Chronologizacja
Pochodzenie
wł. cavaliere 'jeździec, kawalerzysta; kawaler (orderu); rycerz'
Znaczenie 'nieżonaty mężczyzna' rozwinęło się ze znaczenia 'rycerz, szlachcic (zwłaszcza młody)'.
1. nieżonaty
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | singiel |
Połączenia
- starzejący się, wieczny, zatwardziały, zdeklarowany; bezdzietny; samotny kawaler
- kawaler do wzięcia; kawaler z wyboru
- pozostać kawalerem; umrzeć kawalerem
Cytaty
|
- Gdybym był wtedy kawalerem, może mógłbym wybrzydzać - uzasadnia Romek. - Ale ja miałem żonę i dzieci, które trzeba było z czegoś utrzymać. źródło: NKJP: Przypadki Romana R., Dziennik Polski, 2001-05-08 |
|
|
Mężczyźni żonaci lub pozostający w stałych związkach są dla innych kobiet znacznie bardziej atrakcyjni aniżeli samotni kawalerowie. źródło: NKJP: (SN): Kobiety wolą żonatych facetów, Dziennik Polski - Nauka, 2001-08-24 |
|
|
Mimo że Buchanan był przystojnym i potrafił być czarującym mężczyzną, przez całe życie pozostał kawalerem. Kiedy zbliżał się do trzydziestki, miał szansę stanąć na ślubnym kobiercu, ale jej nie wykorzystał. źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 1999 |
|
|
W styczniu 1916 r. obowiązkowi służby wojskowej poddano kawalerów i bezdzietnych wdowców, wkrótce później, w maju 1916 r., także żonatych. źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918, 1967 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kawaler |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr | ||
| D. | kawalera |
kawalerów |
|
| C. | kawalerowi |
kawalerom |
|
| B. | kawalera |
kawalerów |
|
| N. | kawalerem |
kawalerami |
|
| Ms. | kawalerze |
kawalerach |
|
| W. | kawalerze |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr |
2. adorator
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Połączenia
- ukochany kawaler
- mieć kawalera
Cytaty
|
Jeśli chłopakowi podobała się jakaś panna, oznajmiał jej o tym, wręczając pisankę. Jeżeli dziewczyna ją przyjęła i w zamian dała swoją, znaczyło to, że odwzajemnia uczucia kawalera. źródło: NKJP: G.Czerwińska: O jajku, Tygodnik Ciechanowski, 2006-04-15 |
|
|
Podchmielone damy wybuchły śmiechem, a ich kawalerowie znaleźli sobie wdzięczny temat do żartów. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007 |
|
|
Ugory przemieniały się w kwitnące osady, na jarmarkach kawalerowie mogli kupić swym dziewojom nawet ozdoby ze Stambułu, a bogatsi chłopi kobierzec z Persji, albo po cichu kindżały, samopały i szable. źródło: NKJP: Preludium nienawiści, Dziennik Polski, 2003-06-27 |
|
|
Kawalera żadnego nie miała, bo w teatrze wszyscy byli żonaci, a poza teatrem równego jej w Kaliszu nie było (wątpliwe, czy i w teatrze był). źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
|
Służące, spacerując wieczorami w parku ze swymi kawalerami, widziały białego ducha niejeden raz. źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Gdzie ten dom, gdzie ten świat, 1994 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kawaler |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr | ||
| D. | kawalera |
kawalerów |
|
| C. | kawalerowi |
kawalerom |
|
| B. | kawalera |
kawalerów |
|
| N. | kawalerem |
kawalerami |
|
| Ms. | kawalerze |
kawalerach |
|
| W. | kawalerze |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr |
Składnia
|
+ | kawaler | + |
CZYJ
|
|
|
+ | kawaler | + |
KOGO
|
3. młodzieniec
Definicja
Noty o użyciu
Używane także jako przestarzały zwrot do chłopca, do którego mówiący nie wie, czy zwracać się na pan , czy na ty .
