  po, w, za

Cytaty

Przez tydzień lek stosuje się codziennie (jeśli nie wystąpi biegunka), potem rzadziej - co dwa lub trzy dni, a nawet tylko raz w tygodniu.

źródło: NKJP: Hanna Jurczak-Gucwińska: Zwierzęta w moim domu, 1975

Materiały gładkie, lekko prążkowane, z jasną nitką powracającą co dwa centymetry, i miękkie, niemal z pluszu, zaraz wyświechtane na mankietach i przy kieszeniach.

źródło: NKJP: Zbigniew Kruszyński: Na lądach i morzach : opisy i opowiadania, 1999

Zaraz się go dotknął ten, co mu podał truciznę, i co jakiś czas patrzył mu na stopy i golenie, a potem mocno go uszczypnął w stopę i zapytał, czy by co czuł.

źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei : wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1975

Co parę przystanków rozlegały się syreny.

źródło: NKJP: Jeremi Przybora: Przymknięte oko opaczności, 1994

U Nabokova mamy problem poważniejszy: to nie tylko elementy; autor kreuje fantastyczny świat, co kilka-kilkanaście stron przypominając nam o swym koncepcie poprzez wrzucenie w tekst nowych, fantastycznych właśnie szczegółów swej kreacji.

źródło: NKJP: Jacek Dukaj, Łukasz Orbitowski, Wit Szostak: S.O.D.: Zagadka czy pułapka? „Ada” albo żart Nabokova, Esensja nr 06, 2009-08-21

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

co_
Rz. nazywający miarę czasu, wielkości lub wydarzenie (dzień, wtorek, metr, krok, spotkanie) lub fraza z takim Rz. i najczęściej z Licz. (co trzy dni, co drugi wtorek, co trzy metry) lub innym wyrażeniem odnoszącym się do liczby (parę, kilka, niewiele, jakieś)
szyk: stały: antepozycja

6. co ważniejszy

Definicja

to, o czym mowa, może być powiedziane o tylko pewnych spośród obiektów wskazanych, a mianowicie takich, które wskazaną cechę mają w wyższym stopniu niż inne obiekty tej grupy

Kategoria znaczeniowa

wykładnik stopnia

Cytaty

Z wiedzą produkowaną na Zachodzie można było się kontaktować tylko przez pośredników: tłumaczy, wydawnictwa tłumaczące na pirackich zasadach co ciekawsze publikacje, w końcu agentów KGB, których zadaniem było wykradanie technologii i konkretnych rozwiązań.

źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Zatruta studnia: rzecz o władzy i wolności, 2002

Trzeba było wybrać do przeróbki stare ubrania z co lepszego materiału, wyrośnięte sukienki poprzerabiać na bluzki.

źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998

Część załogi wysłano na urlop, a co aktywniejszym związkowcom wręczano zwolnienia.

źródło: NKJP: Tydzień w kraju, Polityka nr 2339, 2002-03-02

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

co_
fraza złożona z Przym.w st. wyższym i Rz.
szyk: stały: antepozycja

7. Co mu dam jeść, to brzuch go boli.

Definicja

za każdym razem, kiedy dzieje się to, dzieje się coś innego

Kategoria znaczeniowa

wykładnik częstotliwości

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  jak tylko

Cytaty

źródło: NKJP:

Co otworzyła oczy i spojrzała na krzyż, to z powrotem mdlała.

źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Drohobycz, Drohobycz, 1997

Co popatrzył na syna, to się śmiał, drapał i śmiał, ale syn nie przywiązywał wagi (...).

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

I co zaczynał coś mówić, to my mu brawo bijemy i krzyczymy: Roman! Roman! Roman!

źródło: NKJP: Filip Springer: Anarchiści z ulicy Rozbrat, Polityka nr 2660, 2008-06-28

Według starej mody te cholewiane buty, co poruszył się, to skrzypiały jak nie wiem co.

źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Gdzie jest droga na walne?, 2007

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: niewłaściwy

Składnia

co _, _
obie pozycje: Zd.twierdz.
korelat: fakultatywny: to
szyk: stały: na początku Zd.podrz., preferowana pozycja na absolutnym początku zdania

8. Pełni podobną funkcję, co ja.

Definicja

pot. 
to, o czym była mowa, jest podobne do tego, co mówię

Kategoria znaczeniowa

wykładnik porównania

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  jak II

Cytaty

(...) Karol Irzykowski ocenił, że choć wyraźnie obecna jest w pierwszej powieści i opowiadaniach Kisielewskiego ta sama atmosfera, która wypełnia utwory Żeromskiego (Wędrowiec przypomina Ludzi bezdomnych , a w Powstańcu autor wręcz sięga po ten sam motyw, co Żeromski w Wiernej rzece ), to widać jednocześnie świadome odchodzenie od tej poetyki.

źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006

Ma tyle ran co przedtem, a nic się nie zmienił.

źródło: NKJP: Jan Twardowski: Blisko Jezusa, 1995

Prawdopodobnie w tym roku będzie to podobna pula, co w ubiegłym roku a stypendyści otrzymają po 1500 zł wypłacane w ratach.

źródło: NKJP: (BK): W skrócie, Dziennik Polski, 2008-04-07

Niestety milczenie było dla niej pojęciem równie abstrakcyjnym co punktualność.

źródło: NKJP: Grzegorz Mathea: IV Rzeczpospolita, 2005

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

_ co _
w kontekście lewostronnym wyrażenie wprowadzające konstrukcję porównawczą przybliżoną: tyle, tak, taki (również z elementem sam),równie, podobnie itp.

9. równie bezradny, co niesympatyczny

Definicja

o tym, o czym mowa, można powiedzieć w takim samym stopniu to, co zostało powiedziane, jak i to, co mówię

Kategoria znaczeniowa

wykładnik zestawienia

Cytaty

Ostatnim zrywem umierającej Rzeczypospolitej było Powstanie Warszawskie: równie antyniemieckie co antyrosyjskie.

źródło: NKJP: Jerzy Surdykowski: Duch Rzeczypospolitej, 1989

źródło: NKJP:

Odmiana

część mowy: nie określono

Składnia

_ co _
w obu pozycjach wykładnik cechy o takich samych właściwościach gramatycznych
wyrażenie w pozycji pierwszej poprzedzone wykładnikiem identyczności (równie, podobnie, w sposób zbliżony itp.)
szyk: stały: interpozycja

Frazeologizmy

bądź co bądź
co _, to _
co _, to nie _
co do
co to
co to nie _
co z
co za
czy co
póki co
równie _, co _
Data ostatniej modyfikacji: 29.12.2018
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj