Chronologizacja
Pochodzenie
fr. légende
niem. Legende
z p.-łac. legenda 'zalecane do czytania żywoty świętych'
Pierwsze poświadczenia wyrazu w polszczyźnie (od XVI w.) w znaczeniu 'opowiadanie z żywotów świętych; opis, relacja' (Sław)
1. opowieść fantastyczna
Definicja
Noty o użyciu
Używane w tytułach utworów, np. „Legenda o smoku wawelskim” .
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka literatura
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Relacje znaczeniowe
hiperonimy: | opowieść |
Połączenia
- stara, współczesna; lokalna, miejscowa, rodzima; bieszczadzka, norweska, polska, raciborska, zakopiańska...; bohaterska, góralska, narodowa; romantyczna; bajeczna, ciekawa, mroczna, najpopularniejsza, niezwykła, piękna legenda; liczne, wybrane legendy; legenda krakowska, śląska, tatrzańska...; zamkowa, zbójnicka; hagiograficzna
- legenda na temat czegoś
- legenda pod jakimś tytułem
- legenda o Arturze, o Bazyliszku, o Janosiku, o Kraku, o Popielu; o cudach, o czarownicy, o rycerzu, o skarbie, o smoku, o zbójnikach; o Atlantydzie, o Rzymie; o powstaniu czegoś, o założeniu czegoś
- legendy i bajki, legendy i baśnie, legendy i obyczaje, legendy i opowieści, legendy i podania, legendy i przekazy, legendy i przypowieści, legendy i wierzenia, legendy i zabobony, legendy i zwyczaje; apokryf i legenda, historia i legenda, mit i legenda, pieśń i legenda, saga i legenda; tradycje i legendy
- autor, twórca; bohater; tekst, rozdział; inscenizacja, wersja; element; analiza legendy; badacz, miłośnik; antologia, zbiór; sfera, świat legend
- postacie z legend
- materiał na legendę
- jedna z legend
- legenda głosi, że coś, mówi, opowiada; tłumaczy, wyjaśnia; odżyła, powstała, przetrwała, wyrosła; legendy krążą
- wierzyć legendom
- czytać, opowiadać, słyszeć, spisać, stworzyć legendę; tworzyć legendy
- należeć, nawiązywać; wejść do legendy; znać coś z legendy; zaczerpnięty, znany z legendy
- uwierzyć, wierzyć w legendy
- oparty na legendzie; opisany w legendzie
Cytaty
Stara legenda głosi, że w Jaskini Kasprowej Niżniej znajduje się gniazdo złotej kaczki. źródło: NKJP: leśniczy O.O. Kuźnice: Obwód ochronny Kuźnice, 1997 |
|
W legendzie o Arturze i rycerzach okrągłego stołu król Artur wychowuje się w pewnej rodzinie, gdzie też jest mały chłopiec, któremu na imię Kaj. źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Przystupa, 2007 |
|
O kwestii niszczenia dóbr pogańskich świetnie opowiada legenda o dębach rogalińskich... oczywiście głównymi postaciami tej opowiastki są Lech, Czech i Rus. źródło: NKJP: Tofik, Achilles, Aleksandra, Pancerny: Czcibor, Internet, 2008-01-13 |
|
Most Karola osadzony jest na piętnastu filarach, z których każdy, po obu stronach ozdobiony jest rzeźbami świętych, patronów oraz postaciami z legend. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001 |
|
Krzyż już w średniowieczu zasłynął jako cudowny. Jeśli wierzyć legendzie, wyłowiono go z Wisły jeszcze w czasach fundatora klasztoru - biskupa Iwona. źródło: NKJP: Biali bracia, Dziennik Polski, 2001-01-13 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
2. sąd o czymś
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Połączenia
- biała, czarna legenda; legenda kościuszkowska, napoleońska
- legenda Beatlesów, Bony, Napoleona; marki
- prawda czy legenda; blask i legenda, sława i legenda; ludzie i legendy, mity i legendy; plotki i legendy
- legenda głosi, że coś; istnieje, narosła, odżyła, powstała, przetrwała, rodzi się, rośnie, wyrosła; legendy krążą
- wierzyć legendom
- stworzyć, tworzyć legendę
- otoczyć coś legendą; obrosły, opromieniony, osnuty, owiany legendą
- należeć, przejść, wejść do legendy
- obrastać, obrosnąć, przechodzić w legendę
Cytaty
Karmiono nas w szkole legendą napoleońską i romantyzmem pielgrzymów. źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Abecadło Miłosza, 1997 |
|
w tym czasie utrwaliła się czarna legenda Bony, kobiety chytrej i działającej - podobnie jak Katarzyna Medycejska - bez najmniejszych skrupułów. źródło: NKJP: Czarna legenda Bony, Dziennik Polski, 2000-12-02 |
|
O prezesie [...] przez wiele lat krążyły legendy i anegdoty. źródło: NKJP: Jarosław Panek: Szkolna wieża (I), Echo Dnia, 2005-12-02 |
|
Wokół sprawy [...] narosło wiele mitów, legend i nieporozumień. źródło: NKJP: Stenogram z 35. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 26 kwietnia 2003 r. |
