UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

jądro

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

psł. *jędro 'to, co jędrne, twarde; jądro'

1. część ciała

Definicja

jeden z dwóch gruczołów o kształcie zbliżonym do kulistego, występujący u mężczyzn i samców niektórych zwierząt poniżej brzucha, którego prawidłowa praca warunkuje zdolność rozmnażania

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność

Relacje znaczeniowe

synonimy:  jąderko

Połączenia

  • lewe, prawe; zdrowe jądro; bycze jądra
  • jedno jądro
  • ból; rak, zapalenie; usunięcie jąder

Cytaty

[...] w kilku jednostkach chorobowych obserwujemy wyraźny wzrost odsetek wyleczeń [...]. Do takich nowotworów należy przede wszystkim rak jądra, ziarnica, niektóre białaczki, rak jajnika.

źródło: NKJP: Marek Pawlicki: Rak - nadzieje i rozczarowania, 1995

Po konsultacjach z onkologami zdecydował się najpierw na usunięcie przerzutów do mózgu, a potem amputację jądra i chemioterapię.

źródło: NKJP: (KAW): Człowiek, który wygrał z rakiem, Dziennik Polski - Pejzaż, 2000-07-22

Maskulinizacja, czyli mężnienie mózgu, dokonuje się w okresie płodowym i noworodkowym. Jest ona zdeterminowana aktywnością męskich genów umieszczonych w chromosomie Y oraz działaniem testosteronu, produkowanego przez jądra męskiego płodu i noworodka.

źródło: NKJP: Dorota Czajkowska-Majewska: Męska klęska, prasa, 2005

Zapalenie jąder prowadzi do pewnych zaburzeń płodności lub do całkowitej bezpłodności.

źródło: NKJP: (E): Niebezpieczna świnka, Dziennik Polski - Kraków, 2001-10-04

Możliwy jest eksport [...] indyczych jąder, które są niezwykle drogim przysmakiem podawanym w ekskluzywnych restauracjach w Hongkongu.

źródło: NKJP: W. Hagedorny: Oryginalny eksport z Narzymia do Azji, Tygodnik Ciechanowski, 2007-11-02

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

2. atomu

Definicja

centralna część atomu składająca się z protonów i neutronów

Noty o użyciu

Występuje w nazwach własnych, np.  Katedra Fizyki Jądra Atomowego UW .

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii

Połączenia

  • ciężkie, lekkie, superciężkie; końcowe, pierwotne, początkowe; naładowane, rozszczepione, wzbudzone, zdeformowane, złożone; sferyczne jądro; jądro atomowe
  • jądro atomu; helu, uranu, wodoru ...; jądra pierwiastków
  • budowa, masa, objętość, powierzchnia, poziomy, promień, rozmiar, średnica, składniki, struktura; ładunek; nukleony, protony; charakterystyka, model, teoria, własności; bezwładność, drgania, spin; rozbicie, rozbijanie, rozpad, rozszczepienie; życie jądra (atomu); fizyka jądra atomowego; w polu jądra; obszar, ruch, układ, zderzenie jąder
  • odległość między jądrami

Cytaty

Na zewnątrz atomu krąży chmura cząstek zwanych elektronami. Maleńkie jądro w środku, nie większe niż milionowa milionowej części centymetra, zawiera inne cząstki - protony i neutrony.

źródło: NKJP: W poszukiwaniu kamienia filozoficznego, Dziennik Polski, 2001-03-10

Rutherford odkrył jądro atomowe zajmujące zaledwie jedną trylionową część objętości atomu, ale skupiającą więcej niż 99,9% jego masy [...].

źródło: NKJP: Józef Andrzejewski: W hołdzie Albertowi Einsteinowi. Światowy Rok Fizyki, prasa, 2005

W dniu 27 czerwca 1954 r. po raz pierwszy w dziejach świata ruszyła turbina przemysłowa, której siłą napędową jest nie energia powstała z jakiegoś paliwa, lecz otrzymana z rozszczepienia jądra atomu uranu.

