UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

materiał

Chronologizacja

STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. materiał
 materiały
D. materiału
 materiałów
C. materiałowi
 materiałom
B. materiał
 materiały
N. materiałem
 materiałami
Ms. materiale
 materiałach
W. materiale
 materiały

Pochodzenie

może niem. Material

z łac. māteriālis 'materialny, substancjalny'

1. skalny

Definicja

substancja o pewnych cechach określonych sąsiadującym przymiotnikiem

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii

Połączenia

  • biologiczny, genetyczny; ceramiczny, mineralny, skalny materiał

Cytaty

Funkcję nośnika warstwy biologicznej najczęściej spełniają materiały organiczne: kompost, torf, kora drzew, słoma spulchniona gleba itp.

źródło: NKJP:Joanna Kośmider, Barbara Mazur-Chrzanowska, Bartosz Wyszyński: Odory, 2002

[...] sunęły wielotonowe ciężarówki wypełnione materiałem skalnym pobranym z podgórskich żwirowni.

źródło: NKJP: PICUNDA I MORZE, Poznaj Świat, 1987

Swoją pracę magisterską pisała właśnie o różnych materiałach ceramicznych wykorzystywanych w ceramice artystycznej.

źródło: NKJP: Ryszard Parka: Świat Jeżyny, Trybuna Śląska, 2003-12-29

W żadnym wypadku nie można dosuszać gliny przez dodanie materiałów mineralnych lub włóknistych.

źródło: NKJP: Pawlikowski M: WYDOBYWANIE I KOPCOWANIE GLINY, Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 2000-04-01

Składnia

bez ograniczeń + materiał +
JAKI

Skróty

mat.

2. budowlany

Definicja

coś, z czego wytwarza się różne rzeczy

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Przemysł materiały używane w przemyśle

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo materiały, narzędzia i maszyny budowlane

Relacje znaczeniowe

synonimy:  tworzywo

Połączenia

  • materiał budowlany, budulcowy, formierski, jubilerski, konstrukcyjny, ogrodniczy; wybuchowy; izolacyjny, termoizolacyjny; drewnopodobny, kamienny, magnetyczny, mineralny, niemagnetyczny, organiczny, skalny; podstawowy; popularny; trwały materiał; materiały ceramiczne, dociepleniowe, wykończeniowe; szlachetne; użyte materiały
  • materiał na dach, na podłogi, na remont; na łódkę, na koła, na kotły; na bukiety, na żywopłoty; na gniazdo; materiały na huśtawki, na karuzele, na ławki
  • fundusze i materiały
  • wybór materiału; przemysł; produkcja; ceny, sprzedaż; oferta materiałów (budowlanych)
  • handel materiałami
  • korzystać z materiału

Cytaty

Zamiłowanie do materiałów prostych - gliny, surowego kamienia i drewna - widać [...] w pracach obojga artystów.

źródło: KWSJP: Mogielnica 2000, prasa, 1997

Płytki, jako materiał na podłogi, najczęściej wybierane są przez te osoby, które planują montaż ogrzewania podłogowego.

źródło: KWSJP: Mirosław Palej, Sabina Kubiciel: Płytka wchodzi na nasze salony, prasa, 2006

Montblanc zdobi swe wyroby […] symbolem śnieżynki. Wyznacznikiem jakości jest też ręczne wykonanie. Chodzi zarówno o nacięcie na stalówce, jak i o złożenie pióra. Równie ważne jak technika produkcji są użyte materiały: srebro, złoto lub […] laka.

źródło: KWSJP: Anita Szarlik: Pod prąd Czy w 2000 roku cena energii elektrycznej wzrośnie o jedną trzecią?, prasa, 1999

[…] w większości przypadków, najważniejszym czynnikiem, decydującym o wyborze materiału konstrukcyjnego na dźwig, jest koszt konstrukcji lub eksploatacji, względnie oba te koszty.

źródło: KWSJP: Kazimierz Czapliński: Aktualne problemy konstrukcji aluminiowych, prasa, 1964

Plan ten zakładał również utworzenie specjalnych baz, gdzie przerabiano by gruz na materiały budowlane, zastosowanie typizacji i przemysłowego systemu odbudowy.

źródło: KWSJP: Ławnik: SYMPOZJUM VARSAVIANISTYCZNE, prasa, 1970

Składnia

bez ograniczeń + materiał +
JAKI
bez ograniczeń + materiał +
na CO

Skróty

mat.

3. bawełniany

Definicja

tkanina określonego rodzaju, z której można coś uszyć

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie czynności, przedmioty i osoby związane z robieniem i noszeniem ubrań

Połączenia

  • bawełniany, jedwabny; biały, niebieski, popielaty...; cienki, gruby, elastyczny, mocny; gładki, sztywny; dobry materiał; materiały naturalne
  • materiał kombinezonu, piżamy, palta, sukienki
  • materiał na ubrania; na mundury, na spódnicę, na spódniczkę, na sukienkę, na suknię; na podszewkę; na pokrycie mebli, na stół, na zasłony; na namioty, na plecaki; na okładki (książki); materiał w paski
  • bela; kawałek, skrawek, strzęp materiału
  • koszula, kurtka, spodnie; kotara, pokrowiec; leżak z jakiegoś materiału

Cytaty

Spódnica jest prosta i długa. Nie ma paska, bo uszyta jest z elastycznego materiału, który opina ciało.

źródło: KWSJP: Karolina: Dni pełne pomysłów, prasa, 1998

Lusia wchodzi do pokoju w pięknej balowej sukni. Ciemny, zwiewny materiał. Dekolt z przodu, dekolt z tyłu.

źródło: KWSJP: Zuzanna Kucharska: Druga strona Wenus, 2005

Dopiero kiedy zaczął sprowadzać z francuskiego De Nimes specjalnie farbowany na niebiesko materiał bawełniany, spodnie zyskały swój legendarny już dziś kolor „blue”.

źródło: KWSJP: Łukasz Kluj: W smutnym kolorze blue, prasa, 2000

Pojawił się nowy materiał plecakowy. Jest to cordura - amerykańska tkanina o bardzo mocnym włóknie i specjalnym splocie, impregnowana. Nie wyciera się, po przecięciu nie drze się dalej, mało się brudzi.

źródło: KWSJP: Renata Aszyk: Urlop, prasa, 1995

Kiedyś Kaśka napisała, że marznie i prosi o materiał na ciepłą spódnicę. Z trudem zdobyłam wełnę (stan wojenny), zrobiłam paczkę i poszłam na pocztę.

źródło: KWSJP: Ewa Berberyusz: Moja teczka, 2006

Skróty

mat.

4. na książkę

Definicja

zbiór wiadomości i faktów z jakiejś dziedziny

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka

Połączenia

  • bogaty, dostateczny, duży, obszerny; cenny, dobry; interesujący materiał; materiał badawczy; naukowy; tekstowy; biograficzny, literacki, pamiętnikarski; filmowy, multimedialny, zdjęciowy; dowodowy, policyjny, procesowy; materiały edukacyjne, pomocnicze, szkoleniowe, robocze; konferencyjne; kolorowe, promocyjne, reklamowe; wyborcze; archiwalne, historyczne; źródłowe; etnograficzne; obserwacyjne; pomiarowe; ikonograficzne; dostępne, nieznane; nagrane, posiadane, przedłożone, uzyskane, zebrane materiały
  • materiał wideo
  • materiały jakiejś komisji
  • materiał do artykułu, do badań, do gazety, do książki, do pracy, do raportu, do studiów nad czymś; do publikacji; do opracowania, do zapamiętania
  • materiał na film, na książkę, na reportaż, na pierwszą stronę; na jakiś temat; na sympozjum, na zjazd
  • uzyskać, znaleźć; opanować, prezentować, przeanalizować materiał
  • gromadzenie, zbieranie; opracowanie, przygotowanie; utajnienie materiału
  • dysponować, posługiwać się (bogatym) materiałem
  • korzystać z materiałów

Cytaty

Udział w posiedzeniu przedstawicieli Państwowego Wydawnictwa Naukowego […] umożliwił uściślenie terminów zakończenia prac nad monografią i pozwolił na wyjaśnienie wielu kwestii związanych m. in. z doborem materiałów ikonograficznych i kartograficznych dla realizowanego dzieła.

