Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *čьso
1. to, co
Definicja
Noty o użyciu
W użyciu przy zaimku osobowym, wskazującym ten oraz ktoś uważane za potoczne. Neutralne w takich kontekstach jest użycie zaimka który (ci, co przyszli - ci, którzy przyszli) lub kto (trzeba kogoś, co by myślał samodzielnie - trzeba kogoś, kto by myślał samodzielnie).
Kategoria znaczeniowa
wykładnik nie-osoby
Cytaty
|
Żywił się tym, co wyżebrał od dobrych ludzi. źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1986 |
|
|
Anglik chce wyjaśnić Zoe, że wszystko, co sobie uroiła pod czarnymi łukami brwi, pod śniadym czółkiem, to brednia, przekłamanie i zwid (...). źródło: NKJP: Piotr Siemion: Niskie Łąki, 2000 |
|
|
Myślałem o tym, że mama powinna jechać nawet bez nas do Zakopanego, może by jej wreszcie minął ten paskudny kaszel, co ją męczy. źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961 |
|
|
Nikt z ludzi nie ma mocy unicestwiania bytu, ale każdy ma wolność odmówienia wartości temu, co zostało stworzone jako dobre. źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei : wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1975 |
|
|
W Dukli jest rynek z graniastą wieżą, knajpa „Graniczna”, czasami jest praca dla tych, co nie potrafią prawie nic. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Opowieści galicyjskie, 1955 |
Odmiana
część mowy: relator
podklasa: obiektu
Inne uwagi
Odmiana zgodna z odmianą co I
Składnia
| _: Zd.Nadrz., co _: Zd.Podrz. | ||
| korelat: fakultatywny: to | ||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz. |
2. Oznajmił, że wyjeżdżają, co nas zasmuciło.
Definicja
Noty o użyciu
Przy zmianie zdania złożonego na dwa zdania proste zastępowane przez to, np. Oznajmił, że wyjeżdżają. To nas zasmuciło.
Kategoria znaczeniowa
wykładnik rozwinięcia
Relacje znaczeniowe
| (quasi)synonimy: | ten III |
Cytaty
|
Wówczas jednostka staje się, na co zwraca uwagę Hegel w Filozofii prawa - obiektywna, to znaczy taka, jaka została zaakceptowana jako cząstka społeczności - i dlatego, i dlatego! - działa prawdziwie i zgodnie z tradycją. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
|
|
Warto odnotować znamienny fakt: w całej serii działań fizyków radzieckich na plan pierwszy wybijają się rezultaty teoretyczne udokumentowane zbyt słabo danymi eksperymentalnymi, co sprawiło , że wynik końcowy niejednokrotnie bywał wątpliwy. źródło: NKJP: Włodzimierz Kusch: Co o promieniowaniu wiedzieć powinniśmy, 1999 |
|
|
Handlarz zachwycił się urodą młodzieńca; choć protestował głośno, że kapitan chce za niego więcej, niż kosztuje niebieskooka Czerkieska z certyfikatem dziewictwa, zapłacił połowę żądanej sumy, co nigdy się nie zdarzyło w ich dotychczasowych transakcjach. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
Świt i zmierzch są tożsame, czego nie można powiedzieć o nocy i dniu. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1974-1979, 1979 |
Odmiana
część mowy: relator
Składnia
| _ co _ w obu pozycjach: Zd. |
||
| szyk: stały: antepozycja względem Zd.podrzędnego, postpozycja względem przedtekstu |
3. Co robisz?
Definicja
Noty o użyciu
Z "chcieć" niezgodnie z wymaganiami czasownika w bierniku: Co chcesz za notatki?
Możliwe także w użyciu finalnym: Nie pamiętasz, z kim tam byłeś, co? Tego typu konteksty często mają odcień ironiczny, sugerujący, że jest przeciwnie niż sugeruje pytanie.
Często używane samodzielnie (Co?), gdy mówiący nie usłyszał dokładnie tego, co było powiedziane lub usłyszał, ale nie może uwierzyć, że to jest prawda.
W mówionej polszczyźnie częste przy powitaniu: Co słychać?, Co tam?, Co porabiasz?, Co u ciebie?
