UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

upaństwowić

Chronologizacja

1919, SJPWar

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. upaństwowię
 upaństwowimy
2 os. upaństwowisz
 upaństwowicie
3 os. upaństwowi
 upaństwowią

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. upaństwowiłem
+(e)m upaństwowił
 upaństwowiłam
+(e)m upaństwowiła
 upaństwowiłom
+(e)m upaństwowiło
 upaństwowiliśmy
+(e)śmy upaństwowili
 upaństwowiłyśmy
+(e)śmy upaństwowiły
2 os. upaństwowiłeś
+(e)ś upaństwowił
 upaństwowiłaś
+(e)ś upaństwowiła
 upaństwowiłoś
+(e)ś upaństwowiło
 upaństwowiliście
+(e)ście upaństwowili
 upaństwowiłyście
+(e)ście upaństwowiły
3 os. upaństwowił
 upaństwowiła
 upaństwowiło
 upaństwowili
 upaństwowiły

bezosobnik: upaństwowiono

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. upaństwowijmy
upaństwówmy
2 os. upaństwowij
upaństwów
 upaństwowijcie
upaństwówcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. upaństwowiłbym
bym upaństwowił
 upaństwowiłabym
bym upaństwowiła
 upaństwowiłobym
bym upaństwowiło
 upaństwowilibyśmy
byśmy upaństwowili
 upaństwowiłybyśmy
byśmy upaństwowiły
2 os. upaństwowiłbyś
byś upaństwowił
 upaństwowiłabyś
byś upaństwowiła
 upaństwowiłobyś
byś upaństwowiło
 upaństwowilibyście
byście upaństwowili
 upaństwowiłybyście
byście upaństwowiły
3 os. upaństwowiłby
by upaństwowił
 upaństwowiłaby
by upaństwowiła
 upaństwowiłoby
by upaństwowiło
 upaństwowiliby
by upaństwowili
 upaństwowiłyby
by upaństwowiły

bezosobnik: upaństwowiono by

bezokolicznik: upaństwowić

imiesłów przysłówkowy uprzedni:

upaństwowiwszy

gerundium: upaństwowienie

imiesłów przymiotnikowy bierny: upaństwowiony

odpowiednik aspektowy: upaństwawiać

Pochodzenie

Od:  państwowy ; zob.  państwo 

1. majątek

Definicja

przejąć przez państwo (władzę) na własność pozbawione właściciela lub prywatne grunty, nieruchomości, zakłady pracy i środki produkcji na mocy decyzji administracyjnych lub odpowiednich aktów prawnych

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  unarodowić, znacjonalizować
hiperonimy:  wywłaszczyć

Połączenia

  • upaństwowić aptekę, bank, browar, budynek, cegielnię, fabrykę, firmę, folwark, młyn, nieruchomość, pałac, placówkę, szkołę, szpital, uzdrowisko, zakład; dobra, gospodarkę, kolej, lasy, majątek, mienie, przemysł, spółdzielczość, własność
  • upaństwowić po wojnie; w roku 1926, 1950, 1958
  • upaństwowić później; przymusowo
  • upaństwowić i rozparcelować, upaństwowić i przekształcić

Cytaty

W 1782 roku cesarz Józef II upaństwowił majątek wszystkich zakonów, a w 30 lat później Franciszek I podarował Czerwony Klasztor biskupstwu greckokatolickiemu w Preszowie.

źródło: NKJP: Czerwony Klasztor - samotnia alchemików, Dziennik Polski, 2001-07-04

To co zabrała komuna i upaństwowiła, tak jak Polakom i Żydom oddać należy bez dyskusji, zawsze własność prywatna jest najważniejsza.

źródło: NKJP: Internet

Później władze zabrały nam drogerię, czyli mówiąc ówczesnym językiem, upaństwowili ją.

źródło: NKJP: Krzysztof Tadej: Dar świętości: nieznane i zaskakujące wspomnienia o Janie Pawle, 2009

Taką właśnie formą utraty mienia było upaństwowienie przemysłu i handlu przez komunistyczne władze PRL, a pod tym płaszczykiem przejęcie „pod przymusowy zarząd państwowy” także wielu zakładów rzemieślniczych, formalnie niepodlegających upaństwowieniu.

