orzekać - Wielki słownik języka polskiego PAN

1.

książk. wyrażać rozstrzygającą opinię w jakiejś ważnej sprawie

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Działalność intelektualna człowieka

nazwy działań intelektualnych człowieka

biegli, lekarze orzekają

Zgodnie z przyjętymi regułami, magistrant miał opowiedzieć krótko o wynikach pracy, komisja egzaminacyjna zadawała kilka pytań, potem odbywała się krótka narada, w czasie której magistrant czekał pod drzwiami. Wołano go po naradzie i dziekan orzekał uzyskanie stopnia.

źródło: NKJP: Roman Antoszewski: Kariera na trzy karpie morskie, 2000

Z poczuciem ironicznej wyższości reagowałem na wypowiedzi tych, co niekiedy z dużą pewnością siebie - orzekali, że „Noce i dnie” to nudziarstwo.

źródło: NKJP: Ryszard Matuszewski: Alfabet : wybór z pamięci 90-latka, 2004

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	orzekam	orzekamy
2 os.	orzekasz	orzekacie
3 os.	orzeka	orzekają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	orzekałem +(e)m orzekał	orzekałam +(e)m orzekała	orzekałom +(e)m orzekało	orzekaliśmy +(e)śmy orzekali	orzekałyśmy +(e)śmy orzekały
2 os.	orzekałeś +(e)ś orzekał	orzekałaś +(e)ś orzekała	orzekałoś +(e)ś orzekało	orzekaliście +(e)ście orzekali	orzekałyście +(e)ście orzekały
3 os.	orzekał	orzekała	orzekało	orzekali	orzekały

bezosobnik: orzekano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę orzekał będę orzekać	będę orzekała będę orzekać	będę orzekało będę orzekać	będziemy orzekali będziemy orzekać	będziemy orzekały będziemy orzekać
2 os.	będziesz orzekał będziesz orzekać	będziesz orzekała będziesz orzekać	będziesz orzekało będziesz orzekać	będziecie orzekali będziecie orzekać	będziecie orzekały będziecie orzekać
3 os.	będzie orzekał będzie orzekać	będzie orzekała będzie orzekać	będzie orzekało będzie orzekać	będą orzekali będą orzekać	będą orzekały będą orzekać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		orzekajmy
2 os.	orzekaj	orzekajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	orzekałbym bym orzekał	orzekałabym bym orzekała	orzekałobym bym orzekało	orzekalibyśmy byśmy orzekali	orzekałybyśmy byśmy orzekały
2 os.	orzekałbyś byś orzekał	orzekałabyś byś orzekała	orzekałobyś byś orzekało	orzekalibyście byście orzekali	orzekałybyście byście orzekały
3 os.	orzekałby by orzekał	orzekałaby by orzekała	orzekałoby by orzekało	orzekaliby by orzekali	orzekałyby by orzekały

bezosobnik: orzekano by

bezokolicznik: orzekać

imiesłów przysłówkowy współczesny: orzekając

gerundium: orzekanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	orzekanie	orzekania
D.	orzekania	orzekań
C.	orzekaniu	orzekaniom
B.	orzekanie	orzekania
N.	orzekaniem	orzekaniami
Ms.	orzekaniu	orzekaniach
W.	orzekanie	orzekania

imiesłów przymiotnikowy czynny: orzekający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	orzekający	orzekający	orzekający	orzekające	orzekająca
D.	orzekającego	orzekającego	orzekającego	orzekającego	orzekającej
C.	orzekającemu	orzekającemu	orzekającemu	orzekającemu	orzekającej
B.	orzekającego	orzekającego	orzekający	orzekające	orzekającą
N.	orzekającym	orzekającym	orzekającym	orzekającym	orzekającą
Ms.	orzekającym	orzekającym	orzekającym	orzekającym	orzekającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	orzekający	orzekający	orzekające	orzekające
D.	orzekających	orzekających	orzekających	orzekających
C.	orzekającym	orzekającym	orzekającym	orzekającym
B.	orzekających	orzekających	orzekających	orzekające
N.	orzekającymi	orzekającymi	orzekającymi	orzekającymi
Ms.	orzekających	orzekających	orzekających	orzekających

imiesłów przymiotnikowy bierny: orzekany

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	orzekany	orzekany	orzekany	orzekane	orzekana
D.	orzekanego	orzekanego	orzekanego	orzekanego	orzekanej
C.	orzekanemu	orzekanemu	orzekanemu	orzekanemu	orzekanej
B.	orzekanego	orzekanego	orzekany	orzekane	orzekaną
N.	orzekanym	orzekanym	orzekanym	orzekanym	orzekaną
Ms.	orzekanym	orzekanym	orzekanym	orzekanym	orzekanej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	orzekani	orzekani	orzekane	orzekane
D.	orzekanych	orzekanych	orzekanych	orzekanych
C.	orzekanym	orzekanym	orzekanym	orzekanym
B.	orzekanych	orzekanych	orzekanych	orzekane
N.	orzekanymi	orzekanymi	orzekanymi	orzekanymi
Ms.	orzekanych	orzekanych	orzekanych	orzekanych

odpowiednik aspektowy: orzec

Składnia

	+	orzekać	+	CO
	+	orzekać	+	że ZDANIE

Pochodzenie

Zob. rzec