UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

umbra

Chronologizacja

XVI w., SPXVI
Na podstawie indeksu haseł

1.a skała

Definicja

miner.

skała ilasta w kolorze brunatnoczerwonym, zawierająca głównie związki manganu i żelaza, wykorzystywana jako barwnik

Pochodzenie

Od: Umbria 'region w środkowych Włoszech'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia minerały i pierwiastki

Relacje znaczeniowe

synonimy:

glinka

Cytaty

Po północnej stronie Łysogór znajdują się złoża naturalnej glinki farbiarskiej, jak ochra i umbra [...].

źródło: Karol Koźmiński: Zagłȩbie staropolskie w Kieleckiem, 1955 (books.google.pl)

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Inne uwagi

Zwykle lp

1.b kolor

Definicja

książk.

kolor brunatnoczerwony, taki jaki ma umbra - glinka

Pochodzenie

Od: Umbria 'region w środkowych Włoszech'

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Połączenia

barwa, kolor, odcień umbry
ochra i umbra

Cytaty

Klimat zagrożenia i upadku podkreśla również paleta kolorystyczna, ograniczona do zaledwie trzech barw - czerni, bieli i umbry, koloru gasnącego powoli słońca, które dominuje nad tym pustym, skazanym na zagładę światem.

źródło: KWJP: Marceli Szpak: Teledysk do Schulza, Dwutygodnik, 2015-02-01

Skala barw mieści się między ochrą i umbrą z dodatkiem kapraku.

źródło: NKJP: Zbigniew Herbert: Delta, Kultura, 1989

Na lewych stronach rozkładówki - tekst i ilustracje czarno-białe, na prawych - piękne akwarele w odcieniach umbry i sepii, z jaskrawopomarańczowymi akcentami.

źródło: KWJP: Joanna Olech: Styczniowe remanenty, Tygodnik Powszechny, 2011-02-01

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Inne uwagi

Zwykle lp

1.c farba

Definicja

barwnik, farba lub pigment koloru umbry - skały

Pochodzenie

Od: Umbria 'region w środkowych Włoszech'

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Relacje znaczeniowe

synonimy:

farba

Cytaty

Cieniuje się umbrą naturalną od ogółu do szczegółu. Najpierw bardzo delikatnie farbą mocno rozcieńczoną z medium maluje się zarysy cieni, a potem wzmacnia obszary najciemniejsze nakładając na nie kolejne coraz mniej rozcieńczone warstwy farby.

źródło: Iwona Jędrzejczyk: Kreskowa technika pisania ikon, 2011-02-14 (wspolnotaihs.pl)

Pierwsza klisza [...] rejestruje rozkład związków manganu występujących w umbrze. Umbra, pochodzenia ziemnego, jest jednym z podstawowych barwników.

źródło: NKJP: Monika Fabijańska: Malarstwo w reaktorze, Wiedza i Życie, 1999

[...] kupili umbrę, ochrę, karmin i lazuryt - komponenty farb, których trzy wieki wcześniej używał holenderski mistrz.

źródło: KWJP: Marek Łuszczyna: Picasso w kwadransik, Książki. Magazyn do czytania, 2018-08-28

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Inne uwagi

Zwykle lp

2. abażur

Definicja

książk.

osłona na lampę, tłumiąca światło

Pochodzenie

łac. umbra 'cień'

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka meble i wystrój wnętrz

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

osłona

Połączenia

zielona umbra
lampa z umbrą

Cytaty

	[...] tylko cudem nie stłukł lampy z zieloną umbrą, która stała na biurku… źródło: KWJP: Stanisław Rosiek: Odcięcie. Szkice wokół Brunona Schulza, 2021
	Rita [...] siedziała w swoim pokoju przy biurku. Jasne światło, dochodzące spod zielonej umbry, padało na rozrzucone książki i zeszyty. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Głowa Minotaura 2009
	Ty jesteś tak przywiązany do drobiazgów, jak moja babka do umbry z naftowej lampy... źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995
	[...] nie ma już nic poza śnieżnym obrusem w ciepłym blasku lampy z białą umbrą [...]. źródło: KWJP: Alina Czerniakowska, PAP, red., oprac. MFS: Niezniszczalny zapis dziejów narodu polskiego, Niedziela, 2016-01-02

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Odesłania

Zob. też:

	klosz
	abażur

3. w astronomii

Definicja

astr.

wewnętrzny cień Ziemi obserwowany na powierzchni Księżyca

Noty o użyciu

Wyraz używany w astronomii także na określenie wewnętrznego cienia Księżyca obserwowanego na powierzchni Ziemi podczas zaćmienia Słońca.

Pochodzenie

łac. umbra 'cień'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia

Cytaty

Długi czas trwania piątkowego zaćmienia wynika częściowo z faktu, że Księżyc wykona niemal centralne przejście przez umbrę Ziemi - najciemniejszą, najbardziej centralną część cienia.

źródło: KWJP: Malwina Użarowska: 103 minuty „krwawego Księżyca”, Rzeczpospolita, 2018-07-26

[...] nasz naturalny satelita jest wtedy zbyt mały, aby całkowicie zakryć dysk słoneczny. Jego odległość od Ziemi może wahać się od 356 400 do 406 700 km, lecz stożek umbry może rozciągać się na odległość nie większą niż 379 322 km.

źródło: Aleksander Kowal: Czym jest zaćmienie Słońca?, 2021-06-03 (chip.pl)

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Inne uwagi

Zwykle lp

4. ryba

Definicja

zool.

mała słodkowodna ryba o ubarwieniu zielonobrunatnym z ciemnymi plamami, żyjąca w zamulonych zbiornikach wodnych

Noty o użyciu

Wyraz wchodzi w skład nazw różnych gatunków ryb, np.: umbra krameri, umbra limi.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta wodne

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

ryba

Cytaty

Umbrę odkryto w Szwaderkach zupełnie przypadkowo pomiędzy narybkiem lina, którym zarybiano jezioro Kiernoz. Narybek lina wraz z domieszką umbry został zakupiony w Państwowym Gospodarstwie Rybackim Pogórze [...].

źródło: Leonard Ejsymont, Bogdan Słoniewski: O przypadkowym znalezieniu umbry (Umbra krameri Walbaum, 1792) w Polsce (Osteichthyes, Esociformes), Przegląd Zoologiczny, 1969, (fishbase.pl)

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	umbra	umbry
D.	umbry	umbr

C.	umbrze	umbrom
B.	umbrę	umbry
N.	umbrą	umbrami
Ms.	umbrze	umbrach
W.	umbro	umbry

Data ostatniej modyfikacji: 26.02.2025