Kategoria znaczeniowa
wykładnik obiektu
Cytaty
|
- Co mi dasz, co mi dasz za moje jabłko złote? - zapytała śpiewnym głosem, zgodnie z protokołem przewidzianym na taką okoliczność. źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999 |
|
|
Czego się napijesz? źródło: NKJP: Juliusz Machulski, Piotr Wereśniak, Ryszard Zatorski: Kiler, 1997 |
|
|
Z czego żyjesz? Czym się zajmujesz? źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Prawiek i inne czasy, 1996 |
|
|
W czym mogła jej przeszkadzać Esmeralda? źródło: NKJP: Hanna Samson: Pułapka na motyla, 2000 |
|
|
Co ciekawego zobaczyli autorzy programu w Toruniu? źródło: NKJP: Małgorzata Litwin: A to Toruń właśnie, Gazeta Miejska nr 3 (46), 2000 |
Odmiana
część mowy: zaimek pytajny
Inne uwagi
Odmiana zgodna z odmianą co I
Składnia
| co_ Zd.pyt. Jeśli z Przym., to z Przym.w dopelniaczu, gdy co w mianowniku i bierniku. W innych wypadkach przypadek co i Przym. uzgadniany, zależny od czasownika w Zd.pyt.. |
||
| szyk: stały: antepozycja wobec zdania; postpozycja jedynie względem przyimka wymaganego przez czasownik zdania |
Informacja normatywna
Używanie pytajnika czemu zamiast dlaczego uznawane jest za niepoprawne.
4. Co on, zgłupiał?
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik pytania
Cytaty
|
Zmartwiałem dosłownie. Co on, nie słuchał radia? źródło: NKJP: Marek Harny: Zdrajca, 2007 |
|
|
- Co on, zgłupiał ze szczętem, czy jak? - zdenerwował się Kennet Zdzieblarz. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Miecz przeznaczenia, 1992 |
|
|
Co oni, zwariowali na stare lata?! źródło: NKJP: TERESA SEMIK: Kiedyś zaśpiewam z synami, Dziennik Zachodni, 2002-06-14 |
|
|
- Słucham? – Spytał zdziwiony Remus. – Co ja, twoja sekretarka jestem? Wszystko mam za ciebie robić? źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator pytania
Składnia
| co _, _? pierwsza pozycja: Rz. lub zaimekrzeczowny druga pozycja Zd.pyt. |
||
| szyk: stały: na początku zdania |
5. co trzeci dzień
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik częstotliwości
Cytaty
|
Przez tydzień lek stosuje się codziennie (jeśli nie wystąpi biegunka), potem rzadziej - co dwa lub trzy dni, a nawet tylko raz w tygodniu. źródło: NKJP: Hanna Jurczak-Gucwińska: Zwierzęta w moim domu, 1975 |
|
|
Materiały gładkie, lekko prążkowane, z jasną nitką powracającą co dwa centymetry, i miękkie, niemal z pluszu, zaraz wyświechtane na mankietach i przy kieszeniach. źródło: NKJP: Zbigniew Kruszyński: Na lądach i morzach : opisy i opowiadania, 1999 |
|
|
Zaraz się go dotknął ten, co mu podał truciznę, i co jakiś czas patrzył mu na stopy i golenie, a potem mocno go uszczypnął w stopę i zapytał, czy by co czuł. źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei : wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1975 |
|
|
Co parę przystanków rozlegały się syreny. źródło: NKJP: Jeremi Przybora: Przymknięte oko opaczności, 1994 |
|
|
U Nabokova mamy problem poważniejszy: to nie tylko elementy; autor kreuje fantastyczny świat, co kilka-kilkanaście stron przypominając nam o swym koncepcie poprzez wrzucenie w tekst nowych, fantastycznych właśnie szczegółów swej kreacji. źródło: NKJP: Jacek Dukaj, Łukasz Orbitowski, Wit Szostak: S.O.D.: Zagadka czy pułapka? „Ada” albo żart Nabokova, Esensja nr 06, 2009-08-21 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| co_ Rz. nazywający miarę czasu, wielkości lub wydarzenie (dzień, wtorek, metr, krok, spotkanie) lub fraza z takim Rz. i najczęściej z Licz. (co trzy dni, co drugi wtorek, co trzy metry) lub innym wyrażeniem odnoszącym się do liczby (parę, kilka, niewiele, jakieś) |
||
| szyk: stały: antepozycja |
6. co ważniejszy
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik stopnia
Cytaty
|
Z wiedzą produkowaną na Zachodzie można było się kontaktować tylko przez pośredników: tłumaczy, wydawnictwa tłumaczące na pirackich zasadach co ciekawsze publikacje, w końcu agentów KGB, których zadaniem było wykradanie technologii i konkretnych rozwiązań. źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Zatruta studnia: rzecz o władzy i wolności, 2002 |
|
|
Trzeba było wybrać do przeróbki stare ubrania z co lepszego materiału, wyrośnięte sukienki poprzerabiać na bluzki. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
|
Część załogi wysłano na urlop, a co aktywniejszym związkowcom wręczano zwolnienia. źródło: NKJP: Tydzień w kraju, Polityka nr 2339, 2002-03-02 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| co_ fraza złożona z Przym.w st. wyższym i Rz. |