źródło: KWSJP: Marian Marek Drozdowski, Jan Kosim: PRACOWNIA DZIEJÓW WARSZAWY I VARSAVIANISTYKA INSTYTUTU HISTORII POLSKIEJ AKADEMII NAUK, prasa, 1970

Po zajęciach teoretycznych (ze znajomości sprzętu nurkowego) należy przeprowadzić zajęcia kontrolne, które umożliwią szkolącemu zorientowanie się w stopniu opanowania materiału przez szkolonych.

źródło: KWSJP: Zygmunt Grzeszczuk: Organizacja i sposoby szkolenia płetwonurków w wojskach inżynieryjnych, prasa, 1962

Najwięcej materiału biograficznego o całej rodzinie Szapirów znajdujemy w wydawnictwie tow. Heleny Balickiej, poświęconym Haneczce.

źródło: KWSJP: Janina Kasprzakowi: Odsłonięcie tablicy pamiątkowej na grobie Marii i Bernarda Szafirów, prasa, 1964

W 1947 roku została zatrudniona w Muzeum Tatrzańskim w dziale etnografii, dla którego zbierała między innymi materiały do zbiorowej pracy pt. „Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala”.

źródło: KWSJP: Yaśmina Strzelecka: Helena Rojówna - w stulecie urodzin, prasa, 1999

Przez cały okres działalności w Zakopanem, Barabasz zajmował się zbieraniem materiałów na temat sztuki ludowej na Podhalu, Orawie i Spiszu, co zaowocowało doskonałą czterotomową pracą „Sztuka ludowa na Podhalu”.

źródło: KWSJP: jof: Barabaszowe poczynania, prasa, 1997

Składnia

bez ograniczeń + materiał +
JAKI
bez ograniczeń + materiał +
do CZEGO

Skróty

mat.

5. na męża

Definicja

pot. 
osoba odpowiednia do pełnienia jakiejś roli

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie

Relacje znaczeniowe

synonimy:  kandydat

Połączenia

  • doskonały, idealny, wspaniały, żaden materiał
  • materiał na męża, na partnera, na zięcia, na żonę; na kompana, na przyjaciela; na gwiazdę, na mistrzynię, na supermodelkę; na kierownika, na szefa...

Cytaty

Któregoś wieczora, całkiem niedawno, oglądałam film z Samem Shepardem i złapałam się na tym, że najzwyczajniej w świecie pożeram go wzrokiem. - Oto jest materiał na męża!

źródło: KWSJP: Karolina Klepert: Obrączkofobia, prasa, 1999

Aha, twoi rodzice będą nosić go na rękach i uważać, że to najlepszy pod słońcem materiał na zięcia.

źródło: KWSJP: Lilka Fajer: Przewodnik Cosmo po facetach, prasa, 1999

Świetnie nadaje się na organizatora albo mediatora. Dobry materiał na szefa!

źródło: KWSJP: Osobowość na biurku, prasa, 2001

Proponowała mu małżeństwo, zanim się ożenił z Renatą, ale jej się przyznał, że choć ją ceni i bardzo lubi, nie uważa jej za odpowiedni materiał na żonę.

źródło: KWSJP: Maria Klimas-Błachutowa: Skandal w niebie, 1969

Przyjaźń z Donem Philipsem, który bezbłędnie odnalazł w nim idealny materiał na gwiazdę, zaowocowała - oprócz roli w „Dazed and Confused” - także epizodami w „Chłopaki na bok”, „Lone Star” i „The Return of the Chain Saw”.

źródło: KWSJP: Olga Malewicz: Matthew McConaughey DŻENTELMEN Z TEMPERAMENTEM, prasa, 1999

Składnia

bez ograniczeń + materiał +
na KOGO

6. biurowy

Definicja

zbiór drobnych przedmiotów używanych w pracy szkolnej, biurowej, do robienia zdjęć, do zakładania opatrunków itp.