|
[...] Ahmed Ben Bella, opromieniony legendą przywódca wojny z Francuzami i prezydent niepodległej Algierii, wciągał po raz pierwszy algierską flagę na maszt [...]. źródło: NKJP: Monika Słowakiewicz: Potwory i dyktatorzy, 1997-06-14 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
Składnia
+ | legenda | + |
CZEGO
|
|
+ | legenda | + |
JAKA
|
3. wybitny reprezentant
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka określenia człowieka ze względu na jego działalność intelektualną
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające
Połączenia
- prawdziwa, wielka; piłkarska; chodząca, żywa legenda
- legenda bluesa, hip-hopu, jazzu, muzyki jakiejś, rocka; biathlonu, boksu, futbolu, hokeja, piłki, siatkówki, tenisa, zapasów; estrady, kabaretu, kina, mikrofonu, sceny, teatru, Trójki; motoryzacji; klubu; Hollywoodu, Tatr; opozycji, podziemia, Sierpnia, "Solidarności"
- gwiazda i legenda
- człowiek, samochód, zespół legenda
- koncert; koniec; status legendy
- być, stać się legendą czegoś
- przejść/przechodzić do legendy czegoś
Cytaty
Jest to wielki, teatralny aktor, specjalista od Szekspira, jedna z żywych legend angielskiego teatru. źródło: NKJP: Krystyna Janda, Bożena Janicka: Gwiazdy mają czerwone pazury, 1998 |
|
W ramach naszego cyklu przedstawiamy dzisiaj człowieka legendę, działacza Polskiego Czerwonego Krzyża, który jest prekursorem ruchu honorowego krwiodawstwa w powiecie dębickim. źródło: NKJP: (AJ): Zbigniew Zając, Dziennik Polski, 2002-11-20 |
|
[...] Gwiazdą wieczoru będzie legenda polskiej sceny muzyki elektronicznej Marek Biliński. źródło: NKJP: Kamilla Szablewska: Debiutancka płyta – „Przebudzenie”, Tygodnik Tucholski, 2007 |
|
Na piątkowym meczu w Ostrowcu będzie legenda polskiego futbolu - trener Kazimierz Górski. źródło: NKJP: (dor): „Piłka jest okrągła...”, Echo Dnia, 2005-10-20 |
|
Znakomity repertuar, wsparty charyzmą sceniczną i ekscentrycznym zachowaniem w latach największej chwały, pozwolił grupie zyskać status legendy. źródło: NKJP: Roman Rogowiecki: Najazd gwiazd, 1998 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
Składnia
+ | legenda | + |
CZEGO
|
4. na mapie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka
Relacje znaczeniowe
hiperonimy: | objaśnienie |
Połączenia
- legenda mapy
Cytaty
Znak umowny, o którym mowa w ust. 1, umieszcza się wraz z jego opisem w legendzie mapy [...]. źródło: NKJP: Dz.U. z 2003 r. Nr 104, poz. 972 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
Składnia
+ | legenda | + |
CZEGO
|
|
+ | legenda | + |
do +
CZEGO
|
5. na monecie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse waluta
Cytaty
W tym czasie nastąpiło ujednolicenie legend na monetach bizantyńskich [...]. źródło: NKJP: Waldemar Ceran: Historia i bibliografia rozumowana bizantologii polskiej, 1999 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
6. utwór muzyczny
Definicja
Noty o użyciu
Używane w tytułach utworów, np. „Legenda o św. Franciszku kroczącym po falach na fortepian” .
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka
Cytaty
Podobnie jak większość kompozycji Liszta - legendy są skomplikowane technicznie i wymagają od wykonawcy wielu umiejętności. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |
7. szpiega
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa policja i inne służby mundurowe
Połączenia
- mocna, wiarygodna legenda
- (werbunek, wejście do lokalu) pod legendą jakąś
Cytaty
Znając obostrzenia obowiązujące w strefie nadmorskiej, uznaliśmy, że tylko najmocniejsze dokumenty osobiste, i to elity niemieckiej, oraz mocna legenda wytrzymają próbę tamtejszej kontroli. Upatrzonym więc agentom przygotowaliśmy legendę przynależności do Waffen SS. źródło: NKJP: Kazimierz Osmecki Iranek: Powołanie i przeznaczenie : wspomnienia oficera Komendy Głównej AK, 2004 |
|
T.w. wdał się w rozmowę z figurantem pod legendą wspólnej przeszłości konspiracyjnej i uzyskał w ten sposób interesujące nas informacje źródło: NKJP: Roman Graczyk: Tropem SB : jak czytać teczki. 2007 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | legenda |
legendy |
|
D. | legendy |
legend |
|
C. | legendzie |
legendom |
|
B. | legendę |
legendy |
|
N. | legendą |
legendami |
|
Ms. | legendzie |
legendach |
|
W. | legendo |
legendy |