rozpaczać - Wielki słownik języka polskiego PAN

znajdować się w stanie rozpaczy

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Stany psychiczne człowieka

emocje i uczucia

matka, rodzina rozpacza
rozpaczać nad losem, nad upadkiem czegoś
rozpaczać po rozstaniu, po stracie kogoś/czegoś, po śmierci
rozpaczać z jakiegoś powodu
płakać i rozpaczać
bardzo, strasznie rozpaczać

Po moim wyjeździe tata będzie dalej płacił tyle co teraz, ale odpadną koszty mojego utrzymania. Ciągle rozpaczasz nad deficytem, na to nie starcza, na tamto brakuje. Po wyjeździe będzie lżej.

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Małe kochanie, wielka miłość, 1997

Niektórzy rodzice traktują nasz poradnik jak instrukcję obsługi dziecka. [...] Są rozczarowani, że nie piszemy, po czym poznać, że dziecko jest smutne, lub co zrobić, by nie rozpaczało po stracie ukochanego kota.

źródło: NKJP: Zofia Milska-Wrzosińska: Para z dzieckiem czyli niezupełnie poprawne politycznie uwagi o rodzicielstwie, 2005

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	rozpaczam	rozpaczamy
2 os.	rozpaczasz	rozpaczacie
3 os.	rozpacza	rozpaczają

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rozpaczałem +(e)m rozpaczał	rozpaczałam +(e)m rozpaczała	rozpaczałom +(e)m rozpaczało	rozpaczaliśmy +(e)śmy rozpaczali	rozpaczałyśmy +(e)śmy rozpaczały
2 os.	rozpaczałeś +(e)ś rozpaczał	rozpaczałaś +(e)ś rozpaczała	rozpaczałoś +(e)ś rozpaczało	rozpaczaliście +(e)ście rozpaczali	rozpaczałyście +(e)ście rozpaczały
3 os.	rozpaczał	rozpaczała	rozpaczało	rozpaczali	rozpaczały

bezosobnik: rozpaczano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę rozpaczał będę rozpaczać	będę rozpaczała będę rozpaczać	będę rozpaczało będę rozpaczać	będziemy rozpaczali będziemy rozpaczać	będziemy rozpaczały będziemy rozpaczać
2 os.	będziesz rozpaczał będziesz rozpaczać	będziesz rozpaczała będziesz rozpaczać	będziesz rozpaczało będziesz rozpaczać	będziecie rozpaczali będziecie rozpaczać	będziecie rozpaczały będziecie rozpaczać
3 os.	będzie rozpaczał będzie rozpaczać	będzie rozpaczała będzie rozpaczać	będzie rozpaczało będzie rozpaczać	będą rozpaczali będą rozpaczać	będą rozpaczały będą rozpaczać

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		rozpaczajmy
2 os.	rozpaczaj	rozpaczajcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rozpaczałbym bym rozpaczał	rozpaczałabym bym rozpaczała	rozpaczałobym bym rozpaczało	rozpaczalibyśmy byśmy rozpaczali	rozpaczałybyśmy byśmy rozpaczały
2 os.	rozpaczałbyś byś rozpaczał	rozpaczałabyś byś rozpaczała	rozpaczałobyś byś rozpaczało	rozpaczalibyście byście rozpaczali	rozpaczałybyście byście rozpaczały
3 os.	rozpaczałby by rozpaczał	rozpaczałaby by rozpaczała	rozpaczałoby by rozpaczało	rozpaczaliby by rozpaczali	rozpaczałyby by rozpaczały

bezosobnik: rozpaczano by

bezokolicznik: rozpaczać

imiesłów przysłówkowy współczesny: rozpaczając

gerundium: rozpaczanie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	rozpaczanie	rozpaczania
D.	rozpaczania	rozpaczań
C.	rozpaczaniu	rozpaczaniom
B.	rozpaczanie	rozpaczania
N.	rozpaczaniem	rozpaczaniami
Ms.	rozpaczaniu	rozpaczaniach
W.	rozpaczanie	rozpaczania

imiesłów przymiotnikowy czynny: rozpaczający

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	rozpaczający	rozpaczający	rozpaczający	rozpaczające	rozpaczająca
D.	rozpaczającego	rozpaczającego	rozpaczającego	rozpaczającego	rozpaczającej
C.	rozpaczającemu	rozpaczającemu	rozpaczającemu	rozpaczającemu	rozpaczającej
B.	rozpaczającego	rozpaczającego	rozpaczający	rozpaczające	rozpaczającą
N.	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającą
Ms.	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	rozpaczający	rozpaczający	rozpaczające	rozpaczające
D.	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczających
C.	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym	rozpaczającym
B.	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczające
N.	rozpaczającymi	rozpaczającymi	rozpaczającymi	rozpaczającymi
Ms.	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczających	rozpaczających

Składnia

Rz osobowy

+

rozpaczać

+

(nad CZYM)

Pochodzenie

zach. psł. *orz-pačati 'wykrzywiać w różne strony’ > ‘doprowadzać do zakłopotania, zmieszania, wzbudziać wątpliwości', 'doprowadzać do stanu desperacji'

Czasownik niedokonany do podstawowego *orzpačiti. O jego śladzie w polszczyźnie - zob. zrozpaczony .