UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

automat

Chronologizacja

SJPXVII, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

1. do kawy

Definicja

urządzenie wykonujące jakąś czynność bez udziału człowieka

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

łac. automaton, automatum 'poruszająca się samodzielnie maszyna'

z gr. autómatos 'samoczynny'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  urządzenie

Połączenia

  • uliczny; zaprogramowany, zepsuty; najbliższy automat; automat biletowy, perkusyjny, pralniczy
  • automat do kawy, do lodów; do sprzedaży biletów, napojów
  • automat z napojami, ze słodyczami; z papierosami; z Coca-Colą; z biletami
  • maszyna i automat
  • cola, kawa, papierosy z automatu
  • automat wydaje, wykonuje coś; nie działa; stoi gdzieś
  • zainstalować, zaprogramować, programować automat
  • zastąpić kogoś automatem
  • wrzucić/wrzucać do automatu
  • kupić w automacie
  • pracować jak automat

Cytaty

Zainstalowali automaty paszowe w chlewni - i już kilku rolników do siebie je wprowadziło.

źródło: NKJP: Agnieszka Niezgoda: Przytulić Żabę, Polityka, 2000-05-20

Nad środkiem nurtu automat skorygował kurs.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Kisuny, 2008

A automat do kawy jak na złość nie działa.

źródło: NKJP: Sławomir Shuty: Zwał, 2004

Owinął się ręcznikiem i podszedł do automatu z napojami . Popatrzył pożądliwie przez szybę na puszkę coca-coli tkwiącą w swojej przegródce. Nie miał ani grosza.

źródło: NKJP: Joanna Rudniańska: Miejsca, 1999

Mam automat perkusyjny, który sobie programuję i gram do tego.

źródło: NKJP: Aneta Niedźwiecka: Dream - muzyka marzeń, Gazeta Radomaszczańska, 2009-08-19

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

Składnia

bez ograniczeń + automat +
do CZEGO
bez ograniczeń + automat +
na CO
bez ograniczeń + automat +
z CZYM

2. do gry

Definicja

urządzenie służące do uprawiania gier hazardowych

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Od:  automat  w zn. ogólnym 'urządzenie wykonujące jakąś czynność bez udziału człowieka'.

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  maszyna, urządzenie

Połączenia

  • legalny automat; automat hazardowy, losowy, zręcznościowy
  • automat do gry
  • automat na monety, na żetony
  • właściciel; salon; legalizacja automatów
  • moneta, żeton do automatu
  • podatek od automatów
  • bilon z automatu
  • salon z automatami
  • gra na automacie
  • automat wypłaca
  • zarejestrować automat
  • wrzucać do automatu
  • wygrać w automacie

Cytaty

Od nowego roku rośnie podatek od automatów o niskich wygranych, ze 126 do 180 euro. Operatorzy narzekają, że hazard stanie się nieopłacalny.

źródło: NKJP: Stawiamy na hazard, Polityka, nr 2635, 2008-01-05

Inaczej z automatami losowymi zwanymi potocznie „jednorękimi bandytami” - od dźwigni, którą w epoce przedelektronicznej uruchamiało się automat; tutaj wygrana nie zależy od cech grającego, ale od ślepego losu, a ściślej programu komputerowego, który od czasu do czasu ustawia np. trzy korony w rządku i w ten sposób daje wygrać.

źródło: NKJP: Wojciech Markiewicz: Wieloręczni bandyci, Polityka, 2003-12-13

Wrzucało się monetę, pociągało za wajchę, w okienku wirowały bębny z obrazkami i jeśli na wyznaczonej linii zatrzymał się stosowny układ, automat z brzękiem wysypywał monety.

źródło: NKJP: Teresa Bogucka: Pocztówka z Las Vegas, Dodatek do Gazety Wyborczej, 1993-06-18

26 października o godz. 22.00, w Raciążu nieznani sprawcy włamali się do baru znajdującego się na terenie stacji benzynowej przy ul. Płockiej i z automatu zręcznościowego skradli nieokreśloną sumę pieniędzy.

