UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

spojrzeć

spoglądnąć

Chronologizacja

SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. spojrzę
 spojrzymy
2 os. spojrzysz
 spojrzycie
3 os. spojrzy
 spojrzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. spojrzałem
+(e)m spojrzał
 spojrzałam
+(e)m spojrzała
 spojrzałom
+(e)m spojrzało
 spojrzeliśmy
+(e)śmy spojrzeli
 spojrzałyśmy
+(e)śmy spojrzały
2 os. spojrzałeś
+(e)ś spojrzał
 spojrzałaś
+(e)ś spojrzała
 spojrzałoś
+(e)ś spojrzało
 spojrzeliście
+(e)ście spojrzeli
 spojrzałyście
+(e)ście spojrzały
3 os. spojrzał
 spojrzała
 spojrzało
 spojrzeli
 spojrzały

bezosobnik: spojrzano

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. spojrzyjmy
spójrzmy
2 os. spojrzyj
spójrz
 spojrzyjcie
spójrzcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. spojrzałbym
bym spojrzał
 spojrzałabym
bym spojrzała
 spojrzałobym
bym spojrzało
 spojrzelibyśmy
byśmy spojrzeli
 spojrzałybyśmy
byśmy spojrzały
2 os. spojrzałbyś
byś spojrzał
 spojrzałabyś
byś spojrzała
 spojrzałobyś
byś spojrzało
 spojrzelibyście
byście spojrzeli
 spojrzałybyście
byście spojrzały
3 os. spojrzałby
by spojrzał
 spojrzałaby
by spojrzała
 spojrzałoby
by spojrzało
 spojrzeliby
by spojrzeli
 spojrzałyby
by spojrzały

bezosobnik: spojrzano by

bezokolicznik: spojrzeć

imiesłów przysłówkowy uprzedni: spojrzawszy

gerundium: spojrzenie

odpowiednik aspektowy: spoglądać

Pochodzenie

Z przedrostkiem s- od dawnego pojrzeć (st.pol. pojźrzeć / (s)poźrzeć / poźreć ‘spojrzeć, zobaczyć’ < psł. *po-zьrěti, *po-zьr'ǫ ‘spojrzeć, popatrzeć’ < *zьrěti, *zьr'ǫ ‘patrzeć’)

1. na zdjęcie

Definicja

skierować oczy w określoną stronę, na bardzo krótki czas

Warianty

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły

Relacje znaczeniowe

synonimy:  spojrzeć się

Połączenia

  • spojrzeć do gazet, do kalendarza, do książki, do słownika, do stenogramu; do góry
  • spojrzeć na ekran, na fotografię, na mapę, na niebo, na podłogę, na portret, na rysunek, na zegarek; na obecnych
  • spojrzeć po sali, po twarzach; po sobie
  • spojrzeć pod nogi, pod stopy; pod łóżko; pod światło
  • spojrzeć przed siebie
  • spojrzeć przez dziurkę, przez lornetkę, przez mikroskop, przez okno, przez okulary, przez wizjer; przez ramię
  • spojrzeć spod brwi, spod rzęs
  • spojrzeć w lustro, w niebo, w okno, w sufit; komuś w oczy; w bok, w dal, w dół, w górę, w tył
  • spojrzeć z niedowierzaniem, z uśmiechem, z wyrzutem, z zaciekawieniem; ze zdziwieniem
  • spojrzeć za siebie
  • spojrzeć badawczo, bezradnie, błagalnie, czule, niespokojnie, odruchowo, pogardliwie, porozumiewawczo, przelotnie, przenikliwie, przymilnie, pytająco, wyczekująco, wymownie, zalotnie; ukradkiem; w lewo, wokoło, w prawo
  • bać się, nie móc, nie śmieć, odważyć się, wstydzić się spojrzeć
  • odwrócić się i spojrzeć, zatrzymać się i spojrzeć, przemóc się i spojrzeć

Cytaty

– Przejdźmy do salonu, jeżeli mamy spokojnie rozmawiać. Bo przyszedł pan porozmawiać, prawda? A może chce mi pan przekazać jakąś wiadomość? – kobieta spojrzała pytająco na komisarza.

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006

– Jaki to był dzień? – Tak jak mówiłam temu sierżantowi przez telefon, zeszły czwartek. Nowak spojrzał w kalendarz. Zeszły czwartek, czyli dziewiętnasty maja.

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Przystanek Śmierć, 2007

- Jaki to był sztandar? - Nasz, polski... Ewelina spojrzała po twarzach kolegów. Słowa świadka [...] na wszystkich zrobiły podobne wrażenie.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy: czyściec, 1992

Milczał. Czekała, aż się odezwie. Spojrzała ukradkiem w jego stronę. Opuścił głowę, położył ją na stole [...]. Trwał nieruchomo w takiej pozycji.

źródło: KWSJP: Tadeusz Konwicki: Bohiń, 1987

Walerian postawił nagle kieliszek tak, aż stuknęło, i pani Evans spojrzała, czy się szkło nie stłukło.

źródło: KWSJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Sława i chwała, 1962

Składnia

bez ograniczeń + spojrzeć +
na KOGO/CO | w CO | po CZYM
bez ograniczeń + spojrzeć +
GDZIE
bez ograniczeń + spojrzeć +
ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE

2. z perspektywy czasu

Definicja

przeanalizować i ocenić w jakiś sposób

Warianty

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka nazwy działań intelektualnych człowieka

Relacje znaczeniowe

synonimy:  popatrzeć, popatrzyć

Połączenia

  • spojrzeć jakimś (fachowym, krytycznym, przychylnym...) okiem
  • spojrzeć na historię, na postępowanie, na problem, na jakąś problematykę, na przeszłość, na przyszłość, na rzeczywistość, na jakąś sprawę, na wydarzenia; na statystyki
  • spojrzeć przez pryzmat czegoś
  • spojrzeć z dystansu, z perspektywy
  • spojrzeć całościowo, inaczej, krytycznie, obiektywnie, trzeźwo

Cytaty

Socjolog Nebojsza Popov uważa, że jeszcze minie pewien czas, zanim serbskie społeczeństwo będzie w stanie krytycznie spojrzeć na przeszłość.

źródło: NKJP: Miłada Jędrysik, Ana Uzelac: Dziś serbski parlament zapewne uzna..., Gazeta Wyborcza, 1997-02-11

Mamy już równouprawnienie? [...] Kobiety mogą się kształcić i pracować, ale jeśli spojrzeć na statystyki, to [...] ciągle są dyskryminowane.

źródło: NKJP: Monika Kowalczyk: Kobieta ze stygmatem, Dziennik Polski, 2003-03-08

Trudno zliczyć ilość substancji szkodliwych, które zawiera hamburger. Wystarczy spojrzeć na zawartość tłuszczu.

źródło: KWSJP: SAKO: Twój pies je lepiej niż ty!, Super Express, 2006

Jeśli pan spojrzy na pochodzenie 50 najlepszych szwedzkich pisarzy, odkryje pan, że 48 z nich urodziło się na wsi.

źródło: NKJP: Roman Pawłowski: Rozmowa z Perem Olovem Enquistem, Gazeta Wyborcza, 1996-06-03

Niektórzy twierdzą, że Pana pisarstwo to forma autoterapii. Szczególnie dobrze widać to w powieści „Niezawinione śmierci”, w której opowiada Pan o śmierci w wypadku samochodowym swojej córki, jej męża i dwójki ich dzieci. Czy pomogło to Panu spojrzeć z dystansem na tragedię, która się wydarzyła?

źródło: NKJP: To ja – Ptasiek, Dziennik Polski, 1999-05-28

Składnia

bez ograniczeń + spojrzeć +
na CO + (JAK)

Frazeologizmy

ktoś boi się spojrzeć w oczy komuś
ktoś nie śmie spojrzeć w oczy komuś
ktoś nie może spojrzeć w oczy komuś
ktoś może spojrzeć w oczy komuś
ktoś popatrzył innymi oczyma na kogoś/coś
ktoś spojrzał innymi oczyma na kogoś/coś
ktoś spojrzał innymi oczami na kogoś/coś
ktoś popatrzył z boku
ktoś spojrzał z boku
ktoś spojrzał prawdzie w oczy
ktoś zajrzał śmierci w oczy
ktoś spojrzał śmierci w oczy
Data ostatniej modyfikacji: 06.12.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN