UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

żelazny

Chronologizacja

2 połowa XIV w., SStp

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żelazny	żelazny	żelazny	żelazne	żelazna
D.	żelaznego	żelaznego	żelaznego	żelaznego	żelaznej
C.	żelaznemu	żelaznemu	żelaznemu	żelaznemu	żelaznej
B.	żelaznego	żelaznego	żelazny	żelazne	żelazną
N.	żelaznym	żelaznym	żelaznym	żelaznym	żelazną
Ms.	żelaznym	żelaznym	żelaznym	żelaznym	żelaznej
W.	żelazny	żelazny	żelazny	żelazne	żelazna

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żelaźni	żelaźni	żelazne	żelazne
D.	żelaznych	żelaznych	żelaznych	żelaznych
C.	żelaznym	żelaznym	żelaznym	żelaznym
B.	żelaznych	żelaznych	żelaznych	żelazne
N.	żelaznymi	żelaznymi	żelaznymi	żelaznymi
Ms.	żelaznych	żelaznych	żelaznych	żelaznych
W.	żelaźni	żelaźni	żelazne	żelazne

Pochodzenie

Zob. żelazo

1. związany z żelazem

Definicja

związany z żelazem - metalem

Cytaty

1.a piec

Definicja

wykonany z żelaza lub jego stopów

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Przemysł materiały używane w przemyśle

Połączenia

żelazny drąg, drut, garnek, grot, hełm, klucz, krzyż, łańcuch, łom, most, piec, piecyk, płot, pług, pręt, ruszt, słup, uchwyt, złom; żelazna balustrada, beczka, brama, broń, drabinka, klamka, klamra, klatka, konstrukcja, koza, krata, obroża, poręcz, skrzynia, sztaba, zbroja; żelazne krzesło, łóżko, ogrodzenie; barierki, belki, ćwieki, drzwi, drzwiczki, gwoździe, haki, koła, kule, obręcze, okucia, rękawice, rury, schody, sztachety, szyny, wrota; artykuły, elementy, narzędzia, odlewy, przedmioty, wyroby żelazne

Cytaty

Ciasna izdebka z trudem mieściła wannę i żelazny piec węglowy do grzania wody [...].

źródło: NKJP: Dorota Dejmek: Cebrzyki i wanny, Dziennik Polski, 2008-11-17

Po prawej stronie widzimy spory żelazny krzyż, otoczony także żelaznym płotem.

źródło: NKJP: Maciej Pinkwart: Zakopane i Tatry. Przewodnik, 1995

Obie kobiety opierają się o cementowy murek, z którego wychodzą żelazne pręty [...].

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Wióry, 1980

1.b ruda

Definicja

zawierający żelazo

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia minerały i pierwiastki

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

meteoryt żelazny; ruda żelazna; jądro, metale, opiłki żelazne

Cytaty

Materiały [...] są transportowane przez separator magnetyczny, który wychwytuje metale żelazne, na przykład cynkowe puszki.

źródło: NKJP: Automatyczne sortowanie, Dziennik Polski, 2000-09-27

Jakieś 100 lat przed zawiązaniem ceramicznej spółki w Opocznie, kilkadziesiąt kilometrów na północ odkryto bogate złoża żelaznych rud [...].

źródło: NKJP: Marcin Darda: Tatarzy i królowie, Dziennik Łódzki, 2005-03-25

1.c przemysł

Definicja

wiążący się z wytwarzaniem i obróbką żelaza

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Przemysł rodzaje przemysłu

Połączenia

przemysł żelazny; fabryka żelazna; hutnictwo; huty żelazne

Cytaty

Na pracy pańszczyźnianych chłopów-robotników oparty był prawie cały przemysł hutnictwa żelaznego na Śląsku aż do lat 80. XVIII w. [...].

źródło: NKJP: Izabella Bukraba-Rylska: Socjologia wsi polskiej, 2008

[...] wzrósł w XVIII wieku przemysł hutniczy i metalowy. [...] Sprzęt dla armii dawały zakłady żelazne w Suchedniowie.

