Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *sl̥nьce
Zdrobnienie z przyrostkiem *-ko- (późniejsze *-ce w rezultacie III palatalizacji), nawarstwionym na hipotetyczną wcześniejszą psł. postać *sl̥nь [< *sŭlnĭ-] r.ż.
1. nad Ziemią
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz słońce używany jako termin astronomiczny zapisywany jest wielką literą.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | gwiazda |
Połączenia
- blade, czerwone, jaskrawe, jasne, złote; łagodne; afrykańskie, ciepłe, gorące, ostre, palące, silne, tropikalne, upalne; jesienne, letnie, wiosenne, zimowe; czerwcowe, kwietniowe, majowe...; południowe, popołudniowe, poranne, przedwieczorne, wieczorne; niskie, późne; niewidoczne, piękne, wielkie; wschodzące, zachodzące słońce
- słońce Afryki, pustyni; południa, wiosny
- słońce nad horyzontem
- słońce na niebie; słońce w górach, w zenicie
- słońce i gwiazdy, słońce i księżyc, słońce i planety, słońce i ziemia
- blask, błysk, odblask, światło; czerwień; promienie, promyki, refleksy, smuga; ciepło, żar; energia, masa, siła; kula, powierzchnia, tarcza, wnętrze; azymut, deklinacja, położenie, wysokość; ruch, wędrówka, wschód, zachód; narodziny, wpływ, zaćmienie; obserwacja słońca
- odległość od słońca; energia ze słońca
- wybuchy na słońcu
- słońce błysnęło, świeci, zajaśniało, zaświeciło; grzało, pali, praży, przygrzewa, przypieka; pojawiło się, ukazało się, wstaje, wyjrzało, wyszło/wychodzi, wzeszło/wschodzi; chowa się, chyli się, schowało się, skryło się, zaszło, zniżyło się; odbija się, przedziera się; działanie słońca
- widzieć słońce
- zbliżać się do słońca; krążyć, obracać się wokół słońca
- patrzeć, spojrzeć na słońce; emitowany, oświetlony przez słońce; patrzeć, spojrzeć w słońce
Cytaty
|
Czerwone ogromne słońce wisiało nisko nad horyzontem, gdy kamienistą drogą podjechaliśmy w najbliższe sąsiedztwo wzgórza o nazwie Polana. źródło: NKJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1987 |
|
|
W celi robi się różowawo, bo niebo było bezchmurne i zbliżał się zachód słońca. źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1996 |
|
|
Pierwszy poranek na oceanie powitał hrabinę słońcem i ciszą [...]. źródło: NKJP: Karol Olgierd Borchardt: Szaman morski, 1988 |
|
|
Masa Słońca znacznie przewyższa masę naszej planety. źródło: NKJP: Jarosław Włodarczyk: Wędrówki niebieskie czyli Wszechświat nie tylko dla poetów, 1999 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | słońce |
słońca |
|
| D. | słońca |
słońc |
|
| C. | słońcu |
słońcom |
|
| B. | słońce |
słońca |
|
| N. | słońcem |
słońcami |
|
| Ms. | słońcu |
słońcach |
|
| W. | słońce |
słońca |
Inne uwagi
Zwykle lp
2. światło
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- słońce i ciepło, słońce i deszcz, słońce i pogoda, słońce i powietrze, słońce i upał, słońce i wiatr; światło i słońce
- brak, nadmiar słońca
- ochrona przed słońcem
- pełen słońca
- brązowy, pożółkły, spłowiały; ciepły od słońca
- słońce oślepiło/oślepiało, razi
- unikać słońca
- lubić słońce
- cieszyć się; oślepiony; oświetlony, prześwietlony, rozświetlony, zalany; nagrzany, rozgrzany; opalony, spalony, wypalony słońcem
- nagrzany, rozpalony, spalony, spieczony od słońca
- wystawić coś do słońca; wychodzić, wystawić coś; uczulony na słońce
- chronić coś, chronić się przed słońcem
- grzać się, wygrzewać się; suszyć coś, suszyć się na słońcu; grzać się, wygrzewać się; kąpać się, tonąć; błyszczeć, lśnić, mienić się, migotać, połyskiwać, świecić, zalśnić, zamigotać; rozmigotany, skąpany w słońcu
Cytaty
|
Raziło słońce, upał wzmagał się z każdą chwilą, miałam sucho w ustach i czerwone krążki latały mi przed oczami. źródło: NKJP: Jacek Bocheński: Tabu, 1965 |
|
|
Z parasolami chroniącymi przed słońcem, zaopatrzeni w butelki z piciem, mieszkańcy naszego regionu wczoraj, w Boże Ciało przeszli w procesjach ulicami miast. źródło: NKJP: Procesje w słońcu, Echo Dnia, 2005-05-27 |
