Chronologizacja
Pochodzenie
płn. psł. *podušьka
Forma prasłowiańska jest zdrobnieniem od płn. psł. *poducha, rzeczownika odczasownikowego od przedrostkowego *poduchati 'powiać, nadąć, podmuchać, pochuchać' od psł. *duchati 'wiać, dąć; dmuchać, chuchać', będącego czasownikiem ekspresywnym z przyrostkiem *-ch- od psł. *duti 'wiać, dąć'; pierwotne znaczenie formy prasłowiańskiej to zatem prawdopodobnie 'to, co jest nadęte, wzdęte (przez miękki wkład, np. pierze, puch)'
1. pod głowę
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka sprzęty domowe i przedmioty codziennego użytku
Połączenia
- duża, gruba, mała, ogromna, wysoka; biała, czerwona..., kolorowa; aksamitna, atłasowa, jedwabna, pluszowa, puchowa, skórzana; haftowana, wyszywana; mokra (od łez), rozpruta, stara, wygodna poduszka; poduszka ortopedyczna, przeciwodleżynowa; wypchana (pierzem), wypełniona (pierzem), zwinięta (w wałek); spiętrzone poduszki
- poduszka do siedzenia; z pierza
- bitwa, walka na poduszki
- poduszka z gąbki, z pierza, z puchu, z wełny
- poduszka w kształcie (serca)
- róg poduszki; góra, komplet, stos poduszek
- poszewka, powłoczka na poduszkę
- kłaść, odłożyć, podnieść, położyć, poprawić/poprawiać, ułożyć/układać, wziąć; rozpruć, wypychać; gryźć poduszkę
- dusić kogoś poduszką; rzucać poduszkami;
- podparty poduszką
- przytulić się do poduszki; wyciągnąć, wyjąć coś spod poduszki
- opadać na poduszkę; wsunąć coś pod poduszkę; wtulić się; płakać, wylewać łzy w poduszkę
- trzymać coś pod poduszką
- kłaść (głowę), leżeć, siedzieć, spać na poduszce
Cytaty
|
Była to stara poduszka, haftowana w kwiaty, pokryta atłasem nieco już startym. źródło: NKJP: Piotr Krawczyk: Plamka światła, 1997 |
|
|
Komplet składa się z poszewki na poduszkę (40 x 60 cm), poszewki na kołderkę (135/100), ochraniacza na łóżeczko (180 cm) oraz baldachimu. źródło: NKJP: Wojciech Kasprzak: Zdrowa środa, Gazeta Poznańska, 2005-05-25 |
|
|
Przytuliła policzek do poduszki, ale sen nie nadchodził. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001 |
|
|
Osoby, które z racji swojego stanu zdrowia muszą przez wiele tygodni leżeć w łóżku, powinny zaopatrzyć się w specjalne poduszki przeciwodleżynowe. źródło: NKJP: Michał Koralewski: Spokojny sen na styropianie, Gazeta Poznańska, 2002-07-04 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
2. do pieczątki
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie
Połączenia
- poduszka z tuszem
Cytaty
|
Stempel kasjerski, guma do wygodnego odbijania stempla kasjerskiego, poduszka z tuszem, karteczki z notatkami [...], wszystko w idealnym porządku, wszystko na swoim miejscu, dokładnie tak, jak było zostawione dnia poprzedniego. źródło: NKJP: Sławomir Shuty: Zwał, 2004 |
|
|
Na Cergowej oprócz notesu był długopis i pieczątka z poduszką (tylko tusz zdążył wyschnąć). źródło: NKJP: Internet |
|
|
Tusz nasączający poduszki był albo czerwony, albo fioletowy, albo zielony - najczęściej używany przez instytucje lub organizacje związane ze wsią i rolnictwem. źródło: NKJP: Grawer, Dziennik Polski, 2003-12-06 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
3. w marynarce
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie rodzaje i części ubrań
Cytaty
|
Stosowanie poduszek w swetrach, żakietach, płaszczach, bluzkach, a także sukienkach jest najprostszym sposobem na poprawę wyglądu [...]. źródło: NKJP: Daga Gajewska: Dobrać ubranie do sylwetki, Dziennik Bałtycki, 2011 |
|
|