źródło: NKJP: Internet

Dawne tradycje przemysłowe na ziemi Zawierciańskiej były szczególnie w zakresie przemysłu żelaznego i górnictwa, a także wytwórczości związanej z rolnictwem jako bazą surowcową.

źródło: NKJP: Stanisław Klisiak: Gospodarcze ożywienie, Dziennik Zachodni, 2001-03-09

2. kolor

Definicja

koloru szarego z odcieniem srebrzystym, takiego, jaki mają przedmioty wykonane z żelaza - metalu lub jego stopów

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Cytaty

Portrety [...] podziurawione były ranami rozmaitego kalibru, w których niekiedy zajaśniał złocisty mól, poruszyła się stonoga żelaznego koloru [...].

źródło: NKJP: Czesław Miłosz: Ziemia Ulro, 1977

Najczęściej wybieranymi modelami są produkty z blachy ocynkowanej. [...] Myśląc o takich produktach, mamy przed oczami parapety żelaznego koloru. Nic bardziej mylnego, produkty te dostępne są w wielu kolorach.

źródło: Jakie parapety zewnętrzne wybrać?, 2019-01-31 (budowac24.pl)

czerwone chmury na horyzoncie/
drapieżnie suną po żelaznym niebie/[...]

źródło: Marcin Kuźniak: Poezja (fahrenheit.net.pl/archiwum)

3. organizm

Definicja

charakteryzujący się dużą siłą lub wytrzymałością fizyczną

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka sprawność i wydolność organizmu

Relacje znaczeniowe

synonimy:

stalowy

Połączenia

żelazny chwyt, organizm; żelazne mięśnie, płuca; zdrowie

Cytaty

[...] ropa sącząca się z ran zamarzała, tworząc na jego ciele twardą skorupę, ale przetrzymał to wszystko, miał żelazny organizm.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Anders, 2008

Mimo żelaznego zdrowia, sypiając często po pięć godzin na dobę, byłem już tak przemęczony, że nie czułem się na siłach ogarnąć wszystkich zadań, które na mnie [...] spadły.

źródło: NKJP: Mieczysław Jałowiecki: Wolne miasto, 2002

Współczesne dzieciaki mają innych idoli, inne wzory. To supermeni o żelaznych mięśniach, uzbrojeni w nowoczesny sprzęt, szybcy, zdecydowani [...].

źródło: NKJP: Mój „Dzienniczek Polski”, Dziennik Polski, 2002-04-26

4. charakter

Definicja

właściwy osobie, która jest odporna psychicznie, nie poddaje się trudnościom i niełatwo ulega wpływom innych ludzi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Relacje znaczeniowe

synonimy:

stalowy

Połączenia

żelazny charakter; żelazna odporność (psychiczna), wola; żelazne nerwy

Cytaty

Ta dziewczyna miała żelazne nerwy; nigdy nie mówiła o sobie, chociaż znali się już parę miesięcy.

źródło: NKJP: Andrzej Zbych: Stawka większa niż życie, 1967

Dostrzeżono jego upór, żelazny charakter i silną wolę walki. Te cechy pozwoliły mu na osiągnięcie [...] wielu znaczących sukcesów [...].

źródło: NKJP: Agnieszka Filipowicz: Zasłużyli na uznanie, Gazeta Krakowska, 2006-09-02

Drużyna imponowała żelazną psychiką. Przegrywały 15:19 i wydawało się, że już jest po meczu. A jednak potrafiły zdobyć aż 6 pkt z rzędu.

źródło: NKJP: Oskar Berezowski: Rosyjskie dwie wieże rozbiły ambitne Złotka, Dziennik Zachodni, 2008-01-21

5. rygor

Definicja

taki, który nie dopuszcza wyjątków i jest ściśle przestrzegany

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

żelazny rygor; żelazna dyscyplina, konsekwencja, reguła, zasada; żelazne postanowienie, prawo

Cytaty

Na zgrupowaniach wprowadza żelazną dyscyplinę, np. grzywnę stu dolarów za spóźnienie się na trening. Ale wszyscy go uwielbiają.