źródło: NKJP: redakcja: Pieszy poniósł śmierć, Tygodnik Ciechanowski, 2007-11-04

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

Składnia

bez ograniczeń + automat +
do CZEGO
bez ograniczeń + automat +
na CO

3. telefon

Definicja

aparat telefoniczny dostępny w miejscu publicznym dla każdego, działający po wrzuceniu monety lub włożeniu karty

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Od:  automat  w zn. ogólnym 'urządzenie wykonujące jakąś czynność bez udziału człowieka'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

CZŁOWIEK I TECHNIKA Komunikacja na odległość telefon/telegraf

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  telefon

Połączenia

  • uliczny; najbliższy; publiczny; zepsuty automat; automat telefoniczny
  • automat Telekomunikacji Polskiej
  • automat na karty (chipowe, magnetyczne), na monety
  • wrzucać do automatu; zadzwonić/dzwonić, korzystać z automatu

Cytaty

Kloss zobaczył pustą budkę ulicznego automatu telefonicznego i przyspieszył kroku.

źródło: NKJP: Andrzej Zbych, Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan: Stawka większa niż życie, 2000

- Dzwonię z automatu przy przystanku pekaesu.

źródło: NKJP:Ewa Kozierkiewicz-Widermańska: Nieszczęścia chodzą parami, Detektyw, nr 5 (153), 1999

Mieszka w małej wiosce i po to, by zgłosić awarię, musiała jechać kilka kilometrów do najbliższego automatu telefonicznego. Zużyła całą kartę, ale nie połączyła się z „Błękitną Linią”.

źródło: NKJP: Krzysztof Zając: Czarna rozpacz z Błękitną Linią, Express Ilustrowany, 2003-12-09

Odwiesiła słuchawkę. Trafiła na zepsuty automat, bo się sypnęły monety. Wzięła je ze śmiechem.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rose Café i inne opowieści, 1997

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

Składnia

bez ograniczeń + automat +
(na CO)

4. karabin

Definicja

pot. broń automatyczna

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Skrót od  (karabin) automatyczny ,  (broń) automatyczna .

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna broń

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  broń

Połączenia

  • automat Kałasznikowa
  • lufa, spust automatu
  • kula, seria z automatu
  • pruć, strzelać z automatu

Cytaty

Wyższy gestapowiec podchodził kolejno do każdego z tyłu i strzelał z automatu w kark, a gdy ciało omdlałe bezwładnie spadało, jedną i drugą serią z automatu dopełniał zbrodni.

źródło: NKJP: Krzysztof Bilica: Wokół Chopina i Polski: siedem szkiców, 2005

Leżąc za barykadą ze zwłok, przeładowałem automat, pozbierałem zapasowe magazynki.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz, Kisuny, 2008

I dopiero na Uralu któregoś dnia znajomy OMON-owiec uprzejmie zaspokoił moją ciekawość, dając mi do ręki automat - najmniejszy z rodziny Kałasznikowów AKS-u - 74.

źródło: NKJP: Długopis kalibru 4,45 mm, Dziennik Polski, 2001-06-09

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

5. skrzynia biegów

Definicja

pot. 
automatyczna skrzynia biegów

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Skrót od  automatyczna (skrzynia biegów) .

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport lądowy

Cytaty

Oprócz pięciobiegowej skrzyni manualnej będzie w ofercie także czterobiegowy automat, który będzie umożliwiał ręczną zmianę biegów, a poprzez funkcję hold, także ruszanie na śliskiej nawierzchni z drugiego biegu.

źródło: NKJP: pim: Minikrążowniki szos, Trybuna Śląska, 2003-02-27

Kupiłem wówczas za około 170 mln dziesięcioletniego mercedesa - z automatem, wspomaganiem kierownicy i paroma innymi „bajerami”, które tak bardzo ułatwiają moje życie kierowcy.

