UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zatrzymać

Chronologizacja

1403, SStp

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zatrzymam
 zatrzymamy
2 os. zatrzymasz
 zatrzymacie
3 os. zatrzyma
 zatrzymają

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zatrzymałem
+(e)m zatrzymał
 zatrzymałam
+(e)m zatrzymała
 zatrzymałom
+(e)m zatrzymało
 zatrzymaliśmy
+(e)śmy zatrzymali
 zatrzymałyśmy
+(e)śmy zatrzymały
2 os. zatrzymałeś
+(e)ś zatrzymał
 zatrzymałaś
+(e)ś zatrzymała
 zatrzymałoś
+(e)ś zatrzymało
 zatrzymaliście
+(e)ście zatrzymali
 zatrzymałyście
+(e)ście zatrzymały
3 os. zatrzymał
 zatrzymała
 zatrzymało
 zatrzymali
 zatrzymały

bezosobnik: zatrzymano

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zatrzymajmy
2 os. zatrzymaj
 zatrzymajcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zatrzymałbym
bym zatrzymał
 zatrzymałabym
bym zatrzymała
 zatrzymałobym
bym zatrzymało
 zatrzymalibyśmy
byśmy zatrzymali
 zatrzymałybyśmy
byśmy zatrzymały
2 os. zatrzymałbyś
byś zatrzymał
 zatrzymałabyś
byś zatrzymała
 zatrzymałobyś
byś zatrzymało
 zatrzymalibyście
byście zatrzymali
 zatrzymałybyście
byście zatrzymały
3 os. zatrzymałby
by zatrzymał
 zatrzymałaby
by zatrzymała
 zatrzymałoby
by zatrzymało
 zatrzymaliby
by zatrzymali
 zatrzymałyby
by zatrzymały

bezosobnik: zatrzymano by

bezokolicznik: zatrzymać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: zatrzymawszy

gerundium: zatrzymanie

imiesłów przymiotnikowy bierny: zatrzymany

odpowiednik aspektowy: zatrzymywać

Pochodzenie

Zob. trzymać

1. przechodnia

Definicja

spowodować, że jakaś osoba lub rzecz przestała się posuwać naprzód

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zastopować

Połączenia

  • zatrzymać autobus, pociąg, samochód, tramwaj; koleżankę, przechodnia

Cytaty

Zobaczył, że czekają na niego i zatrzymał konia, cisawego ogiera.

źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 2001

Mizera zatrzymał samochód przed domem z czerwonej cegły obrośniętym winoroślą.

źródło: NKJP: Jan Grzegorczyk: Chaszcze, 2009

Ruszył do wyjścia ponownie zatrzymany głosem Micka.

źródło: NKJP: Adam Barczyński: Ślepy los, 1999

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
KOGO/CO

2. zegar

Definicja

spowodować, że jakieś urządzenie przestało pracować

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny funkcjonowanie urządzeń i maszyn

Relacje znaczeniowe

synonimy:  unieruchomić, zastopować

Połączenia

  • zatrzymać maszynę, silnik, zegar

Cytaty

Zawicki odłożył słuchawkę i niespiesznie zatrzymał magnetofon.

źródło: NKJP: Mariusz Kaszyński: Rytuał, 2008

Mnie nakazali zatrzymać kompresor i też dołączyć do gromady.

źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995

Kapitan dał znak kierowcy, aby zatrzymał silnik.

źródło: NKJP: Stanisław Rusin: Pamięci pani Heleny Mochnackiej pracę tę poświęcam - Klauzura, Tygodnik Podhalański nr 11, 1999

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
CO

3. po lekcjach

Definicja

spowodować, że ktoś pozostał w jakimś miejscu dłużej niż zwykle

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Połączenia

  • zatrzymać gości, uczniów, pracowników
  • zatrzymać na obiedzie, na zebraniu
  • zatrzymać po lekcjach, po godzinach (pracy)
  • zatrzymać u siebie

Cytaty

Tłumaczyłem się, że awaria, z naprawą nie mogliśmy sobie poradzić [...]. To znów, że nas dłużej na budowie zatrzymali, bo coś tam.

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007

- Dlaczego tak długo ich nie ma? - pomyślała Ula. Musiało ich zatrzymać coś szczególnego.

źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
KOGO + (GDZIE)

4. przy sobie

Definicja

przymusem lub innym umyślnym działaniem spowodować, że ktoś nie opuścił jakiegoś miejsca lub jakiejś osoby

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne

Połączenia

  • zatrzymać kogoś przy sobie
  • zatrzymać kogoś w domu

Cytaty

[...] Pola otworzyła furtkę i zupełnie serio powiedziała: – Mamusiu, ja wychodzę. Na zawsze – podniosła paluszek, zaznaczając powagę sytuacji. Nie zatrzymałam jej. Śledziłam, chowając się za drzewa.

źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Europejka, 2004

Hieronim Dryndo opowiadał, jak rodzice, którzy w przeważającej większości nie skończyli nawet [...] podstawówki, próbowali siłą zatrzymać dzieciaki w domu.