Wytwarza rocznie około 20 milionów par poduszek do wypychania ramion w męskich garniturach i kobiecych garsonkach. źródło: NKJP: (KAB): Krawcowe dają radę, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2005-11-09 |
|
|
[...] wypychał sobie marynarki poduszkami, żeby ramiona jego wydały się tak samo szerokie jak biodra. źródło: NKJP: Janusz Rudnicki: Mój Wehrmacht, 2004 |
|
|
Poduszkę składamy na pół i przyszywamy do szwów ramion. źródło: Internet: szycie.blox.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
Inne uwagi
Zwykle lm
4. palca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Połączenia
- poduszka stopy; poduszki łap, palców
Cytaty
|
Nie udało się pokazać im tresury psa, który uszkodził sobie poduszkę łapy. źródło: NKJP: (PW): Na integrację, Gazeta Krakowska, 2006-05-22 |
|
|
Poduszki dłoni położyć na zamknięte powieki i dość silnie nacisnąć na nie. źródło: NKJP: KaK: Układ i nacisk, Nasze Miasto Kraków, 2003-06-12 |
|
|
Gdy ktoś ma modzele (zgrubienia skóry najczęściej umiejscowione na poduszkach stóp), cierpi z powodu odcisków lub wrastających paznokci, wizyta u pedikiurzystki jest konieczna. źródło: NKJP: Agnieszka Fedorczyk: Całkiem bosa całkiem nowa, Gazeta Wyborcza, 1999-07-03 |
|
|
Poduszki na łapach miał starte do krwi, bo próbując się wydostać, drapał cembrowiny. źródło: NKJP: Ewa Zientarska: Jeszcze tylko jedna studnia, Gazeta Wyborcza, 1997-08-27 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
Inne uwagi
Zwykle lm
Składnia
|
+ | poduszka | + |
(CZEGO)
|
5. na torowisku
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn
Cytaty
|
W nocy dokonuje się [...] czyszczenia rozjazdów specjalną maszyną, która odkurza podtorza. Myje się i smaruje poduszki, które znajdują się w rozjazdach. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Ustawienie wyższych wartości temperatur wyłączenia może prowadzić do wypalania smarów z poduszek ślizgowych rozjazdu, co pogarsza pracę rozjazdu. źródło: PKP Polskie Koleje Liniowe SA: Instrukcja eksploatacji i utrzymania urządzeń elektrycznego ogrzewania rozjazdów, 2014 (plk-sa.pl) |
|
|
Podatność konstrukcji (skrzydeł i ramy) do przejmowania odkształceń podłoża wywołanych eksploatacją górniczą zapewniono poprzez posadowienie na poduszce piaskowej o grubości 0,5 m z piasku średnio zagęszczonego [...] i dodatkowej płycie dennej pod poduszką. źródło: Piotr Bętkowsk: Przebudowa i zabezpieczenie przed wpływami górniczymi niewielkiego wiaduktu kolejowego zintegrowanego z nasypem, Przegląd Górniczy, 2015-03 (sitg.pl) |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
6. mchu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin rośliny leśne i łąkowe
Cytaty
|
Rośliny torfowiskowe żyją wśród poduszek mchów na tzw. torfowiskach wysokich. źródło: Władysław Szafer: Zarys botaniki z ćwiczeniami, 1947 (SJPDor) |
|
|
Niski wzrost i ciasne zbicie się liści rośliny w poduszkę daje jej lepszą ochronę przed zimnem, silnymi wiatrami, zapobiega nadmiernej utracie wody przez parowanie oraz pozwala wykorzystać ciepło nagrzanego przez słońce gruntu. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Roślina poduszkowa tworząca zbite, półkuliste poduszki o wysokości 4-12 cm, składające się z licznych różyczek liściowych. źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | poduszka |
poduszki |
|
| D. | poduszki |
poduszek |
|
| C. | poduszce |
poduszkom |
|
| B. | poduszkę |
poduszki |
|
| N. | poduszką |
poduszkami |
|
| Ms. | poduszce |
poduszkach |
|
| W. | poduszko |
poduszki |
Składnia
|
|
+ | poduszka | + |
(CZEGO)
|