źródło: NKJP: Pegaz pociągowy, Gazeta Wyborcza, 1999-02-25

Przeniesienie napędu odbywa się w nowym bmw standardowo za pośrednictwem zmodernizowanej sześciobiegowej skrzyni automatycznej. Nowy sześciobiegowy automat wybiera przełożenie z niewiarygodną prędkością, precyzją i efektywnością, nie tylko podwyższając komfort, ale i dynamikę jazdy bmw X5.

źródło: NKJP: (A): Nowa iks piątka, Dziennik Polski, 2006-08-14

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

6. człowiek

Definicja

pot. 
osoba wykonująca następujące po sobie podobne czynności bez namysłu

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Od:  automatyczny  w zn. 'wykonywany bez udziału świadomości, machinalnie'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

  • bezwolny automat
  • stać się automatem

Cytaty

Niektórzy z nas potrafili się jakoś z tego otrząsnąć, dojrzeć błyskawicznie, prawdziwie, ale niektórzy już dzisiaj są próchnami, automatami zdolnymi do wszystkiego [...].

źródło: NKJP: Wiesław Paweł Szymański: Niedźwiedź w katedrze, 1979

To maszyna, automat do myślenia, nie ma w nim ani krzty spontaniczności.

źródło: NKJP: Łukasz Drewniak: Premiera w Teatrze Starym w Krakowie, Gazeta Wyborcza, 1997-07-07

To nie nowość, że część rozmowy o pracę przebiega w obcym
języku, którego znajomość zadeklarowaliśmy. Trudno co prawda
być automatem, przestawiającym się w trzy sekundy na inny język, ale w drodze ewolucji starający się o pracę nabyli i tę umiejętność.

źródło: NKJP: Monika Skowron: Pracownik pod naszą lupą: Manko, 2010-01-02

Odpowiedzią jest WOLNA WOLA, dana nam przez Boga przy stworzeniu. Bóg nie narzucił nam siebie. Gdyby to zrobił, stalibyśmy się automatami i nie moglibyśmy być towarzyszami i współtwórcami, tak jak zamierzał.

źródło: NKJP: Kto Twierdzi, że Człowiek Pochodzi Od Małpy?, www.forumowisko,pl, 2006-04-30

Jones ukazuje, że wojsko, miast czynić „z chłopców mężczyzn”, tworzy bezwolne automaty podporządkowane dowódcom.

źródło: NKJP: Obersachsebot: Stąd do wieczności (powieść), Wikipedia.pl, 2009-05-29

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

7. działanie

Definicja

działanie podejmowane bez namysłu, lecz w zgodności z wcześniejszymi sposobami wykonywania podobnych działań

Wymowa

[au-tomat]

Pochodzenie

Od:  automatyczny  w zn. 'wykonywany bez udziału świadomości, machinalnie'.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Cytaty

- Osoba karana nie może być radnym, czyli straciłbym mandat radnego. - I traci Pan także funkcję starosty? - Tak, choć to nie jest automat. Sądzę, że grupa radnych, w imieniu której sprawuję władzę w powiecie limanowskim, będzie się musiała nad tym problemem zastanowić.

źródło: NKJP: Henryk SZEWCZYK: Mam poczucie krzywdy, Gazeta Krakowska, 2004-02-02

Gdyby to był taki automat - przyrost rozumu wraz ze zmianą daty. A tu nic z tego. Jedni, owszem, mądrzeją, na ogół ku jesieni, inni głupieją i bilans ogólny zostaje ten sam.

źródło: NKJP: Niech się święci, skoro musi, Dziennik Polski, 2002-01-02

W każdym razie to nie jest automat, że ktoś, kto jest nietrzeźwy, od razu będzie za to karany, bo to nie jest przestępstwo.

źródło: NKJP: 28. posiedzenie Senatu RP

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. automat
 automaty
D. automatu
 automatów
C. automatowi
 automatom
B. automat
 automaty
N. automatem
 automatami
Ms. automacie
 automatach
W. automacie
 automaty

Frazeologizmy

z automatu
Data ostatniej modyfikacji: 28.12.2013
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN