UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

jakby

Chronologizacja

2 połowa XV w., SStp

Pochodzenie

Zob. jak i by

1. Jakby chciał, to by zrobił.

Definicja

to, o czym mowa w Zd.Podrz., mogłoby mieć miejsce, gdyby zaistniało to, o czym mowa w Zd. Nadrz.

Noty o użyciu

1) komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych;
2) może wprowadzać parentezę

Kategoria znaczeniowa

wykładnik warunku

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

gdyby, jeśliby

Cytaty

	Jakbym nie miała siostry bliźniaczki, to byłoby mi smutniej. źródło: NKJP: K. Kowalski: Jak to jest mieć bliźniaka: Judyta i Justyna, Tygodnik Ciechanowski, 2006-08-04
	— Jakby trzeba było, tobym namalował. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Korytarz, 2006
	Bo co ja miałem mu przynieść, nawet jakbym miał jakieś „papiery”? źródło: NKJP: Wojciech Stamm: Czarna matka, 2008
	Jakby twoja dziewczyna wylała na siebie całą butelkę, nie byłbyś w stanie do niej podejść. Chyba że w masce gazowej. źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko: Czerwony byk, 2007

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: niewłaściwy

Składnia

jakby _, (to) _ Zd. z Cz. _osob., _nieosob.
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: jakbym , jakbyś , jakbyśmy , jakbyście
ograniczenia zakresu użycia: nie: Cz. _{t. rozk.}
szyk: zmienny: pozycja centralna lub początkowa względem obu członów, stała pozycja względem wprowadzanego członu

Informacja normatywna

jakby wraz ze Zd.Podrz. oddzielane jest od Zd.Nadrz. przecinkiem

2. Milczał chwilę, jakby zbierał siły.

Definicja

to, o czym mowa, jest pod pewnym względem takie, jakie jest coś innego, o czym można to powiedzieć

Kategoria znaczeniowa

wykładnik porównania

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

jak II, jak gdyby, tak jakby

Cytaty

	[...] wychodzę, na warcie Niemiec stoi, jakby zaaresztować mnie chciał. źródło: NKJP: Marian Marzyński: Sennik polsko-żydowski, 2005
	Trzasnęło coś w ziemi. Jakby dentysta roztrzaskał mi ząb kleszczami, złapał za nerw. źródło: NKJP: Janusz Rudnicki: Chodźcie, idziemy, 2007
	Jest Wielka Sobota, dzień wyjątkowo piękny, jakby Pan Bóg postanowił zrobić sobie odrobinę przyjemności w swoje największe święto. źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005
	Weszliśmy od strony protestanckiej i przez dłuższy czas otaczały nas maleńkie, jakby dziecięce groby oraz stojące na kolumienkach, ozdobione kamiennymi girlandami urny. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Korytarz, 2006

Odmiana

część mowy: spójnik

podklasa: właściwy

Składnia

_, jakby _ Zd.Podrz. z Cz. _{osob., cz. przesz.}
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: jakbym , jakbyś , jakbyśmy , jakbyście
szyk: stały: interpozycja

Informacja normatywna

$jakby$ wraz ze Zd. Podrz. oddzielane jest od Zd. Nadrz. przecinkiem

3. Wygląda, jakby spał.

Definicja

wprowadza zdanie podrzędne, w którym mówi się, do czego podobne jest to, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, nie wykluczając tego, że to, co się mówi, jest prawdą

Kategoria znaczeniowa

wykładnik porównania

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:

jak II, jak gdyby, jakoby

Cytaty

Miałam wrażenie, jakbym oglądała sceny z sensacyjnego filmu – opowiada jedna z pań.

źródło: NKJP: R. Nadaj: Ciechanów. Strzelanina na Aleksandrówce, Tygodnik Ciechanowski, 2004-02-15

[...] przewracam powoli kartkę po kartce, i dotykam tych zdjęć, i wspominam. One wszystkie wyglądają, jakby je ktoś wyciął ze starych gazet, wydają się zupełnie nieprawdziwe, zwłaszcza te najstarsze.

źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005

Czułem się tak, jakbym uczestniczył w jakiejś pogańskiej mszy: wokół mnie płonęły setki, tysiące świec, syk gazu, wydobywającego się z rur, przypominał niski, chóralny śpiew w nieznanym języku [...].

źródło: NKJP: Radosław Kobierski: Harar, 2005

Odmiana

część mowy: włącznik

Składnia

_: Zd.Nadrz., jakby _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. percepcyjny Zd.Podrz.: Cz. _{cz. przesz., bezok.}
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: jakbym , jakbyś , jakbyśmy , jakbyście
korelat: fakultatywny: tak
ograniczenia zakresu użycia: nie: Cz. _{t. rozk.}
szyk: stały: interpozycja

Informacja normatywna

jakby wraz ze Zd.Podrz. oddzielane jest od Zd.Nadrz. przecinkiem

4. jakby mucha

Definicja

mówiący, nie wiedząc, czy to, co mówi, jest prawdą - ze względu na to, że to, o czym mówi, jest pod pewnym względem takie, jakie jest coś innego, o czym można to powiedzieć - nie jest gotów powiedzieć, że nie jest to prawdą

Noty o użyciu

komentarz przyrematyczny

Kategoria znaczeniowa

wyrażenie epistemiczne - wykładnik doboru wyrażenia

Relacje znaczeniowe

	(quasi)synonimy:	jak gdyby, niby, tak jakby
	(quasi)antonimy:	właściwie II

Cytaty

	[...] to coś, co mi kapie, znajomy zapach ma. I smak, bo udało mi się ściągnąć jedną kroplę z policzka, językiem, ledwom ją dostał. Jakby mleko [...] źródło: NKJP: Janusz Rudnicki: Chodźcie, idziemy, 2007
	– Zauważyłeś, że tylko my w ogóle coś widzimy? Ci, co tutaj mieszkają, są jacyś tacy może nie tyle wyluzowani, co nieświadomi. Jakby brali prochy. źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Domofon, 2005
	Było to jakby koło naukowe, każdy odczytywał, guru chwalił, a inni rechotali. źródło: NKJP: Wojciech Stamm: Czarna matka, 2008
	Urzędniczka jakby się z lekka ucieszyła na nasz widok. źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Korytarz, 2006
	Przy mnie była jakby nieobecna, odzywała się niechętnie. źródło: NKJP: Waldemar Borzestowski: Bulterier Samson i ja, 2008

Odmiana

część mowy: partykuła

podklasa: epistemiczna (niepotwierdzająca)

Składnia

jakby _ Zd. _ozn. i _pyt.
aglutynacja: w Zd. z Cz. _{cz. przesz.} obligatoryjna: jakbym , jakbyś , jakbyśmy , jakbyście
ograniczenia zakresu użycia: nie: w Zd. _optat., _rozk. nie: z leksykalnymi wykładnikami pytań rozstrzygnięcia nie: z partykułami implikującymi wiedzę lub niewiedzę mówiącego
szyk: zmienny: neutralna antepozycja

Informacja normatywna

Uznawane za niepoprawne: użycie jakby w funkcji przerywnika

Frazeologizmy

jak gdyby nigdy nic
jakby nigdy nic
tak jakby

Data ostatniej modyfikacji: 26.01.2024