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca materiały i narzędzia pracy

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie leki i sposoby leczenia, zabiegi, sprzęty medyczne

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka fotografia

Połączenia

  • materiały biurowe, fotograficzne, opatrunkowe, piśmienne, szkolne; ekskluzywne, przeróżne, różnorodne
  • leki i materiały opatrunkowe
  • zapas, zestaw; koszty, zakup, zbiórka materiałów
  • zaopatrzenie w materiały

Cytaty

Płytę o suchej emulsji wynalazł dopiero w 1871 roku Madox. Papierów fotograficznych produkcji fabrycznej również nie było, musiał je przygotowywać sam fotograf pokrywając papier emulsją. Światłoczułość stosowanych w tym okresie materiałów fotograficznych była znikoma.

źródło: KWSJP: NADAR PIONIER FOTOGRAFII LOTNICZEJ, prasa, 1966

Łączniczka w międzyczasie przygotowała zapasowe leki i materiały opatrunkowe, znajdujące się na przechowaniu w drużynie sanitarnej.

źródło: KWSJP: Komendantka dowódcą, prasa, 1968

We wrześniu w Szkole Podstawowej nr 13 odbędzie się akcja pomocy dla szkół dotkniętych powodzią. Zostanie przeprowadzona zbiórka materiałów szkolnych (zeszyty, długopisy, ołówki, książki itp.).

źródło: KWSJP: Raptularz Lipnicki , prasa, 1997

Musisz mieć więcej [...] teczek, skoroszytów i pudełek, do których będziesz wkładał dokumenty i przeróżne materiały biurowe.

źródło: KWSJP: Leszek Prochnal: CIEŃ WIELKIEJ GÓRY, prasa, 1998

W teczce znalazł delegat materiały piśmienne, ołówki, papier listowy z nadrukiem: Kongres Jedności Robotniczej, kalendarz, notes mniejszy i większy, pocztówki pamiątkowe, książeczkę poświęconą budowie Wspólnego Domu.

źródło: KWSJP: Konferencja prasowa z zagranicznymi delegatami na kongresie, prasa, 1948

Składnia

bez ograniczeń + materiał +
JAKI

Skróty

mat.

7. w gazecie

Definicja

tekst, który razem z innymi ma być lub już jest opublikowany w gazecie albo czasopiśmie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka działalność naukowa

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Środki masowego przekazu prasa

Połączenia

  • materiał prasowy
  • materiał ukazał się
  • opublikować materiał

Cytaty

Kiedy w kieleckiej „Gazecie Wyborczej” ukazał się materiał o kłopotach, jakie spacerowiczom sprawiają quadowcy, forum internetowe zapełniło się wpisami.

źródło: NKJP: Juliusz Ćwieluch, Joanna Podgórska, Quado-plaga, Polityka, 2009-05-16

Przypomnijmy, kilka miesięcy temu to „Sztafeta” jako pierwsza opublikowała materiał w sprawie trucia przez zakłady przemysłowe zlokalizowane w Stalowej Woli.

źródło: NKJP: Aluminiowa strefa truje, ale w normie, 2008-08-14

Redaktor serwisu [...] złamał według sądu dwa artykuły prawa prasowego. Wydawał dziennik bez rejestracji i dopuścił do opublikowania materiału prasowego zawierającego znamiona przestępstwa.

źródło: NKJP: Skazany za komentarze czytelników, Dziennik Internautów, 2007-03-08

Materiały do druku należy nadsyłać w dwóch egzemplarzach znormalizowanego maszynopisu (30 wierszy na stronie, 60 znaków w wierszu, tj. 1800 znaków na stronie oraz w formie elektronicznej.

źródło: Instrukcja wydawnicza (studiastrategiczne.amu.edu.pl)

Frazeologizmy

materiał rozszczepialny
surowiec wtórny
materiał wtórny
zmęczenie materiału
Data ostatniej modyfikacji: 03.09.2018
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN