Chronologizacja
Pochodzenie
Pierwotnie forma 2. osoby l. p. staropolskiego czasownika niechać 'nie ruszać, zostawić; nie zajmować się czymś, nie troskać się o coś; przestać coś czynić, przestać wypełniać; zaniechać, zaniedbać; zostawić, opuścić, ominąć, porzucić; pozwolić, dopuścić; nie chcieć'; rozkaźnik niechaj , niechajcie w połączeniu z bezokolicznikiem innego czasownika wyrażał tryb rozkazujący tego czasownika w zaprzeczeniu, np. niechajcie złe czynić 'nie czyńcie złego'; czasownik niechati kontynuuje psł. *nechati < *nechajati (ściągnięcie *-a- < *-aja-) 'nie dbać, nie starać się', czasownik zaprzeczony od psł. *chajati 'dbać, starać się'; punktem wyjścia pol. niechaj było znaczenie 'zostaw, pozwól'
1. Niechaj pan usiądzie
Definicja
Noty o użyciu
komentarz przyzdaniowy
Kategoria znaczeniowa
wykładnik rozkazu
Pragmatyka
służy do tworzenia rozkazów, próśb, zaproszeń; w wypadku podmiotu w pierwszej osobie liczby pojedynczej służy do wyrażenia woli nadawcy, aby coś zrobić
Cytaty
Niechaj ludzie pamiętają i o takiej Polsce, której już nie ma. źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: Alfabet. Wybór z pamięci 90-latka, 2004 |
|
Niechaj mu pośmiertnie przyznają order złotego jagnięcia. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Teatr 4, 1997 |
|
Kto ma ochotę i siły, ten niechaj sobie świętuje Dzień Zakochanych, ale ja mam od dawna do wszelkich Dni stosunek obojętny. źródło: NKJP: Post..., Dziennik Polski, 2002-02-15 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
niechaj _ | |||
ograniczenia zakresu użycia:
nie: Cz. cz. przysz.
|
|||
szyk: stały: antepozycja |
2. Niechaj los będzie dla ciebie łaskawy
Definicja
Noty o użyciu
komentarz przyzdaniowy
Kategoria znaczeniowa
wykładnik życzenia
Pragmatyka
służy do wyrażania życzenia, a także ostrzeżeń i gróźb
Cytaty
Zyski niechaj wam rosną, a ja niechaj piosnki wam śpiewam... źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1996 |
|
Niechaj nas wspólny połączy cel: źródło: NKJP: Janusz Szpotański: Zebrane utwory poetyckie, 1990 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
Niechaj _ Zd. z Cz. cz. przysz., bezosob. |
||
szyk: stały: antepozycja |
3. Niechaj Q będzie naszą zmienną
Definicja
Warianty
- częściej niech
Kategoria znaczeniowa
wykładnik wnioskowania
Cytaty
Niechaj sztuka będzie aktem poznania, spazmem rozkoszy i rewolucją wrażliwości! źródło: NKJP: Jan Błoński: Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, 1995 |
|
Inny typ wspólnoty jest oparty o gotowy wytwór. Nazwijmy ją wspólnotą wytworu. Niechaj wytworem tym będzie szeroko pojęte narzędzie potrzebne mi do własnej pracy. źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1992 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
niechaj _ Cz. cz. przysz. |
||
szyk: stały: antepozycja |
4. Niechaj zachorują, a wszyscy zaczną panikować
Definicja
Noty o użyciu
komentarz do całych struktur tematyczno-rematycznych
Kategoria znaczeniowa
wykładnik warunku
Cytaty
Czuję, że niechaj mnie jeno wiatr w polu owieje, zaraz słabość mi przejdzie i siła we mnie wstąpi na powrót, a co do Tatarów, to już ja sobie z nimi rady dam i na miękki wosk ich ugniotę. źródło: NKJP: Henryk Sienkiewicz: Potop, 1983 |
|
Niechaj panna jedzie ze mną, a nie pobłądzi. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Wieża Jaskółki, 2001 |
Odmiana
część mowy: spójnik
podklasa: niewłaściwy
Składnia
niech _: Zd.Podrz., _: Zd.Nadrz. Zd.Nadrz.: Cz. cz. przysz. Zd.Podrz.: Cz. cz. przysz., cz. teraźn. |
||
korelat: fakultatywny: to | ||
szyk: stały: antepozycja względem Zd.Podrz. wraz ze Zd.Podrz. zajmuje stałą antepozycję względem Zd.Nadrz. |