idea propagowana przez artystów na przełomie XIX i XX w., zakładająca, że sztuka ma być w pełni autonomiczna i podporządkowana jedynie regułom artystycznym, natomiast absolutnie nie powinna mieć charakteru użytkowego i pełnić roli służebnej wobec kwestii moralnych, politycznych czy społecznych
Nigdy nie chciałam robić sztuki niezrozumiałej, samotnej, wyjątkowej, awangardowej wreszcie. Kiedy zdecydowałam się wystawić „Szczęśliwe dni” Becketta, wiedziałam, że muszę dać tekst reżyserowi, który zrobi go tak, by był zrozumiały dla szerokiej widowni. [...] Sztuka dla sztuki mnie nie interesuje i nigdy mnie nie interesowała.
źródło: NKJP: Katarzyna Janowska: U mnie widz się nie ubrudzi, Polityka, 2007-10-13
[...] niektórzy krytycy awangardowej sztuki, tradycjonaliści z satysfakcją przyjęli wybuch I wojny światowej, licząc, że pogrzebie te wszystkie wariackie pomysły, że w morzu boleści i krwi utopi awangardę i sztukę dla sztuki.
źródło: NKJP: Andrzej Chwalba: Historia Powszechna. Wiek XIX, 2008
Otóż jedną z takich tendencji jest traktowanie pantomimy jako „sztuki czystej”, sztuki dla sztuki, a więc autotelicznie. Wówczas na plan pierwszy wybijają się zagadnienia doskonałości technicznej, możliwie pełne opanowanie ciała, wyuczenie klasycznych figur, chwytów artystycznych i rozwijanie ich.
źródło: NKJP: Maria Gołaszewska: Estetyka pięciu zmysłów, 1997
W przedostatnim dziesięcioleciu XIX w. dominował w literaturze naturalizm, ukazujący człowieka przygniecionego ciężarem cech dziedzicznych, namiętności i wpływów środowiska. Naturalizm zrywał z hasłem sztuka dla sztuki, pragnął być wiernym obrazem życia i szerzyć ideały demokratyczne.
źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918, 1967