W gnoseologii rozwinął Lenin własną teorię odbicia. Wrażenia i pojęcia stanowią odbicie świata obiektywnego, zamykają w sobie treść obiektywną.
źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918
Za filozofię naukową uznawał jedynie krytykę i teorię poznania, czyli gnoseologię, oraz krytykę i teorię nauki, czyli epistemologię (wraz z metodologią).
źródło: NKJP: Maria Szyszkowska: W poszukiwaniu sensu życia: po co nam filozofia, 1997
Według gnozeologii Herdera proces poznania polega nie tyle na obserwowaniu zewnętrznego wobec podmiotu świata, ile na aktywnym w nim uczestniczeniu i wręcz religijnym przeżywaniu: człowiek jest zdolny do poznania makrokosmosu, ponieważ sam jest mikrokosmosem.
źródło: NKJP: Jerzy Szacki: Historia myśli socjologicznej, 2002