Chronologizacja
Pochodzenie
łac. figūra 'kształt, figura, postać; gatunek, rodzaj; właściwość, cecha; figura retoryczna'
1. sylwetka
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | sylwetka |
Połączenia
- dobra, idealna, ładna, niezła, piękna, świetna, zgrabna, nienaganna; dziewczęca, kobieca figura
- ktoś o figurze modelki
- figura i uroda
- powrót; sukienka do figury
- mieć jakąś figurę; podkreślać, trzymać, utrzymać; coś psuje figurę
- dobrać, dopasować; powrócić, wrócić do figury (sprzed ciąży)
- dbać o figurę
Cytaty
|
Pewnego dnia na przechadzce poznałem dziewczynę: typowa Hiszpanka, śniada cera, czarne włosy i przyjemna dla oka figura, z wszelkimi niezbędnymi krągłościami, usytuowanymi we właściwych miejscach. źródło: NKJP: Waldemar Borzestowski: Bulterier Samson i ja, 2008 |
|
|
Rzeczywiście, urody pani Indze nie brakuje. Ładna twarz, przyjemny tembr głosu, elokwencja, dobra figura, wysoko odsłonięte nogi, kosztowne ciuchy i drogie perfumy. źródło: NKJP: Rozwodówka, Dziennik Polski, 1999-02-12 |
|
|
Chyba zeszczuplała, młodzieńcza figura ujmowała jej z dziesięć lat. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Sceny z życia pozamałżeńskiego, 2003 |
|
|
Do pokoju weszła kobieta, na oko lekko po trzydziestce, w eleganckim, jasnoszarym kostiumie, idealnie podkreślającym zgrabną figurę. źródło: NKJP: Piotr Niklewicz: Niezwykła kariera Antoniego K., 2006 |
|
|
[...] dla aktorki dziecko jest ryzykiem szczególnym, wiadomo, że kobieta po urodzeniu dziecka najczęściej się zmienia, a figura i uroda to atuty dla aktorki na pewno nie podstawowe, ale ważne. źródło: NKJP: Elżbieta Baniewicz: Anna Dymna - ona to ja, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
2. rzeźba
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka sztuki plastyczne
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | rzeźba |
Połączenia
- brązowa, drewniana, gipsowa, kamienna, murowana, piaskowcowa, woskowa; dwumetrowa, metrowa; barokowa, gotycka, późnobarokowa, późnogotycka, rokokowa, XVIII-wieczna, XIX-wieczna; cudowna, maryjna, wotywna, słynąca łaskami; nowa, zabytkowa; piękna, monumentalna; rzeźbiona; ogrodowa, przydrożna figura; figura ludzka
- dwie figury
- figura anioła, apostoła, papieża, patrona, świętego/świętej; Boga (Ojca), (ukrzyżowanego) Chrystusa, Jana Pawła II, Jezusa, Madonny, Matki Boskiej, Matki Bożej, Najświętszej Marii Panny, Niepokalanej, Ukrzyżowanego, Zmartwychwstałego...; orła; naturalnej wielkości
- figura z brązu, z drewna, z drzewa (cedrowego), z gipsu, z kamienia, z marmuru, z masy solnej, z piaskowca, z wosku...
- aniołki i figury świętych, kapliczki i figury, krzyże i figury, obrazy i figury, pomniki i figury
- odlew, kopia; cokół, peregrynacja; koronacja, renowacja; fundator figury; u stóp figury
- kapliczka, procesja z figurą; balustrada, fontanna, fryz, nagrobek, ołtarz, portyk, szopka, zegar; nisze, wnęki z figurami
- koronować, poświęcić, tworzyć, ufundować, umieścić gdzieś, ustawić, wykonać, wystawić figurę;
- odsłonięcie, poświęcenie figury; lepienie, sporządzanie figur
- coś zwieńczone figurą kogoś
- modlić się pod figurą; klęczeć, klękać, modlić się... przed figurą
Cytaty
|
Siedząca figura papieża osadzona jest na kamieniu z czerwonego afrykańskiego marmuru, wieńczącym niewielki kopczyk. źródło: NKJP: Maciej1977: Pomniki papieża Jana Pawła II w Krakowie, Wikipedia.pl, 2009-03-01 |
|
|
W 1940 r., w miejscu zburzonego pomnika T. Kościuszki, Niemcy ustawili potężny obelisk ozdobiony wizerunkiem swastyki, na którego szczycie znalazła się figura orła. źródło: NKJP: Adalbertus: Pomnik Tadeusza Kościuszki w Łodzi, Wikipedia.pl, 2009-03-03 |
|
|
Mocka najbardziej irytowały zniszczenia figury konia, na którym siedział cesarz Fryderyk III. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Festung Breslau, 2006 |
|
|
W piątek po południu drewniane figury aniołów z przełomu XVII i XVIII wieku oraz cynowe lichtarze z drugiej połowy XVIII w. znaleziono porzucone na polu między Radziemicami a Błogocicami [...]. źródło: NKJP: Odzyskane łupy, Dziennik Polski, 2002-05-13 |
|
|
Nad źródłem znajduje się drewniana kaplica z figurą świętego. źródło: NKJP: (bh): Poznawcza ścieżka, Dziennik Polski, 2000-10-01 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
Składnia
|
