rozkazać - Wielki słownik języka polskiego PAN

Definicja

o kimś mającym władzę: polecić coś zrobić

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

Funkcjonowanie państwa

władza państwowa

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

Wojsko i wojna

czynności, przedmioty, miejsca związane z wojskiem i wojną

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Relacje międzyludzkie

określenia relacji międzyludzkich

Połączenia

dowódca, generał, kapitan, król, książę rozkazał
rozkazać żołnierzom
głośno, krótko, sucho rozkazać
rozkazać wycofać się, ściąć, zabić kogoś

Cytaty

	Pewnego razu rozkazał diabłu przynieść ogromny kamień, który miał posłużyć do budowy grobli przez jezioro. źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1987
	Szef ochrony prezydenta rozkazał, aby ochroniarze [...] zostali wyposażeni w długą broń. źródło: NKJP: Jarosław Rybak: Cel: obronić prezydenta, Super Express, 2006
	- Dosyć! - generał nie podnosił głosu. - Zabierzcie go - rozkazał - i przesłuchajcie. źródło: NKJP: Andrzej Zbych: Stawka większa niż życie, 1967
	Strzelałem, bo mi tak rozkazano, i strasznie bałem się o swoje życie. źródło: NKJP: red.: Strzelałem, bo mi kazano, Słowo Polskie, 2006-08-08

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	rozkażę	rozkażemy
2 os.	rozkażesz	rozkażecie
3 os.	rozkaże	rozkażą

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rozkazałem +(e)m rozkazał	rozkazałam +(e)m rozkazała	rozkazałom +(e)m rozkazało	rozkazaliśmy +(e)śmy rozkazali	rozkazałyśmy +(e)śmy rozkazały
2 os.	rozkazałeś +(e)ś rozkazał	rozkazałaś +(e)ś rozkazała	rozkazałoś +(e)ś rozkazało	rozkazaliście +(e)ście rozkazali	rozkazałyście +(e)ście rozkazały
3 os.	rozkazał	rozkazała	rozkazało	rozkazali	rozkazały

bezosobnik: rozkazano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		rozkażmy
2 os.	rozkaż	rozkażcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rozkazałbym bym rozkazał	rozkazałabym bym rozkazała	rozkazałobym bym rozkazało	rozkazalibyśmy byśmy rozkazali	rozkazałybyśmy byśmy rozkazały
2 os.	rozkazałbyś byś rozkazał	rozkazałabyś byś rozkazała	rozkazałobyś byś rozkazało	rozkazalibyście byście rozkazali	rozkazałybyście byście rozkazały
3 os.	rozkazałby by rozkazał	rozkazałaby by rozkazała	rozkazałoby by rozkazało	rozkazaliby by rozkazali	rozkazałyby by rozkazały

bezosobnik: rozkazano by

bezokolicznik: rozkazać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: rozkazawszy

gerundium: rozkazanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	rozkazanie	rozkazania
D.	rozkazania	rozkazań
C.	rozkazaniu	rozkazaniom
B.	rozkazanie	rozkazania
N.	rozkazaniem	rozkazaniami
Ms.	rozkazaniu	rozkazaniach
W.	rozkazanie	rozkazania

odpowiednik aspektowy: rozkazywać

Składnia

Rz_osobowy	+	rozkazać	+	(KOMU) + BEZOKOLICZNIK
Rz_osobowy	+	rozkazać	+	(KOMU) + żeby ZDANIE
Rz_osobowy	+	rozkazać	+	(KOMU) + MOWA WPROST

Pochodzenie

ogsł. *orz-kazati / *orz-sъkazati, *orz-kažǫ / *orz-sъkažǫ 'opowiedzieć, co się widziało; zdać relację'; 'polecić wykonanie czegoś, wydać nakaz; rozkazać'

Zob. kazać