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia dorastanie i dojrzałość
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | młodzieniaszek, młodzieniec |
Połączenia
- dobrze wychowany; przystojny kawaler
Cytaty
|
[...] najmłodsi ledwie osiągnęli wiek szkolny – to pierwszacy; najstarsi, ci drągale, oznaczeni numerami od siedemdziesięciu pięciu do stu – to już prawie kawalerowie pod wąsem [...]. źródło: NKJP: Andrzej Czcibor-Piotrowski: Cud w Esfahanie, 2001 |
|
|
Ojciec opowiadał o tobie jako o małym jeszcze chłopcu. Tymczasem jesteś już niemal okazałym kawalerem i to nawet dzielnym według zapewnień wujostwa. źródło: NKJP: Alfred Szklarski: Tomek w krainie kangurów, 1957 |
|
|
Tu nie przychodzi byle kto łobuzeria, tylko kształceni ludzie, z dobrych domów, specjalnie jeden taki kawaler, za każdym razem kwiatek ma w butonierce [...]. źródło: NKJP: Christian Skrzyposzek: Wolna Trybuna, 1985 |
|
|
Zaproszeni przez urodziwe pannice [...] kawalerowie przestali podpierać ściany, rozluźniło się też szacowne grono pedagogiczne z dyrektorem [...] na czele. źródło: NKJP: Szczęśliwy piątek, Dziennik Polski, 2003-02-03 |
|
|
[...] zdarzyło mu się, że brano go za szesnastoletniego chłopca i zwracano się do niego przez kawalerze, czy kawaler mógłby powiedzieć, która godzina [...]. źródło: NKJP: NKJP: Wiesław Paweł Szymański: Niedźwiedź w katedrze, 1979 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kawaler |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr | ||
| D. | kawalera |
kawalerów |
|
| C. | kawalerowi |
kawalerom |
|
| B. | kawalera |
kawalerów |
|
| N. | kawalerem |
kawalerami |
|
| Ms. | kawalerze |
kawalerach |
|
| W. | kawalerze |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr |
4. rycerz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół osoby związane z religią i kościołem
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna osoby związane z wojskiem i wojną
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Połączenia
- kawaler Zakonu (Maltańskiego, Rycerskiego Świętego Grobu Jerozolimskiego)
- zakon kawalerów
Cytaty
|
Powinnością kawalerów Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Jerozolimskiego jest niesienie pomocy mieszkańcom Palestyny, opieka nad miejscami świętymi, praca w szpitalach, sierocińcach, jałmużnictwo oraz materialne wspieranie najuboższych. źródło: NKJP: (WOJ): Obrzęd inwestytury, Dziennik Polski, 2001-06-09 |
|
|
Na uroczystość pasowania nowych członków zakonu [...] przyjechali do Krakowa z całej Polski. Kawalerom pasowanym mieczem [...] zakładano czerwony krzyż pięciokątny (godło zakonu), białą, długą pelerynę z takim samym krzyżem oraz czarny biret. źródło: NKJP: Więcej dam i kawalerów, Dziennik Polski, 2002-06-17 |
|
|
Już w XIV wieku jej szczyt wieńczył kamienny zamek, broniący dostępu w głąb Żmudzi rycerzom Zakonu Kawalerów Mieczowych. źródło: NKJP: Góra Krzyży, Dziennik Polski, 2000-10-17 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kawaler |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr | ||
| D. | kawalera |
kawalerów |
|
| C. | kawalerowi |
kawalerom |
|
| B. | kawalera |
kawalerów |
|
| N. | kawalerem |
kawalerami |
|
| Ms. | kawalerze |
kawalerach |
|
| W. | kawalerze |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr |
Składnia
|
|
+ | kawaler | + |
JAKI
|
5. odznaczony
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- kawaler orderu, odznaczenia; kawaler Orderu Odrodzenia Polski, Orderu Orła Białego, Orderu Uśmiechu, Orderu (Wojennego) Virtuti Militari; Żelaznego Krzyża
Cytaty
|
[...] drukowany po raz pierwszy w Polsce, w dodatku w przekładzie Jana Witolda Karcza, Polaka z USA, kawalera Virtuti Militari, syna generała Jana Karcza [...]. źródło: NKJP: S.Żagiel: Od Karcza do Daniela Defoe, Tygodnik Ciechanowski, 2006-04-03 |
|
|
Umarł wreszcie stary burmistrz, a na jego miejsce [...] można było wybrać tylko jedną osobę. Człowieka znanego powszechnie ze swej dobroczynności i mądrości, zausznika księcia i przyjaciela skarbnika królewskiego, kawalera orderów i wieloletniego rajcę [...]. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Rynek w Smyrnie, 2007 |
|
|
Wyrażam przekonanie, że kawalerowie tego orderu będą wybierani wyjątkowo starannie, a ich liczba będzie niewielka, tak jak na przykład za czasów Augusta II, kiedy to odznaczono nie więcej niż 40 osób. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 29.07.1992 |
|
|
Zaśpiewała rzewną czeską piosenkę. Kawalerowie Krzyża Walecznych nie potrafili powstrzymać łez, a na sali zapanowała niecodzienna w tym miejscu cisza. źródło: NKJP: As z 303, Dziennik Polski, 2002-12-24 |
|
|
Dziś na cmentarzu w Krynicy-Słotwinach odbędzie się pogrzeb doktora pułkownika Józefa Reśki, byłego dyrektora szpitala pod Górą Parkową i ordynatora oddziału chirurgicznego, kawalera Kryształowego Serca PCK. źródło: NKJP: Pożegnanie doktora, Dziennik Polski, 2002-10-07 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kawaler |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr | ||
| D. | kawalera |
kawalerów |
|
| C. | kawalerowi |
kawalerom |
|
| B. | kawalera |
kawalerów |
|
| N. | kawalerem |
kawalerami |
|
| Ms. | kawalerze |
kawalerach |
|
| W. | kawalerze |
kawalerowie rzadziej kawalerzy |
ndepr |
| kawalery |
depr |
Składnia
|
|
+ | kawaler | + |
CZEGO
|