|
|
Był gorący letni dzień i na zalanych słońcem ulicach było niewielu przechodniów. źródło: NKJP: Jolanta Mindak: Kosowo serbskie, Kosowo albańskie, Kosowo moje, Gazeta Wyborcza, 1999-04-24/1999-04-25 |
|
|
Ponad nimi górowała jedynie błyszcząca w słońcu kopuła cerkwi. źródło: NKJP: Alfred Szklarski: Tajemnicza wyprawa Tomka, 1996 |
|
|
To była szopa z plecionki, dach gliniany tak rozpalony od słońca, że nawet sępy przestępowały z nogi na nogę. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1994 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | słońce |
słońca |
|
| D. | słońca |
słońc |
|
| C. | słońcu |
słońcom |
|
| B. | słońce |
słońca |
|
| N. | słońcem |
słońcami |
|
| Ms. | słońcu |
słońcach |
|
| W. | słońce |
słońca |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. nasłonecznione miejsce
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- słońce i cień
- bawić się, leżeć, przebywać na słońcu; chodzić po słońcu; drzemać, leżeć, stać w słońcu
Cytaty
|
Pnącza [...] mogą rosnąć w każdych warunkach: w słońcu i cieniu, na dużej przestrzeni i również tam, gdzie prawie nie ma miejsca. źródło: NKJP: Zbigniew Koziara: Rośliny ozdobne, Dziennik Polski, 2002-03-27 |
|
|
Ci, co musieli chodzić po słońcu, to mieli przerąbane. A my mieliśmy dobrze – i cień, i piweczko. źródło: NKJP: Marek Kochan: Ballada o dobrym dresiarzu, 2005 |
|
|
Zwykle człowiek może przebywać na słońcu bez poparzenia 15-30 minut. Na przykład krem z filtrem 10 pozwala siedzieć na słońcu dziesięć razy dłużej, a krem z filtrem oznaczony 5 - pięć razy dłużej. źródło: NKJP: Katarzyna Montgomery: Smaż się zdrowo, Dodatek do Gazety Wyborczej, 1996-06-14 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | słońce |
słońca |
|
| D. | słońca |
słońc |
|
| C. | słońcu |
słońcom |
|
| B. | słońce |
słońca |
|
| N. | słońcem |
słońcami |
|
| Ms. | słońcu |
słońcach |
|
| W. | słońce |
słońca |
Inne uwagi
Zwykle lp
4. daleko w kosmosie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat gwiazdy i planety
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | gwiazda |
Połączenia
- nowe; inne, obce słońca
Cytaty
|
Potwierdziła się nasza głęboka wiara w to, że wokół obcych słońc również krążą planety. źródło: NKJP: Piotr Cieśliński, Aleksander Wolszczan: Kosmos, Gazeta Wyborcza, 1995-11-23 |
|
|
[...] być może gdzieś na innej planecie, w pobliżu innego słońca lub nawet w innym kosmosie, inne istoty myślące też próbują zgłębić tajemnice swego istnienia. źródło: NKJP: Marcin Ryszkiewicz: Przepis na człowieka, 1996 |
|
|
- W takim razie gdzie to miejsce się znajduje? źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz: Przekraczając światło, 1996 |
|
|
I znowu cisza, ale tym razem najgłębsza z cisz, cisza kosmosu. Taka, w której słychać jedynie obroty planet, pulsowanie słońc i trwanie galaktyk. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania i donosy 1980-1989, 1995 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | słońce |
słońca |
|
| D. | słońca |
słońc |
|
| C. | słońcu |
słońcom |
|
| B. | słońce |
słońca |
|
| N. | słońcem |
słońcami |
|
| Ms. | słońcu |
słońcach |
|
| W. | słońce |
słońca |
5. ukochana osoba
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Połączenia
- moje słońce
Cytaty
|
Do widzenia, moje słońce. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1994 |
|
|
[...] gładził mnie po szyi. – Szkoda cię za barkiem. Zbyt piękna jesteś, słońce. Aż razisz w oczy. źródło: NKJP: Jarosław Abramow-Newerly: Młyn w piekarni, 2002 |
|
|
Moje słońce jest tak cholernie zazdrosne, że aż czasem nie wiem, co mam z nim zrobić. Aż strach odezwać się do kumpla na ulicy... źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | słońce |
słońca |
|
| D. | słońca |
słońc |
|
| C. | słońcu |
słońcom |
|
| B. | słońce |
słońca |
|
| N. | słońcem |
słońcami |
|
| Ms. | słońcu |
słońcach |
|
| W. | słońce |
słońca |