źródło: NKJP: Barbara Kosmowska: Prowincja, 2002

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
KOGO + (GDZIE)

5. podejrzanego

Definicja

urzęd. 
na mocy prawa pozbawić kogoś wolności na określony czas, do momentu postawienia zarzutów lub zwolnienia

Noty o użyciu

Imb używany często w znaczeniu ‘człowiek zatrzymany’.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa regulacje prawne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zaaresztować

Połączenia

  • policja, straż zatrzymała; policjanci, strażnicy zatrzymali kogoś/coś
  • zatrzymać podejrzanego
  • zatrzymać na granicy, na miejscu przestępstwa; na czterdzieści osiem godzin
  • zatrzymać kogoś pod jakimś zarzutem
  • zatrzymać kogoś za kradzież, za morderstwo, za przemyt

Cytaty

Całą trójkę jordanowska policja zatrzymała na jednym z pobliskich przystanków. Nowotarski sąd wydał decyzję o tymczasowym aresztowaniu ich na dwa miesiące.

źródło: NKJP: Scyzoryk na sprzedawczynię, Tygodnik Podhalański nr 31, 1999

Brał udział w pozbawieniu wolności ze szczególnym udręczeniem [...]. Zatrzymano wtedy szesnaście osób z całego gangu.

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006

Nagle otoczyło ich czterech ludzi w uniformach zamkowej straży. - Jesteś zatrzymany - powiedział jeden ze strażników.

źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Tkacz iluzji, 2004

- Bator - cicho powiedział Heinz. - Tak. Bator. Nasi chłopcy pojechali zatrzymać go na cztery osiem.

źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
KOGO/CO

Odesłania

Zob. też:

aresztować

6. skradzione towary

Definicja

urzęd. 
na mocy prawa odebrać komuś czasowo lub na stałe przedmioty, których posiadanie albo przewóz są nielegalne lub wiążą się z jakimś działaniem niezgodnym z prawem

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa regulacje prawne

Połączenia

  • policja zatrzymała; celnicy zatrzymali coś
  • zatrzymać kontrabandę, narkotyki, towar; dowód rejestracyjny, prawo jazdy

Cytaty

W Chyżnem celnicy zatrzymali towar przewożony przez bułgarskich turystów.

źródło: NKJP: Beata Sypuła: Palą nowe ubrania zamiast dać je biednym dzieciom, Dziennik Zachodni, 2008-05-30

Na granicy z Pakistanem policja zatrzymała cztery tony narkotyków. Towar przejęto po strzelaninie z przemytnikami.

źródło: NKJP: Przemytnicy zginęli, przewożąc towar, Metropol nr 22/02, 2001

[...] policjant może zatrzymać samochód i prawo jazdy, m.in. jeśli kierowca nie opłacił obowiązkowego ubezpieczenia OC.

źródło: NKJP: Andrzej Kublik: Nowy kodeks drogowy, Gazeta Wyborcza, 1997-06-21

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
CO

7. zanieczyszczenia

Definicja

uniemożliwić wydostanie się czegoś na zewnątrz

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

  • atmosfera zatrzymała; filtr zatrzymał coś
  • zatrzymać ciepło, opary, zanieczyszczenia

Cytaty

Riala i Darki niechętnie grzebali się spod derki, żeby jak najdłużej zatrzymać ciepło swoich ciał.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Ostatni smok, 2005

- Wybaczam ci - szepnął, zacisnął powieki, lecz nie zdołał zatrzymać dwóch łez, które przedarły się przez jego gęste rzęsy.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa Minotaura, 2009

Po raz drugi wkracza chemia: stosuje się siarczan glinu, a wspomaga go w działaniu jeszcze krzemionka aktywna, [...] woda wapienna. Wszystko po to, aby łatwiej zatrzymać zanieczyszczenia na filtrach z piasku.

źródło: NKJP: Tomasz Kunert: Z Wisły, zalewu i Grubej Kaśki, Dzień dobry nr 30/03, 2001

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
CO

8. na pamiątkę

Definicja

książk. 
wziąć na własność lub do swojej dyspozycji

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca rodzaje pracy

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przejąć

Połączenia

  • zatrzymać długopis, książkę, miejsce
  • zatrzymać sobie
  • zatrzymać dla koleżanki, dla siebie

Cytaty

- Miałbym prośbę, czy mogłaby to pani zatrzymać dla niej? Wiersze Andrzeja.

źródło: NKJP: Jan Grzegorczyk: Chaszcze, 2009

Zatrzymaj ze stada i wszelkiego dobytku tyle, wiele chcesz.

źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
(CO) + (ILE)

9. rozwój

Definicja

przerwać coś, co się dokonuje lub toczy

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przerwać, zastopować

Połączenia

  • zatrzymać budowę, inwestycję, rozwój

Cytaty

Wreszcie przerażenie znalazło sobie główny cel: ucinając jak nożem działanie jej kobiecych hormonów - zatrzymało miesiączkowanie Hildegard raz na zawsze.

źródło: NKJP: Ewa Kujawska: Dom Małgorzaty, 2007

Dostał szału i próbował zatrzymać transakcję.

źródło: NKJP: Piotr Siemion: Finimondo: komedia romantyczna, 2004

Twój mąż niczego już nie zatrzyma. Nawet jeśli zrozumie, niczego już nie zmieni.

źródło: NKJP: Małgorzata Saramonowicz: Siostra, 1996

Składnia

bez ograniczeń + zatrzymać +
CO

Frazeologizmy

jest na kim/czym oko zawiesić
jest na kim/czym oko zatrzymać
ktoś zatrzymał dla siebie coś
ktoś zatrzymał przy sobie coś
ktoś zatrzymał dla siebie coś
ktoś zatrzymał przy sobie coś
ktoś zatrzymał wzrok na czymś/kimś
ktoś zatrzymał spojrzenie na czymś/kimś
ktoś zatrzymał wzrok na czymś/kimś
ktoś zatrzymał spojrzenie na czymś/kimś
Data ostatniej modyfikacji: 05.08.2020
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN