UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

wstać

Chronologizacja

SStp, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

psł. *vъstati, *vъstanǫ 'wstać, stanąć, zatrzymać się'

1. na nogi

Definicja

zmienić pozycję swojego ciała na stojącą

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	powstać
	antonimy:	położyć się

Połączenia

wstać o własnych siłach
wstać z klęczek, z kolan; z fotela, z krzesła, z ławki, z łóżka, z podłogi, z ziemi; z miejsca
wstać z trudem
wstać niechętnie

Cytaty

Wstał z ławki, ogarnął się peleryną i już znikł w cieniu. Już go nie było.

źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Brzezina i inne opowiadania, 2006

Powoli wstał, przytrzymując się blatu stołu. Zrobił krok do przodu i zachwiał się.

źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010

Nadkomisarz, chcąc wstać, podniósł się zbyt gwałtownie i poczuł ból w żebrach. Z sykiem upadł na fotel.

źródło: NKJP: Marek Krajewski, Mariusz Czubaj: Róże cmentarne, 2009

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

Składnia

wstać

z CZEGO

2. zacząć dzień

Definicja

opuścić posłanie, przestając spać lub odpoczywać leżąc

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka czynności związane z codziennym życiem w domu

Relacje znaczeniowe

antonimy:

położyć się

Połączenia

wstać do pracy
wstać o szóstej rano, o świcie
wstać rano, wcześnie

Cytaty

Piotr wstał przed siódmą rano. Zaczął dzień jak zawsze, od kawy wypijanej przed ekranem komputera.

źródło: NKJP: Jacek Rębacz: Zakopane: sezon na samobójców, 2006

Nazajutrz wstałem skoro świt. Podczas gdy matka była w sklepie, załadowałem sobie działkę, ale na tyle skromną, żeby nie przysypiać podczas ceremonii, po czym się wykąpałem, ogoliłem i umyłem włosy.

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

Składnia

wstać

KIEDY + KIEDY

3. odzyskać zdrowie

Definicja

pot.

odzyskać zdrowie po chorobie i móc już chodzić, a nie leżeć w łóżku

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka sprawność i wydolność organizmu

Połączenia

wstać po chorobie, po operacji

Cytaty

Ależ, pani Hanno, biedaczka ledwo wstała po chorobie.

źródło: NKJP: Elżbieta Hajnicz: Poza nurtem czasu, 1996

Nie będzie ono duże, bo wiadomości jest niewiele, jak to u nas, dzieci chorują, ledwie Anusia wstała po operacji i idzie we wtorek do szkoły [...].

źródło: NKJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Listy do córek, 2009

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

Składnia

wstać

po CZYM

4. przestać coś robić

Definicja

przestać zajmować się czymś, co wymaga pozycji siedzącej

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii ruch i spoczynek

Połączenia

wstać od biurka, od fortepianu, od komputera, od stolika, od stołu

Cytaty

Pianista wstał od fortepianu. Ostatni goście jakoś nie zbierali się do wyjścia.

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Wielką miłość tanio sprzedam, 2003

Postanowiłam się zdrzemnąć, czekając, aż skończy wywód, ale Ola wstała od rysunku, kazała się Edziowi zamknąć i rzekła, że jesteśmy pierwszej klasy kretynami.

źródło: NKJP: Dagmara Półtorak: Tak trudno być mną!, 2010

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

Składnia

wstać

od CZEGO

5. o słońcu

Definicja

pojawić się nad horyzontem wraz z rozpoczęciem dnia

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat słońce i księżyc, pory dnia

Połączenia

słoneczko, słonko, słońce wstało

Cytaty

Kobieta staje w loggii, na szczycie dzwonnicy, świat jest szary, ale już widoczny aż po horyzont, gdzie na wschodzie za chwilę wstanie słońce.

źródło: NKJP: Stanisław Mrożek: Jak zostałem filmowcem, 2004

Kiedy dotarł już prawie na ziemię, słońce wstało jak na komendę i dziewicze promienie oświetliły jego zamyśloną twarz.

źródło: NKJP: Łukasz Henel: Chiński Książę, Akant, 2008-03

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

6. o nowym dniu

Definicja

rozpocząć się

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu kalendarz i miary czasu

Połączenia

dzień, ranek wstał

Cytaty

Dzień, który wstał po tej sztormowej nocy, zalał Miasto drżącym, złotoróżowym światłem.

źródło: NKJP: Ewa Kujawska: Dom Małgorzaty, 2007

Ranek wstał pogodny. Chmury rozwiały się nareszcie, na jaskrawobłękitnym niebie wesoło błyskało słońce.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Ostatni smok, 2005

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	wstanę	wstaniemy
2 os.	wstaniesz	wstaniecie
3 os.	wstanie	wstaną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałem +(e)m wstał	wstałam +(e)m wstała	wstałom +(e)m wstało	wstaliśmy +(e)śmy wstali	wstałyśmy +(e)śmy wstały
2 os.	wstałeś +(e)ś wstał	wstałaś +(e)ś wstała	wstałoś +(e)ś wstało	wstaliście +(e)ście wstali	wstałyście +(e)ście wstały
3 os.	wstał	wstała	wstało	wstali	wstały

bezosobnik: wstano

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		wstańmy
2 os.	wstań	wstańcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	wstałbym bym wstał	wstałabym bym wstała	wstałobym bym wstało	wstalibyśmy byśmy wstali	wstałybyśmy byśmy wstały
2 os.	wstałbyś byś wstał	wstałabyś byś wstała	wstałobyś byś wstało	wstalibyście byście wstali	wstałybyście byście wstały
3 os.	wstałby by wstał	wstałaby by wstała	wstałoby by wstało	wstaliby by wstali	wstałyby by wstały

bezosobnik: wstano by

bezokolicznik: wstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: wstawszy

gerundium: wstanie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	wstanie	wstania
D.	wstania	wstań
C.	wstaniu	wstaniom
B.	wstanie	wstania
N.	wstaniem	wstaniami
Ms.	wstaniu	wstaniach
W.	wstanie	wstania

odpowiednik aspektowy: wstawać

Frazeologizmy

ktoś podniósł się z kolan
ktoś wstał z kolan
ktoś wstał lewą nogą
ktoś wstał z łóżka lewą nogą

Data ostatniej modyfikacji: 08.07.2014