UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

legenda

Chronologizacja

SJPXVII, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

fr. légende

niem. Legende

z p.-łac. legenda 'zalecane do czytania żywoty świętych'

Pierwsze poświadczenia wyrazu w polszczyźnie (od XVI w.) w znaczeniu 'opowiadanie z żywotów świętych; opis, relacja' (Sław)

1. opowieść fantastyczna

Definicja

opowieść fantastyczna najczęściej o życiu bohaterów lub osób świętych, zawierająca elementy cudowności

Noty o użyciu

Używane w tytułach utworów, np. „Legenda o smoku wawelskim”.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka literatura

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

opowieść

Połączenia

stara, współczesna; lokalna, miejscowa, rodzima; bieszczadzka, norweska, polska, raciborska, zakopiańska...; bohaterska, góralska, narodowa; romantyczna; bajeczna, ciekawa, mroczna, najpopularniejsza, niezwykła, piękna legenda; liczne, wybrane legendy; legenda krakowska, śląska, tatrzańska...; zamkowa, zbójnicka; hagiograficzna
legenda na temat czegoś
legenda pod jakimś tytułem
legenda o Arturze, o Bazyliszku, o Janosiku, o Kraku, o Popielu; o cudach, o czarownicy, o rycerzu, o skarbie, o smoku, o zbójnikach; o Atlantydzie, o Rzymie; o powstaniu czegoś, o założeniu czegoś
legendy i bajki, legendy i baśnie, legendy i obyczaje, legendy i opowieści, legendy i podania, legendy i przekazy, legendy i przypowieści, legendy i wierzenia, legendy i zabobony, legendy i zwyczaje; apokryf i legenda, historia i legenda, mit i legenda, pieśń i legenda, saga i legenda; tradycje i legendy
autor, twórca; bohater; tekst, rozdział; inscenizacja, wersja; element; analiza legendy; badacz, miłośnik; antologia, zbiór; sfera, świat legend
postacie z legend
materiał na legendę
jedna z legend
legenda głosi, że coś, mówi, opowiada; tłumaczy, wyjaśnia; odżyła, powstała, przetrwała, wyrosła; legendy krążą
wierzyć legendom
czytać, opowiadać, słyszeć, spisać, stworzyć legendę; tworzyć legendy
należeć, nawiązywać; wejść do legendy; znać coś z legendy; zaczerpnięty, znany z legendy
uwierzyć, wierzyć w legendy
oparty na legendzie; opisany w legendzie

Cytaty

	Stara legenda głosi, że w Jaskini Kasprowej Niżniej znajduje się gniazdo złotej kaczki. źródło: NKJP: leśniczy O.O. Kuźnice: Obwód ochronny Kuźnice, 1997
	W legendzie o Arturze i rycerzach okrągłego stołu król Artur wychowuje się w pewnej rodzinie, gdzie też jest mały chłopiec, któremu na imię Kaj. źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Przystupa, 2007
	O kwestii niszczenia dóbr pogańskich świetnie opowiada legenda o dębach rogalińskich... oczywiście głównymi postaciami tej opowiastki są Lech, Czech i Rus. źródło: NKJP: Tofik, Achilles, Aleksandra, Pancerny: Czcibor, Internet, 2008-01-13
	Most Karola osadzony jest na piętnastu filarach, z których każdy, po obu stronach ozdobiony jest rzeźbami świętych, patronów oraz postaciami z legend. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001
	Krzyż już w średniowieczu zasłynął jako cudowny. Jeśli wierzyć legendzie, wyłowiono go z Wisły jeszcze w czasach fundatora klasztoru - biskupa Iwona. źródło: NKJP: Biali bracia, Dziennik Polski, 2001-01-13

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

2. sąd o czymś

Definicja

sąd o ludziach lub zdarzeniach, wynikający z powtarzanych, ale nie zawsze sprawdzonych opowieści o nich

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne

Połączenia

biała, czarna legenda; legenda kościuszkowska, napoleońska
legenda Beatlesów, Bony, Napoleona; marki
prawda czy legenda; blask i legenda, sława i legenda; ludzie i legendy, mity i legendy; plotki i legendy
legenda głosi, że coś; istnieje, narosła, odżyła, powstała, przetrwała, rodzi się, rośnie, wyrosła; legendy krążą
wierzyć legendom
stworzyć, tworzyć legendę
otoczyć coś legendą; obrosły, opromieniony, osnuty, owiany legendą
należeć, przejść, wejść do legendy
obrastać, obrosnąć, przechodzić w legendę

Cytaty

	Karmiono nas w szkole legendą napoleońską i romantyzmem pielgrzymów. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Abecadło Miłosza, 1997
	w tym czasie utrwaliła się czarna legenda Bony, kobiety chytrej i działającej - podobnie jak Katarzyna Medycejska - bez najmniejszych skrupułów. źródło: NKJP: Czarna legenda Bony, Dziennik Polski, 2000-12-02
	O prezesie [...] przez wiele lat krążyły legendy i anegdoty. źródło: NKJP: Jarosław Panek: Szkolna wieża (I), Echo Dnia, 2005-12-02
	Wokół sprawy [...] narosło wiele mitów, legend i nieporozumień. źródło: NKJP: Stenogram z 35. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 26 kwietnia 2003 r.
	[...] Ahmed Ben Bella, opromieniony legendą przywódca wojny z Francuzami i prezydent niepodległej Algierii, wciągał po raz pierwszy algierską flagę na maszt [...]. źródło: NKJP: Monika Słowakiewicz: Potwory i dyktatorzy, 1997-06-14

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

Składnia

	+	legenda	+	CZEGO
	+	legenda	+	JAKA

3. wybitny reprezentant

Definicja

wybitny reprezentant w jakiejś dziedzinie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka określenia człowieka ze względu na jego działalność intelektualną

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Połączenia

prawdziwa, wielka; piłkarska; chodząca, żywa legenda
legenda bluesa, hip-hopu, jazzu, muzyki jakiejś, rocka; biathlonu, boksu, futbolu, hokeja, piłki, siatkówki, tenisa, zapasów; estrady, kabaretu, kina, mikrofonu, sceny, teatru, Trójki; motoryzacji; klubu; Hollywoodu, Tatr; opozycji, podziemia, Sierpnia, "Solidarności"
gwiazda i legenda
człowiek, samochód, zespół legenda
koncert; koniec; status legendy
być, stać się legendą czegoś
przejść/przechodzić do legendy czegoś

Cytaty

	Jest to wielki, teatralny aktor, specjalista od Szekspira, jedna z żywych legend angielskiego teatru. źródło: NKJP: Krystyna Janda, Bożena Janicka: Gwiazdy mają czerwone pazury, 1998
	W ramach naszego cyklu przedstawiamy dzisiaj człowieka legendę, działacza Polskiego Czerwonego Krzyża, który jest prekursorem ruchu honorowego krwiodawstwa w powiecie dębickim. źródło: NKJP: (AJ): Zbigniew Zając, Dziennik Polski, 2002-11-20
	[...] Gwiazdą wieczoru będzie legenda polskiej sceny muzyki elektronicznej Marek Biliński. źródło: NKJP: Kamilla Szablewska: Debiutancka płyta – „Przebudzenie”, Tygodnik Tucholski, 2007
	Na piątkowym meczu w Ostrowcu będzie legenda polskiego futbolu - trener Kazimierz Górski. źródło: NKJP: (dor): „Piłka jest okrągła...”, Echo Dnia, 2005-10-20
	Znakomity repertuar, wsparty charyzmą sceniczną i ekscentrycznym zachowaniem w latach największej chwały, pozwolił grupie zyskać status legendy. źródło: NKJP: Roman Rogowiecki: Najazd gwiazd, 1998

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

Składnia

legenda

CZEGO

4. na mapie

Definicja

tekst dołączony do mapy, zawierający informacje o sposobie jej sporządzenia i objaśniający występujące na niej symbole

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

objaśnienie

Połączenia

legenda mapy

Cytaty

Znak umowny, o którym mowa w ust. 1, umieszcza się wraz z jego opisem w legendzie mapy [...].

źródło: NKJP: Dz.U. z 2003 r. Nr 104, poz. 972

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

Składnia

	+	legenda	+	CZEGO
	+	legenda	+	do + CZEGO

5. na monecie

Definicja

num.

napis na monecie, pieczęci lub medalu

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse waluta

Cytaty

W tym czasie nastąpiło ujednolicenie legend na monetach bizantyńskich [...].

źródło: NKJP: Waldemar Ceran: Historia i bibliografia rozumowana bizantologii polskiej, 1999

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

6. utwór muzyczny

Definicja

muz.

utwór instrumentalny o charakterze lirycznym, podobny do ballady

Noty o użyciu

Używane w tytułach utworów, np. „Legenda o św. Franciszku kroczącym po falach na fortepian”.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

Cytaty

Podobnie jak większość kompozycji Liszta - legendy są skomplikowane technicznie i wymagają od wykonawcy wielu umiejętności.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

7. szpiega

Definicja

środ.

w środowisku tajnych służ wywiadowczych: fałszywy życiorys szpiega lub inna fałszywa historia, która ma uprawdopodobnić działalność szpiegowską lub wywiadowczą

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa policja i inne służby mundurowe

Połączenia

mocna, wiarygodna legenda
(werbunek, wejście do lokalu) pod legendą jakąś

Cytaty

Znając obostrzenia obowiązujące w strefie nadmorskiej, uznaliśmy, że tylko najmocniejsze dokumenty osobiste, i to elity niemieckiej, oraz mocna legenda wytrzymają próbę tamtejszej kontroli. Upatrzonym więc agentom przygotowaliśmy legendę przynależności do Waffen SS.

źródło: NKJP: Kazimierz Osmecki Iranek: Powołanie i przeznaczenie : wspomnienia oficera Komendy Głównej AK, 2004

T.w. wdał się w rozmowę z figurantem pod legendą wspólnej przeszłości konspiracyjnej i uzyskał w ten sposób interesujące nas informacje

źródło: NKJP: Roman Graczyk: Tropem SB : jak czytać teczki. 2007

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	legenda	legendy
D.	legendy	legend

C.	legendzie	legendom
B.	legendę	legendy
N.	legendą	legendami
Ms.	legendzie	legendach
W.	legendo	legendy

Frazeologizmy

legenda miejska
opowieść z mchu i paproci
legenda z mchu i paproci

Data ostatniej modyfikacji: 11.09.2013