UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

litość

Chronologizacja

XVI w., SPXVI
Za wcześniejsze lutość (od XV w.).

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny:

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	litość	litości
D.	litości	litości

C.	litości	litościom
B.	litość	litości
N.	litością	litościami
Ms.	litości	litościach
W.	litości	litości

Inne uwagi

Zwykle lp

Pochodzenie

psł. *ljutostь 'srogość, surowość, wściekłość'

Prasłowiańskie znaczenie ewoluowało dzięki zachodniosłowiańskiemu wyrażeniu *ljuto mi estь 'odczuwam boleść, cierpienie, przykrość, żal mi kogoś, żałuję, współczuję'; pojawiło się st.pol. luto mi / lito mi 'żal mi, współczuję', stąd następnie litość 'żal, współczucie'; zob. luty

1. dla ubogich

Definicja

uczucie, którego człowiek doznaje, wiedząc lub widząc, że komuś dzieje się coś złego, co nie powinno się dziać, połączone z gotowością zrobienia czegoś w celu poprawienia sytuacji tej osoby

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

uczucie

Połączenia

pogardliwa litość
litość dla swoich kolegów, rywali
litość, współczucie
odruch, przypływ, uczucie litości
godny litości
zdjęty litością
czuć, okazywać, poczuć; budzić, wzbudzać litość

Cytaty

	Zdjęła go głęboka litość dla grzesznika, który wyspowiadał się ze swej winy z taką żałością i skruchą. źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952
	Wyrównywanie podwyżek z litości nad tymi, którzy mają mniej, jest premiowaniem osób, które pracowały krótko lub - często ze swojej winy - zarabiały mało. źródło: NKJP: Listy do redakcji, Dziennik Zachodni, 2011-01-19
	Co zabawniejsze – pod koniec filmu można się złapać na odczuwaniu większej litości wobec cierpiącego mordercy niż wobec jego rozlicznych ofiar. źródło: NKJP: Jarosław Loretz: Historia z haczykiem, Esensja, nr 05, 2009-07-02
	Wróciłam, ale nie z litości. Kochałam go - to wystarczy. źródło: NKJP: Życie jak rollercoaster, Cosmopolitan, nr 12, 1999
	Coś bezradnie dziecięcego było w całej jego zgiętej postaci, bezbronnego i budzącego litość jak widok ptaka schwytanego w sieci. źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1951

Składnia

+	litość	+	(dla KOGO/CZEGO)
+	litość	+	(nad KIM/CZYM)
+	litość	+	(wobec KOGO/CZEGO)

2. dla przeciwnika

Definicja

powstrzymanie się od wyrządzenia komuś krzywdy, mimo że wolno i można byłoby to zrobić

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

litość dla swoich ofiar, przeciwników
litość nad sobą
akt; brak, zero litości
mieć, okazać litość
błagać, prosić, wołać, żebrać o litość

Cytaty

	Nie miał litości dla ludzi, którzy wysługiwali się komunistom. W domu założył „Teczkę hańby”. Gromadził w niej wycinane z gazet (a jak ojciec czytał wszystko, zaczynając od partyjnej „Trybuny Ludu”, kończąc na prasie sportowej) najbardziej parszywe artykuły ludzi, których uważał za zdrajców. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006
	- Panie Michale, otwórz pan, miej litość nad nieszczęsnym! - znowu odezwał się ten płaczliwy krzyk. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Bohiń, 1987
	W czasach, o których mowa, szalał w Europie totalizm młodzieńczy, niezwykle drapieżny i agresywny, który mordował bez litości całe narody, przy okazji grabiąc je w sposób bezprzykładny. źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1986
	Bądź nad jeziorem jutro o szóstej rano. Przynieś ze sobą pióro i papier. - O szóstej? - jęknąłem. - Miej litość dla śpiocha. źródło: NKJP: Aleksander Minkowski: Szaleństwo Majki Skowron, 1972
	[...] bardzo cierpiał, kiedy fałszowałem, jego gabinet mieścił się na piętrze, nad salonem, w którym stał fortepian; od czasu do czasu, kiedy tracił cierpliwość, stawał w obronie maltretowanego przeze mnie instrumentu i tupał w podłogę, jak gdyby wołał litości. źródło: NKJP: Daniel Passent: Choroba dyplomatyczna, 2002

Składnia

	+	litość	+	(dla KOGO/CZEGO)
	+	litość	+	(nad KIM/CZYM)

Frazeologizmy

na litość boską

Data ostatniej modyfikacji: 16.01.2017