źródło: NKJP: Piotr Cegielski: Tenis. Puchar Davisa, Gazeta Wyborcza, 1996-12-03

W Bielsku był wprawdzie sklep [...], ale nie wchodziliśmy tam nigdy z bardzo prostego powodu: nie mieliśmy pieniędzy. Obowiązywała bowiem żelazna zasada, że dzieci nie zaspokajają same swych potrzeb, ale dostają to, co rodzice uważają za właściwe.

źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Gdzie ten dom, gdzie ten świat, 1994

6. zestaw pytań

Definicja

taki, który jest niezmienny

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Połączenia

żelazny punkt (programu, wycieczki...), repertuar, zestaw czegoś; żelazna logika, taktyka; żelazne postanowienie; żelazne prawa (historii...)

Cytaty

Wyznania kobiet, które przesadziły z odwlekaniem urodzenia dziecka, są żelaznym tematem prasy damskiej.

źródło: NKJP: Barbara Pietkiewicz: Gdzie te dzieci?, Polityka, 2006-01-28

Wrócił [...] z Wiednia z żelaznym postanowieniem: będzie dramatopisarzem. Natychmiast.

źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy : Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006

[...] promocja biznesu należy do żelaznego zestawu obowiązków prezydenta, nawet jeśli nie pisanych, to zwyczajowych.

źródło: NKJP: Mariusz Janicki: Spadek po Kwaśniewskich, Polityka, 2005-06-18

7. dowód

Definicja

taki, którego można być całkowicie pewnym

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

synonimy:

murowany, twardy

Połączenia

żelazny elektorat; faworyt, kandydat; argument, dowód; żelazne fakty

Cytaty

	By sąd dyscyplinarny przychylił się do wniosku o uchylenie sędziowskiego immunitetu, trzeba mieć niemal gotowy akt oskarżenia z żelaznymi dowodami. źródło: NKJP: Leszek Kosiorowski, Grzegorz Żurawiński: Miłość i wczasy, Gazeta Wrocławska, 2003-11-20
	Każda wielka książka nie ma końca, jeśli chodzi o interpretacje [...]. Możemy ustalić pewne żelazne fakty związane z genezą powieści, ale nie jesteśmy w stanie wydobyć wszystkich idei [...]. źródło: NKJP: Internet
	- Który to już z kolei „bal u Świerszcza”? - Siódmy. [...] Z żelaznej listy gości odpadnie niestety w tym roku Mateusz [...] z telewizji Polsat, któremu przyjazd nad Dunajec uniemożliwiają sprawy osobiste. źródło: NKJP: Piłka nożna, Dziennik Polski, 2003-12-29
	Przed rozpoczęciem mistrzostw świata było dwóch żelaznych faworytów do wywalczenia głównego trofeum, a mianowicie obrońcy tytułu, Francja i Argentyna. źródło: NKJP: Janusz Kozioł: Francja do domu!, Gazeta Krakowska, 2002-06-12

8. kapitał

Definicja

gromadzony i przechowywany z przeznaczeniem wykorzystania tylko w sytuacji krytycznej, gdy już nie będzie można użyć nic innego

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości

Połączenia

żelazny kapitał, zapas; żelazna porcja, racja (żywnościowa), rezerwa

Cytaty

Ekwipunek był wielokrotnie ważony. Gdy okazało się, że jednak jest za ciężki, podjęto decyzję o uszczupleniu zapasów żywności. Żelazne racje starczą tylko na pięć dni.

źródło: NKJP: Dopóki jest nadzieja, Dziennik Polski, 2003-12-29

Obecnie kapitał żelazny fundacji liczy już 570 tys. zł. Pieniądze ulokowane są w dwóch oddziałach elbląskich banków [...]. Kapitał ten jest nienaruszalny. Jedynie dochody z niego mogą być przeznaczane na konkursy grantowe dla organizacji społecznych i stypendia.

źródło: NKJP: (gog): Na granty i stypendia, Dziennik Bałtycki, 2001-03-15

Frazeologizmy

bajka o żelaznym wilku
kolej żelazna
droga żelazna
list żelazny
żelazna dama
żelazna kurtyna
żelazna ręka
żelazna dłoń
żelazna pięść
żelazny uścisk

Data ostatniej modyfikacji: 10.12.2021