Chronologizacja
Do XX w. wyraz używany wyłącznie w znaczeniu opisanym w tym haśle pod 3. W znaczeniach opisanych pod 1 i 2 zaczął się pojawiać zaraz po 1918 r. (najwcześniejsze poświadczenia z 1919 r. w prasie polskojęzycznej wydawanej na Ukrainie; za: Ewa Dzięgiel, Język Polski XCVI, z. 4). Współcześnie te znaczenia są powszechne, a użycia w znaczeniu pierwotnym ograniczają się do tekstów specjalistcyznych dotyczących historii Polski.
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | radziecki |
radziecki |
radziecki |
radzieckie |
radziecka |
| D. | radzieckiego |
radzieckiego |
radzieckiego |
radzieckiego |
radzieckiej |
| C. | radzieckiemu |
radzieckiemu |
radzieckiemu |
radzieckiemu |
radzieckiej |
| B. | radzieckiego |
radzieckiego |
radziecki |
radzieckie |
radziecką |
| N. | radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
radziecką |
| Ms. | radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
radzieckiej |
| W. | radziecki |
radziecki |
radziecki |
radzieckie |
radziecka |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | radzieccy |
radzieccy |
radzieckie |
radzieckie |
| D. | radzieckich |
radzieckich |
radzieckich |
radzieckich |
| C. | radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
radzieckim |
| B. | radzieckich |
radzieckich |
radzieckich |
radzieckie |
| N. | radzieckimi |
radzieckimi |
radzieckimi |
radzieckimi |
| Ms. | radzieckich |
radzieckich |
radzieckich |
radzieckich |
| W. | radzieccy |
radzieccy |
radzieckie |
radzieckie |
1.a ustrój
Definicja
Noty o użyciu
W tym znaczeniu wyraz zaczął być używany na początku lat 20. XX wieku przez komunistów i ich sympatyków, w użyciu ogólnym był natomiast wyraz sowiecki. Do powszechnego użycia wszedł po 1945 roku, czemu sprzyjało jego lansowanie w tekstach oficjalnych i propagandowych.
Pochodzenie
Od: Rada (por. Kraj Rad = ZSRR), na wzór sowiecki (od: sowiet 'rada')
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa doktryny i poglądy polityczne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | sowiecki |
Połączenia
- system, ustrój radziecki; republika, władza radziecka
Cytaty
|
Pewnie gdyby nie lękał się partyzantów, a bolszewicy byliby choć trochę bardziej ludzcy, byłby pierwszym propagatorem ustroju radzieckiego . Takich ludzi u nas jest niemało. Bicza im trzeba, bo tylko tego się boją i słuchają, razy - to dla nich jedyna zrozumiała mowa„. źródło: NKJP: „Litwa istnieje tylko dzięki krwi...”, Dziennik Polski, 1998-09-24 |
|
|
20 listopada 1917 r. Rada proklamowała niepodległą republikę ukraińską. 9 lutego 1918 r. w Kijowie ustanowiona została władza radziecka . Centralna Rada ratowała się ucieczką. źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918, 1967 |
|
|
Głośnym echem w całych Niemczech odbiła się zupełnie jawna masakra piętnastu robotników z miasta Gotha w Turyngii w marcu 1920 r. Aresztowani -[...] pod zarzutem zorganizowania republiki radzieckiej w Saksonii, wszyscy zostali zastrzeleni w czasie konwojowania [...]. źródło: NKJP: Franciszek Ryszka, Noc i mgła : Niemcy w okresie hitlerowskim, 1963 |
Składnia
|
+ | radziecki | + |
|
| szyk: tylko postpozycja | ||||
1.b żołnierz
Definicja
Noty o użyciu
W tym znaczeniu wyraz zaczął być używany na początku lat 20. XX wieku przez komunistów i ich sympatyków, w użyciu ogólnym był natomiast wyraz sowiecki. Do powszechnego użycia wszedł po 1945 roku, czemu sprzyjało jego lansowanie w tekstach oficjalnych i propagandowych.
W środowiskowej komunikacji działaczy PZPR wyrazu radzieccy używano samodzielnie w znaczeniu 'towarzysze radzieccy'.
Pochodzenie
Od: Rada (por. Kraj Rad = ZSRR), na wzór sowiecki (od: sowiet 'rada')
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Przynależność i podział terytorialny państwa, miasta, obszary geograficzne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | sowiecki |
Połączenia
- agent, blok, czołg, jeniec, obóz, oficer, samolot, uczony, wywiad, żołnierz radziecki; agresja, armia, artyleria, delegacja, dywizja, interwencja, inwazja, literatura, niewola, ofensywa, okupacja, partyzantka, piosenka, radziecka; dowództwo, imperium, kino, wojsko radzieckie; ludzie, obywatele, towarzysze; artyści, pisarze, sportowcy radzieccy
Cytaty
|
Gdy ruszyła ofensywa radziecka, zostali aresztowani i deportowani do obozu pod Moskwą. źródło: NKJP: Joanna Podgórska: Niobe z Nieborowa, Polityka, 2006-08-12 |
|
|
Po chwili jedli zimne naleśniki i popijali ciepłym radzieckim szampanem. źródło: NKJP: Leon Pawlik: Ankara, 1998 |
|
|
Coraz wyraźniej słychać było kanonadę radzieckiej artylerii. źródło: NKJP: Marcin Zaremba: Malborków wiele, Polityka, 2009-02-21 |
|
|
Wojska radzieckie i polskie przełamały Wał Pomorski. źródło: NKJP: Andrzej Zbych: Stawka większa niż życie, 2000 |
|
|
Był rok 1990 i nasza gospodarka otwierała się na świat. Polskie firmy mogły swobodnie handlować z zagranicą, wymieniając złotówki na dewizy. Tylko w obrotach z ZSRR obowiązywała ciągle wirtualna waluta - rubel transferowy, której kurs wyliczali towarzysze radzieccy. źródło: NKJP: Joanna Solska: Prawo i lewo Polityka, 2002-03-02 |
2. w dawnej Polsce
Definicja
Pochodzenie
Zob. rada (zespół ludzi)
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Połączenia
- sąd, urząd radziecki
Cytaty
|
Starosta grodowy [...] kontrolował działalność finansów rad miejskich oraz rozpatrywał odwołania od wyroków niektórych sądów miejskich (np. radzieckich). źródło: NKJP: Urszula Augustyniak: Historia Polski 1572-1795, 2008 |
|
|
Hieronim Wietor [...], nie zważając na to, iż w 1537 roku Maciej Scharffenberg otrzymał od króla dożywotni przywilej na druk kalendarzy i prognostyków, wydał kalendarz na rok 1539. Scharffenberg wniósł skargę do sądu radzieckiego. Wyrok był dla niego pomyślny, ale Wietor nie przejmując się tym dalej sprzedawał kalendarze. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Znamy z imienia ojca filozofa. Był nim niejaki Stanisław, mieszczanin z Pilzna, który w roku 1582 wszedł do urzędu radzieckiego w rodzinnym mieście. źródło: NKJP: Znawca Arystotelesa, Dziennik Polski, 2001-01-13 |
Składnia
|
|
+ | radziecki | + |
|
| szyk: tylko postpozycja | ||||