Chronologizacja
Na podstawie indeksu haseł
SStp notuje wyraz sędziwy jako błędny zapis zamiast snadz zywe.
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | sędziwy |
sędziwy |
sędziwy |
sędziwe |
sędziwa |
| D. | sędziwego |
sędziwego |
sędziwego |
sędziwego |
sędziwej |
| C. | sędziwemu |
sędziwemu |
sędziwemu |
sędziwemu |
sędziwej |
| B. | sędziwego |
sędziwego |
sędziwy |
sędziwe |
sędziwą |
| N. | sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
sędziwą |
| Ms. | sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
sędziwej |
| W. | sędziwy |
sędziwy |
sędziwy |
sędziwe |
sędziwa |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | sędziwi |
sędziwi |
sędziwe |
sędziwe |
| D. | sędziwych |
sędziwych |
sędziwych |
sędziwych |
| C. | sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
sędziwym |
| B. | sędziwych |
sędziwych |
sędziwych |
sędziwe |
| N. | sędziwymi |
sędziwymi |
sędziwymi |
sędziwymi |
| Ms. | sędziwych |
sędziwych |
sędziwych |
sędziwych |
| W. | sędziwi |
sędziwi |
sędziwe |
sędziwe |
Stopień wyższy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | sędziwszy |
sędziwszy |
sędziwszy |
sędziwsze |
sędziwsza |
| D. | sędziwszego |
sędziwszego |
sędziwszego |
sędziwszego |
sędziwszej |
| C. | sędziwszemu |
sędziwszemu |
sędziwszemu |
sędziwszemu |
sędziwszej |
| B. | sędziwszego |
sędziwszego |
sędziwszy |
sędziwsze |
sędziwszą |
| N. | sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszą |
| Ms. | sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | sędziwsi |
sędziwsi |
sędziwsze |
sędziwsze |
| D. | sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwszych |
| C. | sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
sędziwszym |
| B. | sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwsze |
| N. | sędziwszymi |
sędziwszymi |
sędziwszymi |
sędziwszymi |
| Ms. | sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwszych |
sędziwszych |
Pochodzenie
Przymiotnik z przyrostkiem -iwy od zach.psł. *šěd- (rezultat II palatalizacji wczesnopsł. *choi̯d- 'siwy, posiwiały, (szady)'. Pierwotnie więc szedziwy (poświadczony od XVI w., dziś nadal w gwarach), z regularnym -e- < *ě przed spółgłoską palatalną. Współczesna postać sędziwy (ze spółgłoską s- w nagłosie i nieuzasadnionym -ę-) to wynik mazurzenia i skojarzenia z sędzia.
1. mężczyzna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia starzenie się
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | stary I |
Połączenia
- sędziwy człowiek; mężczyzna, pan; emeryt, starzec, staruszek; król, książę, patriarcha, prezydent, władca, wódz; generał, weteran; mędrzec, profesor, uczony; aktor, artysta, poeta; poseł, senator; ksiądz, mnich; góral, krakowianin, warszawianin...; mieszkaniec; jubilat; sędziwa osoba; dama, kobieta, matrona, pani; emerytka, staruszka; matka; artystka, poetka; jubilatka; sędziwe małżeństwo; sędziwi rodzice
Cytaty
|
Gdy podczas gospodarskich wizyt w fabrykach, szpitalach i szkołach dobrotliwie uśmiechnięty ściskał dłonie poddanych i ustawiał się z nimi do okolicznościowych fotografii, wyglądał jak sędziwy patriarcha otoczony czeredą wnucząt. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Dobre miejsce do umierania, 2005 |
|
|
Odchodzący rok zawsze przedstawiany jest jako sędziwy, niedołężny starzec z długą, siwą brodą, a nowy - jako pyzaty, roześmiany osesek w stylu aniołków buffo. źródło: NKJP: Niech się święci, skoro musi, Dziennik Polski, 2001-12-28 |
|
|
