Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *rozga 'pęd, latorośl, młoda gałązka'
Pierwotne znaczenia psł. *rozga 'gałązka odpowiednia do splatania, do przewiązywania, przywiązywania czegoś (Bor.).
1. drzewa
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin drzewa i krzewy
Połączenia
- rózga brzozowa, wierzbowa
- pęk rózeg
Cytaty
|
Salisz przyniósł ryby nanizane skrzelami na wiklinową rózgę. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1959 |
|
|
Młodzież przypomniała, że w drugi dzień świąt wielkanocnych na Kaszubach kultywowany jest zwyczaj smagania gospodarzy oraz panien rózgą jałowca po nogach. źródło: NKJP: Kaszubska legenda, Dziennik Bałtycki, 2002-03-26 |
|
|
Mróz i słońce, rózgi krzaków na stromym brzegu po drugiej stronie wyglądały na bukiety ze złota [...]. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Dolina Issy, 1955 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rózga |
rózgi |
|
| D. | rózgi |
rózeg rózg |
|
| C. | rózdze |
rózgom |
|
| B. | rózgę |
rózgi |
|
| N. | rózgą |
rózgami |
|
| Ms. | rózdze |
rózgach |
|
| W. | rózgo |
rózgi |
Składnia
|
+ | rózga | + |
CZEGO
|
|
|
+ | rózga | + |
JAKA
|
2.a do bicia
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara
Połączenia
- bić, siec, smagać, uderzać; dostawać, obrywać rózgą
Cytaty
|
Woźnego szkolnego uczyniono egzekutorem kary, bo rózga należała do niego i był wprawiony w jej użyciu. źródło: NKJP: Magdalena Tulli: Skaza, 2006 |
|
|
Na wypadek niesubordynacji miał zapowiedzianą chłostę, bodajże bieg pod szpalerami rózg. źródło: NKJP: Anna Strońska: Dopóki milczy Ukraina, 1998 |
|
|
[...] żyjąc wśród trzebnickich cystersek, tworząc tam dla siebie wyszukane i sztuczne środowisko pokuty, całowała rózgi, którymi biczowały się zakonnice, i schody, po których stąpały. źródło: NKJP: Zbigniew Mikołejko: Żywoty świętych poprawione, 2000 |
|
|
W Polsce Mikołaj chodzi z prezentami, a dla niegrzecznych dzieci ma rózgę. źródło: NKJP: Witold Pustułka: Globtroterzy już na nartach, Dziennik Zachodni, 2011 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rózga |
rózgi |
|
| D. | rózgi |
rózeg rózg |
|
| C. | rózdze |
rózgom |
|
| B. | rózgę |
rózgi |
|
| N. | rózgą |
rózgami |
|
| Ms. | rózdze |
rózgach |
|
| W. | rózgo |
rózgi |
2.b uderzenie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa więzienie i kara
Połączenia
- dziesięć, dwadzieścia, pięćdziesiąt... rózeg
- kara rózgi
- odebrać, zebrać rózgi
Cytaty
|
Nieposkromionych zbytników i leniuchów nauczyciele straszyli niekiedy rózgami [...]. źródło: NKJP: Wiktor Gomulicki: Wspomnienia niebieskiego mundurka, 1969 |
|
|
Bardzo długo [...] karę rózgi uważano za doskonałą metodę wychowawczą. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba (red.): Obyczaje w Polsce: od średniowiecza do czasów współczesnych, 2004 |
|
|
[...] jeden jedyny raz odebrałem rózgi. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003 |
|
|
Mniej więcej do trzynastego roku życia zebrałem więcej rózeg, niż miałem włosów na głowie. Potem spoważniałem, przestałem broić [...]. źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Tkacz iluzji, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rózga |
rózgi |
|
| D. | rózgi |
rózeg rózg |
|
| C. | rózdze |
rózgom |
|
| B. | rózgę |
rózgi |
|
| N. | rózgą |
rózgami |
|
| Ms. | rózdze |
rózgach |
|
| W. | rózgo |
rózgi |
Inne uwagi
Zwykle lm
3. weselna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje
Połączenia
- rózga weselna
- robić, wić rózgę
Cytaty
|
Rózga z jałowca wymagała mniejszego nakładu pracy. Dziewczęta ozdabiały ją barwnymi kwiatami i wstążkami, a na jej wierzchołku przyczepiały szklaną kulę choinkową. Tak ustrojoną rózgę wynoszono do komory i wieszano u powały. źródło: NKJP: Tomasz A. Nowak: Miłość po staropolsku, Gazeta Radomszczańska, 2009-02-25 |
|
|
Do zwyczajów weselnych należało zrobienie rózgi. źródło: NKJP: Stanisława Darłak: Zwyczaje i obrzędy weselne we wsi Świliczy koło Rzeszowa, Literatura Ludowa, 1957 |
|
|
[...] marszałek weselny wyrywa rózgę starościnie. źródło: NKJP: Robert Domżał: Na wsi wesele, Gazeta Poznańska, 2003-08-29 |
|
|
Do wicia rózgi panna młoda zamawiała kilka zamężnych kobiet zwanych swaskami. źródło: NKJP: Janusz Ogiński: Fenomen Jeżowego, Sztafeta, 33/2002 |
|
|
Niewiele mniej dekoracyjne od rózeg weselnych bywają w niektórych okolicach palmy wielkanocne czy wieńce dożynkowe, których szczególnie zróżnicowane formy spotykamy na terenie Małopolski. źródło: Roman Reinfuss: Sztuka ludowa w Polsce, 1960 (books.google.pl) |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rózga |
rózgi |
|
| D. | rózgi |
rózeg rózg |
|
| C. | rózdze |
rózgom |
|
| B. | rózgę |
rózgi |
|
| N. | rózgą |
rózgami |
|
| Ms. | rózdze |
rózgach |
|
| W. | rózgo |
rózgi |
4. w kuchni
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie miejsca, osoby, przedmioty, sytuacje związane z jedzeniem
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | trzepaczka |
Połączenia
- rózga do ubijania
- ubijać rózgą
Cytaty
|
Składniki sosu miksujemy lub ubijamy rózgą [...]. źródło: NKJP: Sylwia Plucińska: Kurczak na szóstkę, Dziennik Zachodni, 2002-03-29 |
|
|
Masło robi się naprawdę bardzo łatwo. Wystarczy [...] śmietana i mikser albo dobra rózga do ubijania. źródło: Internet: smacznapyza.blogspot.com |
|
|
Dobrymi narzędziami do przygotowywania sosów są również wszelkiego rodzaju rózgi i ubijaczki – im więcej w nich wrzecion, drutów, rozgałęzień, tym mniej będziemy musieli wykonać ruchów, żeby zemulgować sos. źródło: Internet: kukbuk.com.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | rózga |
rózgi |
|
| D. | rózgi |
rózeg rózg |
|
| C. | rózdze |
rózgom |
|
| B. | rózgę |
rózgi |
|
| N. | rózgą |
rózgami |
|
| Ms. | rózdze |
rózgach |
|
| W. | rózgo |
rózgi |