Chronologizacja
Odmiana
część mowy: przyimek
Pochodzenie
psł. *ot, wtórnie *otъ 'przyimek z dopełniaczem wyraża punkt początkowy, wyjściowy czynności, moment początkowy czynności (począwszy od), przyczynę (z powodu), źródło, dawcę, sprawcę czynności (od, przez)'
Funkcja formy prasłowiańskiej była pierwotnie lokalna: punkt, od którego rozpoczyna się lub wychodzi czynność, inne funkcje wtórne (Bor)
1. odpłynąć od brzegu
Definicja
Noty o użyciu
Z zaimkiem osobowym ja występuje wariant ode . W połączeniu z zaimkiem osobowym on występuje forma odeń .
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji przestrzennej
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | do |
Cytaty
|
Kórnik – niewielkie miasteczko położone nad Jeziorem Kórnickim, 20 km na południowy wschód od Poznania, znane jest w całej Polsce dzięki wspaniałemu pałacowi, w którym mieści się m.in. słynna Biblioteka Kórnicka. źródło: NKJP: Urszula Janicka-Krzywda: Kórnik biblioteką sławny, Wychowawca, 2004-12 |
|
|
Znał tę tablicę, to miejsce - ślepą odnogę Wisły oddzieloną od głównego koryta wąską, porośniętą wiklinami mierzeję. źródło: NKJP: Igor Newerly: Pamiątka z Celulozy, 1952 |
|
|
Nie dość, że smród niesie się od zakładu, to jeszcze czuć go z okolicznych pól. źródło: NKJP: Agnieszka Kopacz: Mają dość życia w smrodzie, Sztafeta, 2007-08-09 |
|
|
Babcia odwróciła się od okna i popatrzała podejrzliwie. źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993 |
|
|
Więc naprzeciw usiadł sobie taki mężczyzna, dwa metry ode mnie, ale dokładnie naprzeciwko. źródło: NKJP: Christian Skrzyposzek: Wolna Trybuna, 1985 |
|
|
Znów syknięcie i nieokreślony gest dłoni ich przewodnika czy władcy, po czym ułożyły młodzieńca w pobliżu ognia, na tyle jednak odeń daleko, by nie mogło doskwierać mu gorąco. źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006 |
Składnia
| od KOGO / CZEGO Rz. - nazwa osoby, miejsca, obiektu przestrzennego lub tego, co się znajduje w takim obiekcie |
||
| szyk: stały: antepozycja |
2. druga półka od góry
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji przestrzennej
Cytaty
|
Krawiec Apolinary Kujawski zajmował pięciopokojowe mieszkanie na drugim piętrze, z balkonem, od frontu, przy ulicy Marszałkowskiej. źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1986 |
|
|
Kliknij pierwszy od góry wolny wiersz w kolumnie Nazwa pola. źródło: NKJP: Maciej Groszek: ABC Access 2003 PL, 2003 |
|
|
Określoną porządkowo sylabą jest co druga i ona została obciążona mocnym przyciskiem, normalnym przyciskiem w języku polskim, gdzie przypada on zawsze na drugą sylabę od końca (a także przypada na wyrazy jednozgłoskowe). źródło: NKJP: Kazimierz Wyka: Rzecz wyobraźni, 1959 |
|
|
Wyrzutnia przy stanowisku nr 1 zainstalowana jest w odległości 91 cm od środka tego stanowiska, po zewnętrznej stronie łuku, na wysokości 3,05 m. źródło: NKJP: Stanisław Godlewski: Vademecum myśliwego, 1955 |
|
|
Dzięki dotacji Fundacji Marshalla wynajęliśmy samodzielne biuro w centrum Miasta (ok. 100 m od Rynku Głównego [...]). źródło: NKJP: Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 1994-05-01 |
Składnia
| od CZEGO Rz. - nazwa pozycji w przestrzeni, nazwa miejsca |
||
| szyk: stały: antepozycja |
3. od przedwczoraj
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji czasowej
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | do |
Cytaty
|
Szukałem go od przedwczoraj, byłem wszędzie. źródło: NKJP: Waldemar Borzestowski: Bulterier Samson i ja, 2008 |
|
|
W parku zgrzytały piły. Od świtu słychać ich jękliwy przyśpiew na przemian ze stukotem siekier. źródło: NKJP: Teresa Bojarska: Świtanie, przemijanie, 1996 |
|
|
Grażkę znałem od dzieciństwa, mieszkała dwie ulice dalej. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Bóg zapłacz!, 2000 |
|
|
Okazało się jednak, że rejestrować można się tylko w godzinach przyjęć lekarza, a laryngolog tego dnia ma być od 12.00 do 17.00. źródło: NKJP: Barbara Majerczyk: Skarga na przychodnię, Tygodnik Podhalański, 1999 |
|
|
Pusto, od tygodnia ani śladu statku czy samolotu. źródło: NKJP: Andrzej Urbańczyk: Dziękuję ci, Pacyfiku, 1985 |
Składnia
| od CZEGO Rz. - nazwa momentu w czasie lub odcinka czasowego |
||
| szyk: stały: antepozycja |
4. prezent od przyjaciela
Definicja
Noty o użyciu
Z zaimkiem osobowym ja występuje wariant ode . W połączeniu z zaimkiem osobowym on występuje forma odeń .
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji osobowej
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | do |
Cytaty
|
Marta kilkakrotnie zaglądała do komputerowej skrzynki pocztowej, ale żadnych listów od Marka nie było. źródło: NKJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998 |
|
|
Mama dowiedziała się od pani Stein, że Hanemann może zrobić coś w tej sprawie, doradziła więc, by Hanka zwróciła się właśnie do niego. źródło: NKJP: Stefan Chwin: Hanemann, 1995 |
|
|
No i razem kombinujemy z lekcjami, czasem ja od niego coś odpiszę, czasem on ode mnie. źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961 |
|
|
W 1867 r. Amerykanie kupili od Rosji Alaskę za 7200 tys. dolarów. źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 1999 |
|
|
Jeszcze tego samego dnia szef państwa przyjął odeń listy uwierzytelniające. źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Watykan bez tajemnic, 1997 |
Składnia
| od KOGO Rz. - nazwa osoby, państwa, organizacji |
||
| szyk: stały: antepozycja |
5. dziurka od klucza
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik partonimii
Cytaty
|
Mock zdjął płaszcz i kapelusz i nacisnął klamkę drzwi od sypialni. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Na całe tysiąclecie dżungla objęła w posiadanie Sayil, a z nim Pałac. Oczyszczony z drzew i wydobyty spod warstwy ziemi, ma niespotykaną barwę skórki od mandarynki. źródło: NKJP: Jan Gać: W ojczyźnie Majów, 2007 |
|
|
Umyła filiżankę, ubrała kurtkę ze sztucznego misia, przerzuciła przez ramię pasek od torebki i wyszła z pracowni. źródło: NKJP: Wiesława Maria Korczyńska: Wróć..., 2001 |
|
|
Nerwowo to zapinał, to odpinał guzik od płaszcza. źródło: NKJP: Roman Bratny: Kolumbowie - rocznik 20, 1957 |
Składnia
| od CZEGO Rz. - nazwa obiektu konkretnego |
||
| szyk: stały: antepozycja |
6. tabletki od bólu głowy
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji celowościowej
Cytaty
|
Jeżeli nie masz przy sobie tabletek od bólu gardła (kupisz je w każdej aptece), może ci pomóc płukanie gardła przegotowaną, letnią wodą z domieszką soli. źródło: NKJP: BCZ: Choroba na wakacjach, Trybuna Śląska, 2002-07-09 |
|
|
Dlaczego nie wzięłaś nic od deszczu? Przeziębisz się. źródło: NKJP: Joanna Rudniańska: Miejsca, 1999 |
|
|
[...] zabrał ze sobą parasol od słońca, ja okulary słoneczne. źródło: NKJP: Andrzej Urbańczyk: Dziękuję ci, Pacyfiku, 1985 |
|
|
[...] ma kilkoro ślicznych dzieci, z pewnością świetnie się prezentujących w sukienkach od pierwszej komunii w tabloidowych ustawkach. źródło: NKJP: Barbara Szczepuła, Dziennik Bałtycki, 2010-05-21 |
Składnia
| od CZEGO Rz. - nazwa stanu rzeczy |
||
| szyk: stały: antepozycja |
7. pan od biologii
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik przynależności
Cytaty
|
Znałam masę książek, pisałam śliczne wypracowania (pani od polskiego mówiła, że zostanę pisarką, ale pani od matematyki twierdziła, że bym się zmarnowała, bo jestem Geniuszem Matematycznym, a to dopiero rzadkość) [...]. źródło: NKJP: Anna Bojarska, Maria Bojarska: Siostry B., 1996 |
|
|
Amerykańscy politycy i eksperci od public relations analizują sylwetkę i życie kandydata, aby określić charakter kampanii. źródło: NKJP: Stanisław Głąbiński: Polityka po amerykańsku, 1996 |
|
|
Za pomocą rysunków przedstawiał swoje wizje scenografom, kostiumologom i fachowcom od efektów specjalnych. źródło: NKJP: Irena Morawska: Długo sen Federica, Gazeta Wyborcza, 1993-11-06 |
|
|
- Ja nie jestem od pouczania, pouczać mogli pana w szkole. źródło: NKJP: Piotr Pytlakowski: Chłopcy radarowcy, Polityka, 2009-02-21 |
|
|
My jesteśmy od tego, żeby pilnować porządku - powiedział. źródło: NKJP: Cezary Łazarewicz: Poskramiacze, Polityka, 2008-11-22 |
Składnia
| od CZEGO Rz. - nazwa dziedziny wiedzy |
||
| szyk: stały: antepozycja |
8. wywodzić się od Cycerona
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik przynależności
Cytaty
|
Chile jest pierwszym krajem spoza Europy, które uznało, że nazwy takie jak burgund, szampan, czy koniak pochodzą od nazw geograficznych i nie mogą być bezprawnie używane przez innych producentów. źródło: NKJP: Daniel Passent: Choroba dyplomatyczna, 2002 |
|
|
Geneza instytucji pośrednictwa w dziedzinie innowacji wywodzi się od inicjatyw społecznych, socjalnych lub kulturalnych realizowanych tradycyjnie na marginesie sektorów publicznego i prywatnego. źródło: NKJP: Edward Stawasz: Innowacje a mała firma, 1999 |
|
|
Stają się one zrozumiałe, jeśli się uwzględni okoliczność, że dynastia normandzka w Anglii (biorąca swój początek od Wilhelma Zdobywcy, księcia Normandii, od 1066 r. króla Anglii) nigdy nie cieszyła się popularnością wśród szlachty angielskiej. źródło: NKJP: Daniel Olszewski: Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, 1996 |
Składnia
| od KOGO / CZEGO występuje jako komentarz Cz. oznaczających pochodzenie |
||
| szyk: stały: antepozycja |
9. popękać od mrozu
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik przyczyny
Cytaty
|
Przyleciała o świcie, mokra od deszczu. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Miecz przeznaczenia, 1992 |
|
|
Któregoś dnia wybrałam się, by zwiedzić piwnice jego dawnej siedziby, bo tylko one pozostały z całego dworu, podobno spalił się od pioruna. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Księżyc nad Zakopanem, 2006 |
|
|
W świetle kabiny [...] zobaczył, że jego twarz jest jak mokry kamień. Lecz nie było wiadomo, czy od potu czy od łez. źródło: NKJP: Andrzej Stasiuk: Opowieści galicyjskie, 1955 |
|
|
- Przyzwyczaisz się - zapewnia Jadzia - ramiona zawsze bolą od dźwigania i w przegubach rwie od liczenia. źródło: NKJP: Igor Newerly: Pamiątka z Celulozy, 1952 |
|
|
Cała jestem rozpalona od gorączki. źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Gdzie jest droga na walne?, 2007 |
Składnia
| od CZEGO | ||
| szyk: stały: antepozycja |
10. ubezpieczenie od pożaru
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji celowościowej
Cytaty
|
Co jest przedmiotem ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej? źródło: NKJP: Stanisław Godlewski: Vademecum myśliwego, 1955 |
|
|
Po II wojnie światowej uprawiał malarstwo dekoracyjne, nie stroniąc od śmiałych zestawień barw. źródło: NKJP: Piotr Sarzyński: Przewodnik po rynku malarstwa, 1999 |
|
|
Przez kilka lat nie płacili przecież podatków, nasuwało się też podejrzenie, że wymigali się od służby wojskowej. źródło: NKJP: Maciej Zaremba: Polski hydraulik i inne opowieści ze Szwecji, 2008 |
|
|