Musiał doznać niemałych wrażeń w gościnie u czirokeskiego wodza, kiedy sypiał między jego babcią a nie mniej sędziwą ciotką w jednym łożu; musiał to zaliczyć - prócz widoku wodospadów Niagary - do najsilniejszych przeżyć ze swojej amerykańskiej podróży. źródło: NKJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994 |
|
|
[...] gdy pewien dziennikarz odwiedzał dom starców, prezentowano mu kolejno co sędziwsze okazy, przy czym dziennikarz zapytywał, jaką drogą doszli do tak wspaniałych wyników. Czcigodni, osiemdziesięcio- i dziewięćdziesięcioletni starcy twierdzili zgodnie, że są to rezultaty wstrzemięźliwości i pielęgnacji. źródło: NKJP: Teodor Krzysztof Toeplitz: Mój wybór: rzeczy mniejsze, 1998 |
|
|
Chwile strachu przeżyło sędziwe małżeństwo mieszkające na uboczu, na skraju lasu w Pogórskiej Woli. O północy do śpiącego domu wtargnęło trzech lub pięciu zamaskowanych bandytów. źródło: NKJP: (mab): Napad o północy, Dziennik Polski, 2001-06-06 |
2. wiek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia starzenie się
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | stary I |
Połączenia
- sędziwy wiek; głos; sędziwa głowa, twarz; sędziwe lata
Cytaty
|
16 sierpnia, profesor, doskonały gawędziarz, odznaczony Krzyżem Walecznych żołnierz Armii Krajowej, człowiek niesłychanie żywotny i, mimo sędziwego wieku, tryskający humorem, rozpoczął 101 rok życia! źródło: NKJP: K.Kowalski: Profesor Wesołowski honorowym obywatelem Ciechanowa, Tygodnik Ciechanowski, 2008-09-07 |
|
|
Między Sandrę a Matheo wsunęła się sędziwa głowa Kobiety, siedzącej z tyłu. źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005 |
|
|
Niektórzy spośród mnichów Starego Valamo dożyli lat sędziwej starości w nowym, ubogim monasterze trudnych lat powojennych. Jeden z nich liczył już sobie 109 lat [...]. źródło: NKJP: Wacław Hryniewicz: Dialog katolicko prawosławnu w Uusi Valmo, prasa, 1988 |
|
|
Najstarsza raciborzanka [...] obchodziła 2 grudnia swoje 101 urodziny. [...] Życzeniom i gratulacjom z okazji dożycia tak sędziwych lat nie było końca. źródło: NKJP: E. Halewska: Starsza niż wiek, Nowiny Raciborskie, 2003-12-10 |
3. zabytek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | stary I |
Połączenia
- sędziwy budynek, monument, zabytek; cmentarz; gruchot; tramwaj; wolumin; las, park; dąb; modrzew; rodowód; sędziwa budowla, chałupa; kolejka; mapa; lipa, sosna, topola; sędziwe miasto; drewno, drzewo; sędziwe mury; organy; deski
Cytaty
|
5 marca Rada Sołecka w Zalesiu złożyła wniosek do burmistrza Szubina, [...] o uznanie pięciu sędziwych i okazałych dębów rosnących na trasie Ameryczka-Szaradowo za pomniki przyrody. źródło: NKJP: MB: Pomniki przyrody w gminie Szubin, Nakielski Czas, 2003-08-27 |
|
|
Drewniany piętrowy hotel chwali się w szyldzie, że został zbudowany w 1863 roku. W Australii to bardzo sędziwy zabytek... źródło: NKJP: Dziennik Polski, 2001-11-17 |
|
|
W szacownych murach pewnych bibliotek, wśród sędziwych woluminów, podrzemują, utrwalone na papierze, produkty tajemnicy. źródło: NKJP: Henryk Waniek: Opis podróży mistycznej z Oświęcimia do Zgorzelca 1257-1957, 1996 |
|
|
To miejsce winno stać się elementem edukacji Polaków i Ukraińców, podobnie jak założona w sąsiedztwie symboliczna nekropolia Strzelców Siczowych czy wreszcie - sędziwy cmentarz Łyczakowski. źródło: NKJP: Wrony i orlęta, Dziennik Polski, 2002-02-15 |
|
|
[...] bił od niej taki blask słoneczny, że mrużyli oczy spoglądając na bielejące dwa koronkowe minarety, nad trzema bramami lśniły sędziwe marmury, na ścianach mozaiki w odcieniach błękitu i seledynowe schody, prowadzące do wnętrza [...]. źródło: NKJP: Jerzy Krzysztoń: Wielbłąd na stepie, 1978 |