Chronologizacja
Pochodzenie
śr.-w.-niem. smac/ smach / smacke
1. zmysł
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie przyprawy, smaki
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | zmysł |
Połączenia
- czuły, przytępiony, wyrobiony smak
- smak i węch; smak i słuch; węch, słuch i smak
- zmysł; receptory smaku
- mieć (czuły, wyrobiony); pobudzać, drażnić; stracić smak;
- zaburzenia smaku
- oddziaływać na smak
Cytaty
|
Dobroczynnie wpływa na skórę, włosy i paznokcie, a także na zmysły: wzrok, smak i węch. źródło: NKJP: None: Cosmozdrowie, prasa, 2001 |
|
|
Sąd Okręgowy oddalił wczoraj pozew o odszkodowanie dla inwalidki, która twierdziła, że utraciła węch, słuch i smak w wyniku szpitalnego zabiegu. źródło: NKJP: (PAP): Nie udowodniła błędu lekarskiego, 2001 |
|
|
Receptory smaku, tzw. kubki smakowe, są - jak wiadomo - zlokalizowane przede wszystkim na języku. źródło: NKJP: Elektroniczny język, Super Nowości, 1998 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
2. słony
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie przyprawy, smaki
Połączenia
- cierpki, gorzki, kwaśny, słodki, słony; czekoladowy, korzenny, owocowy, waniliowy; dobry, nieprzyjemny, ohydny; naturalny, swojski; delikatny, intensywny, jałowy, łagodny, mdły, ostry, wyrazisty; charakterystyczny, niepowtarzalny, niespotykany, oryginalny, specyficzny, wyjątkowy smak
- smak chleba, kawy, miodu, piwa, potraw, poziomek, owoców, rosołu, zielonych jabłek, zupy; trucizny; łez
- (mieć) smak czegoś na języku, w gębie, w ustach
- smak i aromat, smak i barwa, smak i konsystencja, smak i wygląd, smak i zapach
- bogactwo smaków
- ciastka, lody o smaku (czekoladowym, waniliowym...)
- łagodny, ostry, przyjemny, niezrównany w smaku
- próbować smaku czegoś
- mieć; odkrywać, sprawdzić; wybierać; wychwalać; zapomnieć; nadać, odmienić, osłabić, podnieść, psuć, poprawiać, udoskonalać, uwydatnić, zepsuć, złagodzić, złamać, zniwelować, zyskać smak;
- delektować się smakiem; dorównywać smakiem czemuś
- być (zupełnie) bez smaku; dodawać czegoś do smaku; posolić, popieprzyć do smaku; zależeć od smaku czegoś
- wpływać na smak czegoś
- zyskać na smaku; być o jakimś smaku, poznać coś po smaku
- cierpki jak smak czegoś
Cytaty
|
Smak zupy był, powiedzmy prawdę, wyśmienity. źródło: NKJP: Wasz Sybaryta: Klub Srebrnego Widelca, prasa, 1999 |
|
|
Woda stoi tu pod dachem w wielkich glinianych amforach i czeka na spragnionych. Ma smak miodu. Jest gęsta, chłodna i mętna, ale orzeźwia. źródło: NKJP: Konrad Piskała: Sudan: czas bezdechu, 2010 |
|
|
W tej spelunce u podnóża Morskiego Oka wypiłem najtańszą brandy i mając jeszcze jej smak na języku, zacząłem się wspinać w górę ciemnego parku. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Biały kruk, 1955 |
|
|
Wino straciło smak, pozostawiając zgagę i kwaśność w ustach. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Powrót do Breitenheide, 1998 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Składnia
|
+ | smak | + |
(CZEGO)
|
3. miłości
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia
Połączenia
- smak miłości, szczęścia, wolności; bezradności, goryczy, rozczarowań, samotności, strachu; popularności, rywalizacji, sukcesu, triumfu, władzy, zwycięstwa; klęski, porażki, przegranej, rezygnacji, upokorzeń, wyrzeczeń; owocu zakazanego, pocałunków, przygody; dzieciństwa, życia
- zaznać smaku czegoś
- czuć, poczuć, poznać, znać smak czegoś
Cytaty
|
W czasie wizyty u przyjaciół mieszkających w starym domu niedaleko Sienny Lucy staje się kobietą, poznaje smak miłości i spełnienia. źródło: NKJP: None: Zmysłowe wakacje, 2001 |
|
|
Pozwólmy tej szczególnie wrażliwej młodzieży przeżyć smak sportowej rywalizacji, solidarność w wysiłku i radość ze zwycięstwa. źródło: NKJP: (ALF): II Olimpiada Młodzieży i Dorosłych, 1997 |
|
|
Niejasno czuł gorzki smak przegranej, w końcu nie on, tylko dziewczyna zadecydowała, kogo wybierze. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966 |
|
|
Nasze ugrupowanie tym się różni od innych, że my wiemy, jak smakuje władza, znamy też smak porażki i bycia w opozycji. źródło: NKJP: Jolanta Koral, Gazeta Wyborcza, 1993-12-06 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Składnia
|
|
+ | smak | + |
CZEGO
|
4. na czekoladę
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie czynności związane z jedzeniem
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | chęć |
Połączenia
- smak przychodzi, pojawia się; naszedł kogoś
- narobić komuś smaka
- mieć smak na (chleb, czekoladę...)
- nie mieć smaku
- zjeść ze smakiem, oblizać się ze smakiem
Cytaty
|
- No - Zoltan pociągnął nosem. - To i masz owsiankę, Jaskier. Ale mnie jakoś przeszedł na nią smak. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 1996 |
|
|
Ukraj Stasiowi jeszcze kromkę. Będziesz dziecku chleba żałowała, jak ma smak na chleb. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Kamień na kamieniu, 2008 |
|
|
Włączył kuchenkę gazową i zrobił sobie kawy. Zamoczył w niej suchy biszkopt, zjadł go ze smakiem [...]. źródło: NKJP: Eugeniusz Kabatc: Vinum sacrum et profanum : wino w kulturze, wino w naturze, wino na naszym stole, 2003 |
|
|
Klient, który wybrał się do supermarketu na Retkini, narobił sobie smaku na faszerowane udka. źródło: NKJP: (MR): Ale farsz..., Express Ilustrowany, 2001-11-26 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Inne uwagi
Zwykle lp
W mowie potocznej spotyka się użycie w rodzaju m2, zwłaszcza w takich połączeniach, jak mieć smaka , robić komuś smaka .
Składnia
|
|
+ | smak | + |
(na CO)
|
5. do książek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | chęć |
Połączenia
- ogromny, wielki smak
- smak do historiozofii, do książek
Cytaty
|
Straciłem smak do książek, już ich nie mogłem czytać. źródło: NKJP: Jerzy Trammer: Z książki, Gazeta Wyborcza, 1998-09-18 |
|
|
Krzysztof Zanussi o Kilarze: „Nigdy nie będzie ascetą człowiek, który nie miał smaku do życia, a on ma wielki smak do życia.” źródło: NKJP: Lidia Ostałowska: Nie potrafiłem nauczyć się czytania nut, nie mogłem zrozumieć, po co jest pięć linii, Gazeta Wyborcza, 1998-01-16 |
|
|
[...] od Lelewela wziął na całe życie smak do historiozofii i do pisania o historii jak o literaturze, ale przecież w pismach Mickiewicza nie ma śladu Lelewelowego stylistycznego pogmatwania. źródło: NKJP: Paweł Goźliński: ROK WIESZCZA, Gazeta Wyborcza, 1998-10-16 |
|
|
Nie wiem dlaczego, ale podczas całej tej amerykańskiej podróży ciągle myślałem o Europie, a właściwie o owej dziwnej jej części, w której się urodziłem i wyrosłem, w której nabrałem smaku do życia. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Wiatr i pył, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Inne uwagi
Zwykle lp
Informacja normatywna
Uznawane za niepoprawne: stracić smak dla #czegoś# .