||
| szyk: stały: antepozycja |
7. Co mu dam jeść, to brzuch go boli.
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik częstotliwości
Relacje znaczeniowe
| (quasi)synonimy: | jak tylko |
Cytaty
|
źródło: NKJP: |
|
|
Co otworzyła oczy i spojrzała na krzyż, to z powrotem mdlała. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Drohobycz, Drohobycz, 1997 |
|
|
Co popatrzył na syna, to się śmiał, drapał i śmiał, ale syn nie przywiązywał wagi (...). źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997 |
|
|
I co zaczynał coś mówić, to my mu brawo bijemy i krzyczymy: Roman! Roman! Roman! źródło: NKJP: Filip Springer: Anarchiści z ulicy Rozbrat, Polityka nr 2660, 2008-06-28 |
|
|
Według starej mody te cholewiane buty, co poruszył się, to skrzypiały jak nie wiem co. źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Gdzie jest droga na walne?, 2007 |
Odmiana
część mowy: spójnik
podklasa: niewłaściwy
Składnia
| co _, _ obie pozycje: Zd.twierdz. |
||
| korelat: fakultatywny: to | ||
| szyk: stały: na początku Zd.podrz., preferowana pozycja na absolutnym początku zdania |
8. Pełni podobną funkcję, co ja.
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik porównania
Relacje znaczeniowe
| (quasi)synonimy: | jak II |
Cytaty
|
(...) Karol Irzykowski ocenił, że choć wyraźnie obecna jest w pierwszej powieści i opowiadaniach Kisielewskiego ta sama atmosfera, która wypełnia utwory Żeromskiego (Wędrowiec przypomina Ludzi bezdomnych , a w Powstańcu autor wręcz sięga po ten sam motyw, co Żeromski w Wiernej rzece ), to widać jednocześnie świadome odchodzenie od tej poetyki. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006 |
|
|
Ma tyle ran co przedtem, a nic się nie zmienił. źródło: NKJP: Jan Twardowski: Blisko Jezusa, 1995 |
|
|
Prawdopodobnie w tym roku będzie to podobna pula, co w ubiegłym roku a stypendyści otrzymają po 1500 zł wypłacane w ratach. źródło: NKJP: (BK): W skrócie, Dziennik Polski, 2008-04-07 |
|
|
Niestety milczenie było dla niej pojęciem równie abstrakcyjnym co punktualność. źródło: NKJP: Grzegorz Mathea: IV Rzeczpospolita, 2005 |
Odmiana
część mowy: przyimek
Składnia
| _ co _ w kontekście lewostronnym wyrażenie wprowadzające konstrukcję porównawczą przybliżoną: tyle, tak, taki (również z elementem sam),równie, podobnie itp. |
9. równie bezradny, co niesympatyczny
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik zestawienia
Cytaty
|
Ostatnim zrywem umierającej Rzeczypospolitej było Powstanie Warszawskie: równie antyniemieckie co antyrosyjskie. źródło: NKJP: Jerzy Surdykowski: Duch Rzeczypospolitej, 1989 |
|
|
źródło: NKJP: |
Odmiana
część mowy: nie określono
Składnia
| _ co _ w obu pozycjach wykładnik cechy o takich samych właściwościach gramatycznych wyrażenie w pozycji pierwszej poprzedzone wykładnikiem identyczności (równie, podobnie, w sposób zbliżony itp.) |
||
| szyk: stały: interpozycja |