wstrzemięźliwy - Wielki słownik języka polskiego PAN

Definicja

1.a

książk. taki, który robi coś lub poddaje się jakiemuś stanowi w sposób mało intensywny, nienadmierny

Wymowa

[fstszemięźliwy] lub pot. [fsczszemięźliwy], lub pot. [fszczszemięźliwy]

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Ocena i wartościowanie

wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

wstrzemięźliwy w komentarzach, w komentowaniu, w ocenie, w słowach, w wypowiedziach
ostrożny i wstrzemięźliwy
bardzo, niezwykle, wyjątkowo; mało wstrzemięźliwy

Cytaty

	Teresa była wstrzemięźliwa w okazywaniu uczuć. Nigdy nie mówiła, że mnie kocha, jak to często deklarowały inne dziewczyny, ale że „jestem sympatyczny” [...]. źródło: NKJP: Ryszard Sługocki: Na przekór i na bakier, 2008
	Obaj przeciwnicy są wstrzemięźliwi w słowach [...] i nie zdradzają swych zamiarów. źródło: NKJP: Józef Bończa: Peru. Ani rząd, ani terroryści nie są gotowi do ustępstw, Gazeta Wyborcza, 1997-01-15
	Brandysowie nie uchylali się od tych nasiadówek, tyle że Kazimierz był najbardziej z nas wstrzemięźliwy i jeśli sobie przypominam, nie widziałem go nigdy w stanie upojenia alkoholowego. źródło: NKJP: Tadeusz Kwiatkowski: Panopticum, 1995
	Protestanci pozostają wobec cudu wstrzemięźliwi, zwolennicy prawosławia - znacznie bardziej otwarci, gotowi na przyjęcie niezwykłych wydarzeń. Katolicyzm jest pośrodku. źródło: NKJP: Sławomir Mizerski: W duszy i na piśmie, Polityka, 2005-08-13
	[...] jestem wstrzemięźliwy seksualnie. Dziwisz się? W moim zawodzie to nietrudne. Widziałem trochę syfilitycznych łon. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Widma w mieście Breslau, 2005

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwe	wstrzemięźliwa
D.	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwej
C.	wstrzemięźliwemu	wstrzemięźliwemu	wstrzemięźliwemu	wstrzemięźliwemu	wstrzemięźliwej
B.	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwego	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwe	wstrzemięźliwą
N.	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwą
Ms.	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwej
W.	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwy	wstrzemięźliwe	wstrzemięźliwa

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	wstrzemięźliwi	wstrzemięźliwi	wstrzemięźliwe	wstrzemięźliwe
D.	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych
C.	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym	wstrzemięźliwym
B.	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwe
N.	wstrzemięźliwymi	wstrzemięźliwymi	wstrzemięźliwymi	wstrzemięźliwymi
Ms.	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych	wstrzemięźliwych
W.	wstrzemięźliwi	wstrzemięźliwi	wstrzemięźliwe	wstrzemięźliwe

Stopień wyższy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwsze	wstrzemięźliwsza
D.	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszej
C.	wstrzemięźliwszemu	wstrzemięźliwszemu	wstrzemięźliwszemu	wstrzemięźliwszemu	wstrzemięźliwszej
B.	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszego	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwsze	wstrzemięźliwszą
N.	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszą
Ms.	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszej
W.	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwszy	wstrzemięźliwsze	wstrzemięźliwsza

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	wstrzemięźliwsi	wstrzemięźliwsi	wstrzemięźliwsze	wstrzemięźliwsze
D.	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych
C.	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym	wstrzemięźliwszym
B.	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwsze
N.	wstrzemięźliwszymi	wstrzemięźliwszymi	wstrzemięźliwszymi	wstrzemięźliwszymi
Ms.	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych	wstrzemięźliwszych
W.	wstrzemięźliwsi	wstrzemięźliwsi	wstrzemięźliwsze	wstrzemięźliwsze

Składnia

	+	wstrzemięźliwy	+	(w CZYM)
szyk: neutralny

Pochodzenie

Pochodzenie niejasne. Może od hipotetycznych wstrzmić czy wstrzmieć, z przedrostkiem wz- od dawnego i dial. trzmić / trzmieć 'tkwić, sterczeć' (por. trzymać ). Bezpośrednią podstawę przymiotnika mógł stanowić niepoświadczony pochodny rzeczownik wstrzemięga (utworzony za pomocą przyrostka -ęga, jak np. włóczęga) z przypuszczalnym znaczeniem 'podtrzymywanie, powstrzymywanie czegoś' (Bor)