6. artystyczny
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka cechy charakteru, temperamentu, zdolności i umiejętności
Połączenia
- dobry, świetny, zły smak; smak estetyczny; artystyczny, literacki, malarski, muzyczny
- poczucie, granice, kwestia smaku
- smak i gust, smak i gusta
- (jak) na (mój) smak
- (dom) urządzony bez smaku
- ubrany ze makiem
- urządzić coś ze smakiem
Cytaty
|
Kiedyś mówiłam jej, że ma zły smak literacki, teraz mówię łagodniej: że ja to inaczej słyszę. źródło: NKJP: Katarzyna Bielas: Z Hanną Krall rozmawia Katarzyna Bielas, Gazeta Wyborcza, 1997-06-13 |
|
|
Pokój ciotki Ewy wysoki, duży, sufit zdobiony bogato sztukaterią. I choć przeładowany meblami, to jednak jest piękny, czysty, urządzony ze smakiem. źródło: NKJP: Krystyna Berwińska: Con Amore, 1976 |
|
|
Koncepcja groteski, fascynująca czytelników Przedmowy śmiałością estetycznej akceptacji brzydoty, widzów raziła jako rzecz wulgarna, gwałcąca zasady dobrego smaku. źródło: NKJP: Alina Kowalczykowa: Dramat i teatr romantyczn, 1997 |
|
|
Jak na mój smak miała zbyt regularne rysy i trzymała się nienaturalnie, zanadto posągowo. źródło: NKJP: Internet |
|
|
„[...] To głupiec, który znieważył groby naszych wielkich romantyków. To cham i człowiek bez smaku ” - cytował Kisielewskiego Leopold Staff w liście do Władysława Ortwina. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy : Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | smak | + |
(JAKI)
|
7. pejzażu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | smaczek |
Połączenia
- swój; specyficzny smak
Cytaty
|
Nie do przecenienia jest także osobowość pianisty zespołu Hadriana Filipa Tabęckiego. Jest on autorem wszystkich aranżacji utworów. Jego gra jest nienaganna pod każdym względem i dodaje całości specyficznego smaku. źródło: NKJP: Adam ERD: Prawdziwy rarytas, Życie Podkarpackie, 2009-07-01 |
|
|
Minęło wiele tygodni pobytu reportera w tym mieście, a ciągle brak mu syntezy. Jakże trudno pochwycić prawdziwy charakter Sao Paulo, wyczuć jego smak, zauważyć szczególny koloryt! źródło: NKJP: Olgierd Budrewicz: Piekło w kolorach, 1997 |
|
|
[...] to jest coś takiego jak nasz pejzaż mazowiecki, też gładka równina z kilkoma drzewkami od czasu do czasu, ale trzeba tylko wyczuć nastrój tego pejzażu, złapać jego smak, podkreślić to, co starałem się wydobyć w Starej cegielni - a znajdzie się niezwykły urok tego widoku. źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Wenecja i inne szkice, 2008 |
|
|
Czas teraźniejszy ma oczywiście siłę przebicia [...], ale minione nie ustępuje tak łatwo, święcone jajka wielkanocne mają wciąż jeszcze swój smak, chociaż ich smak nie idzie w smak czasowi teraźniejszemu. źródło: NKJP: Zbigniew Bieńkowski: Przyszłość… przeszłości, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | smak |
smaki |
|
| D. | smaku |
smaków |
|
| C. | smakowi |
smakom |
|
| B. | smak |
smaki |
|
| N. | smakiem |
smakami |
|
| Ms. | smaku |
smakach |
|
| W. | smaku |
smaki |
Inne uwagi
Zwykle lp