+ | figura | + |
KOGO/CZEGO
|
3. indywiduum
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | indywiduum |
Połączenia
- dziwna, pocieszna, podejrzana, śmieszna, żałosna figura
Cytaty
|
Kręciła się tam dziwna figura, wysoki, postawny mężczyzna, dość sympatyczny z wyglądu, bardzo elegancko, może nawet przesadnie elegancko ubrany. źródło: NKJP: Jan Rogóż: Ćwiczenia z dialektologii, Dziennik Polski, 2001-03-24 |
|
|
Niejaki Rioletto, ciemna figura, prawdopodobnie agent gestapo. Spróbuj się czegoś dowiedzieć. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 2000 |
|
|
Ten Berni jest za mądry, wydaje mu się, że wszystkie rozumy pojadł. Pocieszna figura. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Złodziejka pamięci, 1998 |
|
|
Lubię grać czarne charaktery, bo to odmiana, ale generalnie za takimi rolami nie przepadam. [...] W filmie Andre Techine „Rendez-vous” grałem diaboliczną, perwersyjną figurę. źródło: NKJP: Agnieszka Ałykow i Magda Podsiadły: Za wysoki, za przystojny, Gazeta Wyborcza, 1992-09-02 |
|
|
[...] dyrektor - w tradycyjnym produkcyjniaku postać pozytywna - jest tu, aż do momentu końcowego przełomu, figurą negatywną i niesympatyczną [...]. źródło: NKJP: Stanisław Barańczak: Poezja i duch uogólnienia, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
4. osobistość
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | fisza, gruba ryba, szycha, szyszka | |
| antonimy: | płotka |
Połączenia
- ważna figura
- figura numer 1, numer 2
Cytaty
|
Mój stryj Roch Szewczyk był u nas pisarzem gminnym. Niby wysoko zaszedł, bo to przed wojną, panie, figura była. źródło: NKJP: Jarosław Abramow-Newerly: Młyn w piekarni, 2002 |
|
|
[...] do Pragi nagle przyleciał Kirylenko, ważna figura na Kremlu, który w jakiejś tajemniczej misji spotkał się z całym kierownictwem KPCz. źródło: NKJP: Waldemar Kuczyński: Burza nad Wisłą: dziennik 1980-1981, 1981 |
|
|
Rządzący dotąd prowincją gubernator [...], figura nr 2 w reżimie talibów, opuścił Nangahar i uciekł prawdopodobnie do Kandaharu. źródło: NKJP: Afganistan. Krach Talibanu, Życie Warszawy, 2001 |
|
|
Premier ma w nowym Iraku realną władzę, prezydent jest figurą bardziej symboliczno-ceremonialną. źródło: NKJP: Trójbój z przeszkodami, Polityka, 2005 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
5. w szachach
Definicja
Noty o użyciu
Używane także w węższym znaczeniu, które nie obejmuje pionów.
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy
Połączenia
- dowolna figura; figura szachowa
- poświęcić, stracić figurę; ustawić figury (na szachownicy)
Cytaty
|
Pański ruch, poruczniku. - Myślę - odpowiedział. - Wpędził mnie pan w kabałę, będę musiał stracić figurę. - Niech się pan przyzna. Nie myślał pan o szachach. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 1967 |
|
|
Studentka matematyki w PWSZ wcześniej uczyła podstaw królewskiej gry w jastrzębskich przedszkolach. – Dzieci poznawały figury, ruchy itp. źródło: NKJP: ma.w: Ciekawe partie, Nowiny Raciborskie, 2007-04-10 |
|
|
[...] rozpakowywał wciąż pudła czekające na przeprowadzkę, wyciągał z nich wciąż inne przedmioty: a to szachownicę, na której rozstawiał figury i grał nimi sam ze sobą [...]. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Festung Breslau, 2006 |
|
|
Prospero wyjął z szafki pudło z szachami, wysypał figury na stół. Zaczęli je rozstawiać na szachownicy. źródło: NKJP: Aleksander Minkowski: Szaleństwo Majki Skowron, 1972 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
6. w kartach
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy
Połączenia
- karciana figura; figury karowe, kierowe, pikowe, treflowe
Cytaty
|
Siedziałam na kolanach, tym razem własnego ojca, patrzyłam oszołomiona na karciane figury, nic nie rozumiałam z gry, ale całym sercem życzyłam ojcu przegranej... źródło: NKJP: Marek Krajewski: Widma w mieście Breslau, 2005 |
|
|
[...] zgrał króla karo, wziął do ręki przebitką pik, zgrał obie figury karowe, wyrzucając trefle ze stołu, przebił trefla na stole i próbował wrócić do ręki pikiem. źródło: NKJP: Julian Klukowski: Miły bridż, Gazeta Wyborcza, 1992-05-22 |
|
|
Jeździec (z franc. cavalier – rycerz) – figura w kartach do gry w tarota. W hierarchii ważności jeździec umiejscowiony jest między waletem a damą. źródło: NKJP: Plushy: Jeździec (karta), wikipedia.pl, 2008-07-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
