Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *stolъ 'coś usłanego na ziemi, posłanie (służące siedzenia, jedzenia)' > 'stół' : 'rodzaj sprzętu służący do siedzenia'
Archaiczny rzeczownik obocznością samogłoski rdzennej (*e : *o) związany z psł. *stьlati, *steľǫ (zob. słać, ścielę ).
Starą nazwę z biegiem czasu przenoszono na nowocześniejsze sprzęty domowe.
1. mebel
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka meble i wystrój wnętrz
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | mebel |
Połączenia
- stół kwadratowy, okrągły, półkolisty; długi, niski, wysoki; ciężki, masywny; kulawy; rozkładany; cisowy, dębowy, drewniany, kamienny, kryształowy, mahoniowy, marmurowy; kuchenny, ogrodowy; królewski; bankietowy, jadalny, prezydialny; rodzinny, wspólny; prosty, nowoczesny, tradycyjny; pusty; nakryty, przygotowany, udekorowany
- stół gości, komisji, władców
- stół do nauki, do pracy; stół z desek, z drewna, z drzewa
- stół pod lampą, pod oknem, pod ścianą; stół z blatem, z krzesłem, z owocami, z potrawami; stoły z ławami
- stół na środku; stół przy drzwiach, przy oknie; stół w kącie; w kształcie czegoś; w barze, w domu, w gabinecie, w jadalni, w kuchni, w lokalu, w mieszkaniu, w ogrodzie, w pokoju, w restauracji, w salonie, w świetlicy
- stoły i fotele, stoły i krzesła, stoły i ławy, stoły i stoliki, stoły i taborety; łóżko i stół; szafy i stoły
- blat; brzeg, kant, koniec, krawędź, nogi, róg, strona, środek; dekoracja, ozdoba, sukno; kształt; szuflada; nakrycie stołu; rzędy stołów
- nogi od stołu; miejsce u stołu; okruchy, resztki ze stołu
- miejsce; rozmowy za stołem
- chleb, obiad na stole; miejsca; ludzie, towarzystwo; rozmowy, spotkanie przy stole
- stół stoi; ugina się od jadła, potraw
- obejść; przewrócić; nakryć, przygotować, sprzątać, ustawić, zdobić stół; dekorować; rozstawić stoły; dekorowanie, nakrycie; ustawienie stołu
- podejść/podchodzić, prosić, poprosić, ruszyć, siąść/siadać, wrócić/wracać, zasiąść/zasiadać; przysunąć się, rzucić się, zbliżyć się; nakryć/nakrywać do stołu; wstać/wstawać; podnieść się, zerwać się od stołu; zgromadzić się wokół stołu; sprzątnąć/sprzątać; coś znika ze stołu; zaproszenie do stołu
- coś idzie, coś powędrowało, coś trafia na stół; dać, podać/podawać, położyć, postawić, rzucić, wskoczyć, wyłożyć na stół coś; oprzeć się o stół; chować coś, chować się pod stół; przechylić się przez stół; patrzeć; walić w stół
- pochylać się nad stołem; trzymać coś pod stołem; siadać, siedzieć, stanąć, zająć miejsce, zasiąść; ktoś pochylony, rozparty za stołem
- coś czeka, coś leży; coś pojawiło się, położyć coś; tańczyć; czegoś zabrakło, coś znalazło się; kłaść, trzymać nogi na stole; rozkładać, stawiać, ustawiać na stole coś; siedzieć, spotkać się, usiąść, zasiąść/zasiadać; zjeść przy stole; coś leżące, coś wyłożone na stole; zachowanie przy stole
Cytaty
|
Wskazał Hansowi miejsce za stołem już nakrytym, pod ścianą. źródło: NKJP: Marian Pankowski: Fara na Pomorzu, 1997 |
|
|
Siedzieli na podłodze, na poduszkach, przy niskim stole z zastawą do herbaty. źródło: NKJP: Joanna Rudniańska: Miejsca, 1999 |
|
|
Tymczasem w domu ciotka Agata już czekała na wszystkich z obiadem i nawet sama nakryła do stołu, chociaż zazwyczaj należało to do obowiązków Karolci. źródło: NKJP: Maria Krüger: Karolcia, 1959 |
|
|
Przestrzega się tylko jednej zasady: nie wolno podawać psu resztek ze stołu człowieka, gdyż takie jedzenie mogłoby mu zaszkodzić. źródło: NKJP: Zaraz po broni, Dziennik Polski - Kraków, 2003-07-05 |
|
|
Ks. Mieczkowski prowadził wielogodzinne rozmowy przy stole z Feliksem Dzierżyńskim i Julianem Marchlewskim. źródło: NKJP: K.Jakubowski: Mord w Wyszynach, Tygodnik Ciechanowski, 2004-10-08 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stół |
stoły |
|
| D. | stołu |
stołów |
|
| C. | stołowi |
stołom |
|
| B. | stół |
stoły |
|
| N. | stołem |
stołami |
|
| Ms. | stole |
stołach |
|
| W. | stole |
stoły |
2. jedzenie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie miejsca, osoby, przedmioty, sytuacje związane z jedzeniem
Połączenia
- chłopski, polski; świąteczny, weselny, wielkanocny, wigilijny; tradycyjny; wykwintny stół
- stół dóbr
- obfitość, zawartość stołu
- coś króluje na stole
Cytaty
|
Spadło zużycie nafty, soli, a cukier został z chłopskich stołów niemal całkowicie wyeliminowany, podobnie zresztą jak jajka czy masło. źródło: NKJP: Maciej Kozłowski: Sprawa premiera Leona Kozłowskiego: zdrajca czy ofiara, 2005 |
|
|
Mają one służyć stabilizacji produkcji rolniczej, a tym samym zapewnieniu stałej dostawy relatywnie taniej żywności na polskie stoły [...]. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 09.10.1992 |
|
|
Na Podhalu [...] świąteczna obfitość stołu była dość wstrzemięźliwa, dzieciom jednakże wydawała się wspaniała [...]. źródło: NKJP: Apetyt na Wielkanoc, Dziennik Polski - Podhale, 2001-04-14 |
|
|
Torty, ciasta, sałatki oraz [...] jajka królowały na stołach gospodyń, które zademonstrowały swój kunszt kulinarny na dorocznym kiermaszu stroików i potraw wielkanocnych. źródło: NKJP: (Adk): Mazurek z tradycją, Nowiny Raciborskie, 2006-04-18 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stół |
stoły |
|
| D. | stołu |
stołów |
|
| C. | stołowi |
stołom |
|
| B. | stół |
stoły |
|
| N. | stołem |
stołami |
|
| Ms. | stole |
stołach |
|
| W. | stole |
stoły |
3. urządzenie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca materiały i narzędzia pracy
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | urządzenie |
Połączenia
- stół kreślarski, krzyżowy, montażowy, operacyjny, narzędziowy, ślusarski; obrotowy, wibracyjny; roboczy, warsztatowy; ekspozycyjny, wystawowy
- stół obrabiarki
- stół do cięcia czegoś, do obróbki czegoś; do masażu
Cytaty
|
W jednej jest prawdziwy warsztat ze stołami do obróbki kamieni, z zawodową piłą do ich cięcia i szlifowania. źródło: NKJP: /ATA/: Proszki, piła i kamienie, Echo Dnia, 2005-03-12 |
|
|
Sprzęt w postaci stołów ślusarskich, wiertarek, i innych dobrych urządzeń zostanie wyceniony przez specjalną komisję [...]. źródło: NKJP: (LIZ): Warsztaty do likwidacji, Dziennik Polski - Oświęcim, 2003-12-11 |
|
|
Nie było tu ani jednego typowego mebla: wzdłuż ścian ciągnęły się stoły robocze, regały zawalone elektroniką wydłubaną z telewizorów i magnetowidów, jakimiś papierzyskami. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004 |
|
|
Przedmioty obrabiane mocuje się na paletach, natomiast palety są mocowane w sposób jednoznaczny, powtarzalny i automatyczny na stole obrabiarki. źródło: NKJP: Jan Kosmol: Automatyzacja obrabiarek i obróbki skrawaniem, 1995 |
|
|
Sam zrobił sobie piłę i stół do cięcia kamieni. źródło: NKJP: (ganz): Nie przepada za diamentami, prasa, 2000 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stół |
stoły |
|
| D. | stołu |
stołów |
|
| C. | stołowi |
stołom |
|
| B. | stół |
stoły |
|
| N. | stołem |
stołami |
|
| Ms. | stole |
stołach |
|
| W. | stole |
stoły |
4. do gry
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy
Połączenia
- stół bilardowy, brydżowy, ping-pongowy
- stół do bilarda, do gry w coś, do piłkarzyków, do ping-ponga, do pool bilarda, do ruletki, do snookera, do tenisa (stołowego)
- zmagania przy stołach
Cytaty
|
Wielką radość sprawił młodzieży stół do ping-ponga podarowany przez sołtysa oraz stół bilardowy od państwa Mieczkowskich z Trzeciewnicy. źródło: NKJP: MB: W młodzieży siła, Nakielski Czas, 2002-06-06 |
|
|
Gdyby nie, do dyspozycji pozostawać będzie jedynie mała salka do zajęć korekcyjno-wyrównawczych oraz szerokie korytarze, gdzie można np. rozłożyć kilka stołów ping-pongowych. źródło: NKJP: (WOJ): Szkoda ferii..., Dziennik Polski - Miechów , 2002-01-26 |
|
|
Antonida trzyma w napięciu, gdy [...] najpierw bez wysiłku wygrywa fortunę, a później wszystko traci trzymając się kurczowo stołu do ruletki. źródło: NKJP: Roman Pawłowski: Premiera na Dworcu Świebodzkim, Gazeta Wyborcza, 1995-06-06 |
|
|
Udane sobotnie zmagania przy stołach dały jego uczestnikom nadzieję na powstanie w Raciborzu Bilardowej Amatorskiej Ligi, co byłoby pierwszą taką inicjatywą w naszym mieście. źródło: NKJP: (asr): Bilardowy rozkwit, Nowiny Raciborskie, 2008-12-09 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stół |
stoły |
|
| D. | stołu |
stołów |
|
| C. | stołowi |
stołom |
|
| B. | stół |
stoły |
|
| N. | stołem |
stołami |
|
| Ms. | stole |
stołach |
|
| W. | stole |
stoły |