źródło: NKJP: kb: Może służyć życiu - nie śmierci, prasa, 1954

W silnym polu magnetycznym jądra atomowe wirują z częstotliwością zależną od natężenia tego pola.

źródło: NKJP: (PAP): Podskórny obraz, Dziennik Polski - Nauka, 2003-10-07

Amerykanie dokonali fuzji jąder kryptonu 86 i ołowiu 208.

źródło: NKJP: (PAP): „Recepta” Smolańczuka, Dziennik Polski - Kraj, 1999-06-09

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

Składnia

bez ograniczeń + jądro +
CZEGO

3. komórki

Definicja

centralna część komórki zawierająca kod genetyczny

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin budowa i funkcjonowanie roślin

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

  • kuliste, owalne; śródmiąższowe; izolowane, własne jądro; jądro komórkowe
  • jądro i mitochondria
  • budowa, kształt, objętość, powierzchnia, rozmiar, średnica, wnętrze; funkcja, podział; badanie jądra komórkowego; coś w obrębie jądra komórkowego; liczba jąder
  • jądra leżą gdzieś
  • mieć, zawierać jądra

Cytaty

W 1831 roku Robert Brown odkrył jądro w komórkach roślin i nazwał je nucleus.

źródło: NKJP: Jan Zarzycki, Jan Kuryszko: Anatomia zwierząt domowych i człowieka, 1995

Najkrócej mówiąc, klonowanie człowieka polegałoby na tym, że z komórki jajowej usunęłoby się jądro komórkowe i w jego miejsce wprowadziło jądro komórkowe pochodzące od innej osoby.

źródło: NKJP: Włodzimierz Knap: Kara za klonowanie, Dziennik Polski - Kraj, 2002-04-10

Materiał genetyczny znajdujący się w jądrze każdej komórki jest podzielony na odrębne cząsteczki DNA, zwane chromosomami.

źródło: NKJP: (SN): Implant z genów, Dziennik Polski - Nauka, 2000-08-08

Jądra komórek sprawnych czynnościowo (np. wydzielniczych) są kuliste, o wyraźnym rysunku chromatyny i jąderka lub jąderek.

źródło: NKJP: Leokadia Kłyszejko-Stafanowicz: Cytobiochemia: biochemia niektórych struktur komórkowych, 1995

Estriol jest naturalnym estrogenem [...]. Jako słaby estrogen, z krótkim biologicznym okresem półtrwania w jądrze komórki docelowej, jest przez niektórych badaczy uważany za antyestrogen.

źródło: NKJP: Marek Pawlikowski: Leczenie hormonami i pochodnymi hormonów, 1988

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

4. Ziemi

Definicja

centralna część gwiazdy lub planety

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat gwiazdy i planety

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia budowa Ziemi

Połączenia

  • jądro lodowe
  • jądro gwiazdy, komety, słońca, Ziemi

Cytaty

Jądro Ziemi kręci się wokół osi szybciej niż zewnętrzna skorupa naszego globu. W ciągu roku wysuwa się na prowadzenie o jeden stopień kątowy.

źródło: NKJP: PIotr Cieśliński: Geofizyka, Gazeta Wyborcza, 1996-08-02

Nasza planeta przypomina cebulę: koncentryczne warstwy skalne otulają ziemskie jądro.

źródło: NKJP: Mirosław Rutkowski: Nauka, prasa, 2004

[...] przez centralną część Ziemi o promieniu około 3470 km nie przechodzą fale poprzeczne, wnosimy, iż część ta, zwana jądrem Ziemi, jest złożona z materii w stanie ciekłym [...].

źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na ziemi : wprowadzenie do paleobiologii, 1992

Wkład Polski w misję „Rosetta” obejmuje udział w przygotowaniu aparatury do badań geologicznych w tym budowę mechanicznego penetrolatora, który wbije się w twarde jądro komety [...].

