-
1.
wyrażenie wprowadzające zdania po innych wyrażeniach nazywających wiedzę, chcenie, akty mowne -
1) w zdaniu wprowadzającym że występują czasowniki lub rzeczowniki odnoszące się do mówienia, woli, chcenia, wiedzy, np. mówić, twierdzić, tłumaczyć, przepraszać, pisać, przeczytać, wierzyć, myśleć, sądzić, pamiętać, zapomnieć, wiedzieć, oznaczać, rozumieć, wnioskować, wynikać, okazać się, przekonać, spodziewać się, cieszyć się; fakt, wiadomość, informacja, znak, zasada, fakt, świadomość, szczęście, wrażenie, obawa, pogląd
2) po zaprzeczeniu czasownika, po którym występuje że, w zależności od czasownika że zostanie zastąpione przez czy, aby, by, żeby, ażeby (np. nie wiem, czy przyjdziesz, nie sądzę, żeby/aby ona tam była, nie słyszałem, by to była dobra książka)
3) jeśli po zaprzeczonym czasowniku wystąpi że (np. nie stwierdzono, że ona tam była), to znaczy, że opisywany po że stan rzeczy rzeczywiście miał miejsce; jego zachodzenia nie przesądza natomiast obecność po zaprzeczonym czasowniku czy, aby, żeby itd. (np. nie stwierdzono, czy ona tam była) -
- rzadziej iż
-
Myślisz, że nikt się nie dowie?
źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004
Wiedział, że popularność daje złudną siłę. Że jest jedynie przyjemnym kłamstwem.
źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998
To, że jesteście krewnymi, to wasza sprawa.
źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Tango, 1997
Nagle obaj doznali wrażenia, że są o czterdzieści lat młodsi.
źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1990
Żem odludek, powiadasz?
źródło: NKJP: Leon Kruczkowski: Kordian i cham, 1979
-
część mowy: włącznik
-
Zd.Nadrz._, że_ Zd.Podrz.
że _Zd.Podrz., _Zd.Nadrz.
Zd.Podrz.: Cz. lub Rz. nazywający wiedzę, mówienie, chcenieaglutynacja: fakultatywna: żem, żeś, żeśmy, żeście ograniczenia zakresu użycia:nie: Cz. t. rozk.szyk: zmienny: pozycja centralna lub początkowa względem obu członów
antepozycja względem wprowadzanego członu -
psł. *jьže 'który'
W polszczyźnie nagłosowe j- zanikło, podobnie jak w wyrazach: gra < psł. *jьgra, skrzyć (się) < *jьskriti (sę).
Por. iż -
między zdaniami składowymi stawia się przecinek