Ponieważ powiedziano wszystko, co na razie było do powiedzenia, a w sklepie było trochę duszno i trzeba było odganiać się od much (to znaczy, nie było ich tam aż tak bardzo dużo, bo zamykano drzwi i wisiało też kilka muchołapek, ale jednak trochę było), więc wolał wyjść i poczekać w cieniu na dworze. źródło: NKJP: Andrzej Anonimus: Nie nadaje się, przecież to jeszcze szczeniak, 1999 |
|
|
Od strony wozowni nadszedł Konstanty w płóciennym płaszczu chroniącym od kurzu. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Bohiń, 1987 |
Składnia
| od CZEGO | ||
| szyk: stały: antepozycja |
11. ceny od 500 zł
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik limitacji
Relacje znaczeniowe
| antonimy: | do |
Cytaty
|
Dom z prefabrykatów w stanie surowym zamkniętym można postawić w dwa tygodnie. Cena od 1400 zł za m kw. (stan surowy zamknięty). źródło: NKJP: Krzysztof Sołoducha: Targi budowle, Gazeta Wyborcza, 1999-03-24 |
|
|
W ubiegłym roku te podatki kształtowały się od 310 zł do 810. źródło: NKJP: CIR: Pojazdy tańsze w utrzymaniu, Gazeta Krakowska, 2005-12-15 |
|
|
Jeżeli przewiduje się zalesienie terenu, to miąższość warstwy przykrywającej powinna wynosić od 1,5 do 2,5 m. źródło: NKJP: Czesława Rosik-Dulewska: Podstawy gospodarki odpadami, 1999 |
Składnia
| od CZEGO Licz. |
||
| szyk: stały: antepozycja |
12. płatne od arkusza
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji zależności
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | za |
Cytaty
|
Rzecznik straży pożarnej [...] powiedział, że bezpieczeństwo mieszkańców domów socjalnych zależy od wielu czynników. Na przykład od liczby mieszkańców, ilości pięter, sposobu ogrzewania. źródło: NKJP: Jacek Piotrowski: Niebezpieczne domy, Głos Siemiatycz, 2009-10-05 |
|
|
Podatek wynosiłby złotówkę od tony - mówił [...]. źródło: NKJP: Premier o górnictwie w Sejmie, Gazeta Wyborcza, 1997-04-25 |
|
|
I zapłać gospodyni po dwadzieścia denarów od sztuki. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
|
|
[...] opowiadał, jak przyszedł do Gorkiego wydawcy: dam panu, powiada Gorki, trzysta rubli od arkusza; Czechow dostaje osiemset, ale to jest, proszę pana, Czechow; honorarium fantastyczne! źródło: NKJP: Józef Hen: Dziennik na nowy wiek, 2009 |
Składnia
| od CZEGO | ||
| szyk: stały: antepozycja |
13. lepiej od ciebie
Definicja
Noty o użyciu
Z zaimkiem osobowym ja występuje wariant ode . W połączeniu z zaimkiem osobowym on występuje forma odeń .
Kategoria znaczeniowa
wykładnik relacji zależności
Cytaty
|
Wstał wcześniej od wszystkich. źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1974-1979, 1979 |
|
|
Ale jeszcze niedawno mówiłeś, że to interesująca budowla, ładniejsza od nowych biurowców. źródło: NKJP: Tomasz Konatkowki: Wilcza wyspa, 2006 |
|
|
Jest kategoria mężczyzn, którymi z zasady nie należy się interesować, choćby byli przystojniejsi od Brada Pitta, mądrzejsi od Einsteina i bogatsi od Onassisa. źródło: NKJP: Cosmo ratuj, Cosmopolitan, 2000 |
|
|
Ta jego siostra, Roksana jej było na imię po naszemu, bo po ichniemu jakoś trochę inaczej, była ode mnie młodsza ze trzydzieści lat, więc się z tego śmiałem. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
Nie był jednak tylko uniesionym w górę wyrostkiem, lecz rośliną podobną do gametofitu, choć odeń wyższą. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii, 1992 |
Składnia
| _ od KOGO / CZEGO pozycja lewostronna: Przym. st. wyższy, Przysł. st. wyższy |
||
| szyk: stały: interpozycja |