7. w tańcu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Połączenia
- figura baletowa; figury akrobatyczne, cyrkowe, gimnastyczne, łyżwiarskie, taneczne; karkołomne, trudne
- figura tanga
- figura w tańcu
- taniec; (polka) galopka, kontredans, mazur, tango...; akrobacja z figurami
Cytaty
|
[...] w zbójnickim jest taka figura, gdy idący po kole tancerze wymieniają uderzenia ciupagami: jeden rąbie, drugi osłania się, potem zmiana i w ten sposób krąg porusza się płynnie. źródło: NKJP: Pół wieku z charakterem, Dziennik Polski, 2002-11-09 |
|
|
Tańczy pan jak niedźwiedź - mówiła ta, która mi się najbardziej podobała. I kapryśnie wydymała usta, kiedy przyszło jej wykonać ze mną jakąś trudniejszą figurę taneczną. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa, 1958 |
|
|
Czuła rytm, czuła krok, była sprężysta i zwinna, zgrali się natychmiast. Wymyślał szaleńcze figury i zwroty, biała falbana wirowała wokół chudych kolan, [...] obcasy biły w deski jak karabin maszynowy. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Excentrycy, 2007 |
|
|
Callanetics [...] Składa się z prostych ćwiczeń o niskim poziomie złożoności, jednak poprawnie wykonywane figury i formy gimnastyczne cechują się wysoką intensywnością o umiarkowanej dynamice [...]. źródło: NKJP: (e): Mocne mięśnie, smukłe ciało, Nowiny Raciborskie, 2007-04-17 |
|
|
Po serii wypadków i katastrof doszło w końcu do tego, że wydano zakaz wykonywania na odrzutowcach figur wyższego pilotażu. źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko: Czerwony byk, 2007 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
8. językowa
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka
Połączenia
- figura poetycka, retoryczna, stylistyczna
Cytaty
|
Funkcję wyodrębniająco-podkreślającą oraz konceptotwórczą tak w sferze językowej, jak i znaczeniowej pełnią w reklamie: kalambur, figura etymologiczna, gra słów (anakoluty fonetyczne). źródło: NKJP: Ewa Szczęsna: Poetyka reklamy, 2001 |
|
|
Personifikacja pojęcia jako figura poetycka znana była zarówno starożytności, jak i wiekom średnim. źródło: NKJP: Jerzy Ziomek: Renesans, 1973 |
|
|
[...] skąd się wziął zwyczaj odliczania 100 dni nowego rządu (prezydenta, premiera). Słynne sto dni miał Napoleon, ale to paralela zbyt odległa, żeby dzisiaj móc z niej korzystać. Tak czy inaczej, figura werbalna jest zręczna [...]. źródło: NKJP: Dni mieszanych uczuć, Dziennik Polski, 1998-02-14 |
|
|
W szkicu Piosenki niewinności i doświadczenia interesuje mnie poetycko zapisana figura dyskursu (a meter making argument, jak ją określają anglosascy badacze), stanowiąca repetycję z pamięci gatunkowej wierszy-piosenek. źródło: NKJP: Marek Zaleski: Formy pamięci, 1996 |
|
|
Ulubiona przez Gretkowską figura gry między dosłownością, z reguły szokującą, a symbolem często zawodzi, prowadząc do desemantyzacji symbolu. źródło: NKJP: Alina Brodzka, Lidia Burska (red.): Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej, 1998 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |
9. geometryczna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury
Połączenia
- figura geometryczna; płaska, przestrzenna, zamknięta
- boki, pole, powierzchnia figury
Cytaty
|
Pięcioramienna figura pitagorejska stała się wzorem dla późniejszej ognistej gwiazdy masońskiej. źródło: NKJP: Znaki nadziei, Dziennik Polski, 2000-12-30 |
|
|
No i nie był to szereg, lecz dość wymyślna geometryczna figura; gdyby na planie oznaczyć rozmieszczone zdjęcia punktami i połączyć, wyszłaby pewnie gwiazda czy coś o zbliżonym kształcie. źródło: NKJP: Witold Horwath: Seans, 1997 |
|
|
Bez biegłości rachunkowej słabeusze nie obliczą pola figur płaskich, pól i objętości brył. źródło: NKJP: Gra pozorów, Dziennik Polski, 2003-04-25 |
|
|
Na rozsłonecznionym październikowym niebie samoloty rysowały białe geometryczne figury, które rozmywały się szybko w błękicie. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Wieże z kamienia, 2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | figura |
figury |
|
| D. | figury |
figur |
|
| C. | figurze |
figurom |
|
| B. | figurę |
figury |
|
| N. | figurą |
figurami |
|
| Ms. | figurze |
figurach |
|
| W. | figuro |
figury |