źródło: NKJP: (PAP): Kosmiczna misja, Dziennik Polski - Kraj, 1999-04-04

Jasność jądra Galaktyki okazała się miliony razy mniejsza od jasności, która wynika z modelu teoretycznego.

źródło: NKJP: Andrzej Kurpiewski: Nowa teoria wyjaśnia dziwne zjawiska w sercu naszej Galaktyki, Gazeta Wyborcza, 1995-04-18

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

Składnia

bez ograniczeń + jądro +
CZEGO

5. trzon

Definicja

najważniejsza, podstawowa grupa osób w jakimś zespole ludzi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca organizacja i hierarchia w pracy, stosunki służbowe

Relacje znaczeniowe

synonimy:  trzon

Cytaty

Kilkunastu chciało zostać w ZSRR, wśród nich był Berling. Oni stanowili potem jądro grupy wojskowej.

źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1997

Ekipa Clintona, której jądro stanowią ludzie z pokolenia 1968 roku, ukształtowani przez protest przeciw wojnie wietnamskiej, dodała do tego jeszcze aspekt ideologiczny, podyktowany przez głęboko zakorzenioną nieufność do tradycyjnych elit rządzących Ameryki.

źródło: NKJP: Jacek Kalabiński: Z gwiazd w ciemne uliczki, Gazeta Wyborcza, 1993-10-13

Podstawy programowe liceum i siatkę godzin podpisał min. Wittbrodt(Dziennik Ustaw nr 61 z 19.06.2001), a opracowano ją pod kierunkiem Dzierzgowskiej. Również aktualne jądro kadr kierowniczych systemu CKE/OKE ona prawie w całości dobrała.

źródło: Internet

Irek „Messalina” Wójcicki to rewelacyjny showman, a Janek Wydra to [...] jądro zespołu.

źródło: Internet

Ale nowe powinności, jakie wziął na siebie Garou, nie mogą nie zderzyć się z metodami pracy ekipy dobrze już zgranej, której twarde jądro stanowią impresario, Mario Lefebvre, producent Vito Luprano oraz sam piosenkarz.

źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

bez ograniczeń + jądro +
CZEGO

6. centrum

Definicja

podstawowa, najważniejsza część czegoś

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Połączenia

  • twarde jądro
  • jądro demokracji, problemu, rzeczy, sprawy; kondensacji, krystalizacji; Europy, Unii, świata; życia; procesora
  • coś stanowi jądro czegoś

Cytaty

Komisja Ustawodawcza stanowi wszak jądro pracy legislacyjnej w naszym parlamencie.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 29.06.1995

Owa tragiczna „trudność” bycia Polakiem żywiła polski nacjonalizm, a przesublimowana, stanowiła ideowe jądro polskiej literatury od Mickiewicza do Żeromskiego.

źródło: NKJP: Juliusz Mieroszewski: Finał klasycznej Europy, 1997

[...] specyficzne poczucie humoru, stanowiące jądro groteski XX wieku, szczegółowo zanalizował i opisał Luigi Pirandello w obszernej rozprawie z lat dwudziestych.

źródło: NKJP: Jerzy Adamski: Świat jako niespełnienie albo samobójstwo Don Juana, 2000

Stara Warszawa z katedrą i zamkiem królewskim była cały czas jądrem aglomeracji i jej symbolem.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 15.03.2001

Euroregion, który powstanie, skupi gminy wokół Babiej Góry. Tu będzie jądro Euroregionu.

źródło: NKJP: Babia Góra - górą kultową, Dziennik Polski - Podhale, 2002-07-23

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: n2

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. jądro
 jądra
D. jądra
 jąder
C. jądru
 jądrom
B. jądro
 jądra
N. jądrem
 jądrami
Ms. jądrze
 jądrach
W. jądro
 jądra

Składnia

bez ograniczeń + jądro +
CZEGO
Data ostatniej modyfikacji: 12.02.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN