umieć - Wielki słownik języka polskiego PAN

1.

mieć umiejętności wystarczające, żeby robić coś sprawnie i we właściwy sposób

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Usposobienie człowieka

cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności

umieć wszystko
umieć od dziecka
umieć czytać, gotować, grać, jeździć konno, obsługiwać komputer, pływać, rysować, szyć, tańczyć, śpiewać; bronić się, być stanowczym, dotrzymać tajemnicy, kłamać, milczeć, naśladować, odmówić, panować nad sobą, pokonać lęk, przekonać kogoś, przystosować się, przyznać się do czegoś, radzić sobie, rozmawiać z kimś, rozwiązać zadanie, słuchać, wytłumaczyć, zaakceptować coś, zaradzić czemuś, znaleźć właściwe słowo
umieć jak mało kto, jak nikt
należy, trzeba umieć
lubić i umieć

	Edyta, chcąc zerwać lilię wodną, wychyliła się zanadto i z krzykiem wpadła do wody. Hans musiał ją wtedy wyciągać, nie było zbyt głęboko, ale Edyta nie umiała pływać. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 1967
	Babcia Jasia wymagała subordynacji i umiała karcić, ale też traktowała mnie w rozmowach jak partnera i, kiedy było trzeba, umiała pocieszyć jak nikt. źródło: NKJP: Artur Cieślar: Kobieta metafizyczna - rozmowy Artura Cieślara, 2005
	Umiesz coś, czego oni nie umieją, a co niezbędne jest im do przeżycia? źródło: NKJP: Andrzej Kołaczkowski-Bochenek: Nie idź tam człowieku!, 2009
	[...] sporo widziałam w swoim życiu i naprawdę sporo umiem... źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007
	A jak się z nim dogadujesz? Umie po polsku? źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	umiem	umiemy
2 os.	umiesz	umiecie
3 os.	umie	umieją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	umiałem +(e)m umiał	umiałam +(e)m umiała	umiałom +(e)m umiało	umieliśmy +(e)śmy umieli	umiałyśmy +(e)śmy umiały
2 os.	umiałeś +(e)ś umiał	umiałaś +(e)ś umiała	umiałoś +(e)ś umiało	umieliście +(e)ście umieli	umiałyście +(e)ście umiały
3 os.	umiał	umiała	umiało	umieli	umiały

bezosobnik: umiano

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę umiał będę umieć	będę umiała będę umieć	będę umiało będę umieć	będziemy umieli będziemy umieć	będziemy umiały będziemy umieć
2 os.	będziesz umiał będziesz umieć	będziesz umiała będziesz umieć	będziesz umiało będziesz umieć	będziecie umieli będziecie umieć	będziecie umiały będziecie umieć
3 os.	będzie umiał będzie umieć	będzie umiała będzie umieć	będzie umiało będzie umieć	będą umieli będą umieć	będą umiały będą umieć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		umiejmy
2 os.	umiej	umiejcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	umiałbym bym umiał	umiałabym bym umiała	umiałobym bym umiało	umielibyśmy byśmy umieli	umiałybyśmy byśmy umiały
2 os.	umiałbyś byś umiał	umiałabyś byś umiała	umiałobyś byś umiało	umielibyście byście umieli	umiałybyście byście umiały
3 os.	umiałby by umiał	umiałaby by umiała	umiałoby by umiało	umieliby by umieli	umiałyby by umiały

bezosobnik: umiano by

bezokolicznik: umieć

imiesłów przysłówkowy współczesny: umiejąc

imiesłów przymiotnikowy czynny: umiejący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	umiejący	umiejący	umiejący	umiejące	umiejąca
D.	umiejącego	umiejącego	umiejącego	umiejącego	umiejącej
C.	umiejącemu	umiejącemu	umiejącemu	umiejącemu	umiejącej
B.	umiejącego	umiejącego	umiejący	umiejące	umiejącą
N.	umiejącym	umiejącym	umiejącym	umiejącym	umiejącą
Ms.	umiejącym	umiejącym	umiejącym	umiejącym	umiejącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	umiejący	umiejący	umiejące	umiejące
D.	umiejących	umiejących	umiejących	umiejących
C.	umiejącym	umiejącym	umiejącym	umiejącym
B.	umiejących	umiejących	umiejących	umiejące
N.	umiejącymi	umiejącymi	umiejącymi	umiejącymi
Ms.	umiejących	umiejących	umiejących	umiejących

Inne uwagi

Gerundium nieużywane

Składnia

Rz_osobowy	+	umieć	+	BEZOKOLICZNIK
Rz_osobowy	+	umieć	+	CO

Pochodzenie

psł. *uměti, *umějǫ 'umieć, potrafić'

Czasownik utworzony od niezachowanego, a poświadczonego w st.pol. rzeczownika um ‘rozum, sprawność umysłu, zdolność myślenia’, ‘zamiar, postanowienie’, kontynuującego psł. *umъ.