źródło: NKJP: Aleksander Klugman: Żydowskie mienie i polskie sumienie, Midrasz, 2009-01-11

[...] większość wód prywatnych formalno-prawnie nie została przejęta przez państwo i dopiero na podstawie tego przepisu wody te zostaną upaństwowione, chociaż ich prywatny status jest potwierdzony w księgach wieczystych.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 15.09.1995

Składnia

bez ograniczeń + upaństwowić +
CO

2. samorząd

Definicja

podporządkować kogoś lub coś władzy państwowej

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  podporządkować, uzależnić

Połączenia

  • upaństwowić partię, samorząd, społeczeństwo
  • upaństwowić i upolitycznić

Cytaty

Nie można upaństwowić świadectw ludzkiej wierności i zdrady, gdyż wcześniejsze znane działania zmierzające do upaństwowienia obywateli i uzależniania ich praw od łaskawości władzy wydały w latach powojennych gorzki owoc totalitarnej samowoli„

źródło: NKJP: Życiński Józef: Ziarno samotności, 1997

[...] jednym z głównych dzieł Reformacji na Zachodzie było upaństwowienie religii, ścisłe uzależnienie Kościoła od władzy państwowej [...].;

źródło: NKJP: Internet

Finansowanie wyłącznie z budżetu spowoduje upaństwowienie partii i oderwanie ich od elektoratu.

źródło: NKJP: Barbara Madajczyk-Krasowska: Z kieszeni podatnika, Dziennik Bałtycki, 2001-03-05

Czy samorząd terytorialny, który jest poddany właśnie w zakresie stosowania prawa wojewodzie, a w zakresie polityki finansowej regionalnym izbom obrachunkowym, jest narażony na utratę swojej niezależności, jest upaństwowiony?

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 01.12.1995

Musimy zaproponować społeczeństwu masową, wielką prywatyzację w ciągu 2 lub 3 lat. To pozwoli przekształcić upaństwowione społeczeństwo w obywatelskie społeczeństwo właścicieli.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 04.03.1993

Składnia

bez ograniczeń + upaństwowić +
KOGO/CO

3. święto

Definicja

praw. 
sprawić, że coś jest uznane oficjalnie przez państwo (władzę) lub ma charakter normy w państwie (kraju) obowiązującej

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  zalegalizować

Cytaty

[...] pogański cesarz rzymski upaństwowił chrześcijaństwo około 460 roku, stając się Pontifexem Maximusem kolejnej państwowej religii, czyli pierwszym papieżem (nie będąc wcale chrześcijaninem!!!).

źródło: NKJP: Internet

Lepiej te subtelne metody perswazji upaństwowić, niech je przeciwko nam stosuje biurokracja. [...] bandytyzm użyty przez biurokrację przestaje być bandytyzmem.

źródło: NKJP: Internet

Pan prezydent postanowił proklamować Narodowy Dzień Pamięci o Powstaniu Warszawskim. Jest to inicjatywa głęboko słuszna i całkowicie bezsensowna. Głęboko słuszna, więc wszyscy mówią, że owszem, pamięć powstańców czcić trzeba, dzień pamięci ustanowić należy, obchody trzeba upaństwowić i tyle.

źródło: NKJP: Tomasz Lis: Narodowy dzień bezsensu, Dziennik Zachodni, 2009-08-01

Pani Ludmiła uszyła nam opaski i biało-czerwony sztandar, który wywieszaliśmy dla poparcia akcji i strajków. To wywieszanie sztandaru i zakładanie opasek na złość władzy sprawiało nam niezmierną radość i wyrywaliśmy sobie drzewce. Cały naród dopadł upaństwowionego dotąd sztandaru i bawił się nim jak dziecko.

źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997

Legenda Andersa była owszem żywotna, tym bardziej, że zabroniona. Ale cóż robić - było, minęło. Znieśliśmy cenzurę, legenda została upaństwowiona. A upaństwowionym legendom grozi nie lada niebezpieczeństwo - czytanka szkolna.

źródło: NKJP: Wanda Zwinogrodzka: Po co znieśliśmy cenzurę?, Gazeta Wyborcza, 1992-01-27

Składnia

bez ograniczeń + upaństwowić +
CO
Data ostatniej modyfikacji: 04.07.2016
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN