UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

mąż

Chronologizacja

1 połowa XIV w., SStp
Inne znaczenie: 'człowiek, mężczyzna'

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m1

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. mąż
mężowie
ndepr
męże
depr
D. męża
mężów
C. mężowi
mężom
B. męża
mężów
N. mężem
mężami
Ms. mężu
mężach
W. mężu
mężowie
ndepr
męże
depr

Pochodzenie

psł. *mǫžь 'mężczyzna'

1. w małżeństwie

Definicja

mężczyzna będący w związku małżeńskim z kobietą w stosunku do tej kobiety

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Rodzina członkowie rodziny

Relacje znaczeniowe

synonimy:  małż, małżonek, mężulek, mężunio, mężuś, stary II, ślubny II

Połączenia

  • pierwszy, drugi (trzeci...); były, niedoszły, przyszły; poprzedni; cudzy, własny; ślubny; młody, stary; zmarły; bogaty; dobry, wspaniały, zły; przykładny; kochający; kochany, ukochany; zazdrosny mąż;
  • mąż alkoholik, pijak
  • mąż i żona, mąż i brat, mąż i teść, mąż i ojciec, mąż i syn, mąż i córka, mąż i kochanek; żona i mąż, brat i mąż, teść i mąż, ojciec i mąż, syn i mąż, córka i mąż
  • kochanka; zdrada; śmierć męża
  • miłość do męża
  • kandydat, materiał na męża
  • szukać męża
  • łapać, złapać, znaleźć; mieć; kochać; oszukiwać, zdradzić/zdradzać; opuścić/opuszczać, rzucić/rzucać, zostawić/zostawiać; utracić męża

Cytaty

Mama gotuje najważniejsze dla nas danie, czyli kapustę z grzybami, robi też fasolę z grzybami, gotuje susz. Mąż siostry przygotowuje rybę w galarecie i śledzie w różnych postaciach.

źródło: NKJP: M.Barwicka: Elżbieta Jakubiak: Wigilia zawsze jest rodzinna, Tygodnik Ciechanowski, 2007-12-25

Chcieliśmy wraz z mężem pokazać naszemu synkowi, Cyprianowi, co to jest święto narodowe.

źródło: NKJP: Łukasz Żyła: Prawie dwa wieki, Tygodnik Rybnicki, 2008-11-18

W drodze powrotnej Marek zaparkował przy restauracji, której nazwę pamiętał z dzieciństwa: przyjeżdżali tam na obiady z ciotką i jej drugim mężem Klausem z Hamburga.

źródło: NKJP: Paulina Grych: Schiza, 2008

– No widzi pan, panie Murzyński, ja męża trzydzieści lat starszego miałam, bardzo złym mężem był, ale nigdy bym go nie zostawiła.

źródło: NKJP: Marian Marzyński: Sennik polsko-żydowski, 2005

No niech pan sam powie, ile pan słyszał kobiet opowiadających o tym, że są bite przez mężów albo zaniedbywane, albo oszukiwane, a ile historii o wspaniałych nocnych figlach, słodkich pieszczotach. O tym się nie mówi.

źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005

Składnia

bez ograniczeń + mąż +
CZYJ
bez ograniczeń + mąż +
KOGO

2. mężczyzna szanowany

Definicja

książk. 
mężczyzna szczególnie szanowany ze względu na jego zasługi lub zalety charakteru i umysłu

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie

Połączenia

  • uczony; dzielny, odważny, waleczny; wielki, zacny, zasłużony mąż

Cytaty

Jako nieustraszony rzecznik człowieka oraz jego nienaruszalnych praw w życiu osobistym, rodzinnym, społecznym i narodowym stał się zmarły prymas szczególnym przykładem żywej miłości ojczyzny i musi być policzony jako jeden z największych mężów w jej dziejach.

źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 25.10.2000

Nie Michałowski, nie Malczewski, Makowski i cała plejada innych, bardziej dla sztuki zasłużonych mężów, lecz właśnie Kossak.

źródło: NKJP: Zdolne szelmy, te Kossaki, Dziennik Polski, 2000-08-09

Zacny i uczony mąż, Jeremy Bentham - którego zresztą mieliśmy już zaszczyt gościć na tych łamach - angielski prawnik z XVIII stulecia, skądinąd reformator prawa karnego i więziennictwa, pierwszy wpadł na pomysł zastąpienia kata urządzeniem mechanicznym [...].

źródło: Jan Rogóż: Mechaniczny kat, Dziennik Polski, 2001-08-18

Wówczas Aod, odważny mąż z plemienia Beniamina, postanowił położyć kres uciskowi. Aod był mańkutem.

źródło: NKJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1963

[...] najbogatszym źródłem wszelkich maksym, „przewodniczek żywota” czy znanych powiedzeń okazuje się być ów mąż niezrównany, czyli pan Jan Onufry Zagłoba.

źródło: NKJP: Barbara Jarska: Sentencje pana Zagłoby w Trylogii Henryka Sienkiewicza, 2005

Składnia

bez ograniczeń + mąż +
(JAKI)

Frazeologizmy

jak jeden mąż
ktoś nazywa się po mężu jakoś
ktoś wychodzi za mąż
ktoś wydaje się za mąż
ktoś idzie za mąż
ktoś wydaje za mąż kogoś
ktoś wydał za mąż kogoś
ktoś wyszedł za mąż
ktoś poszedł za mąż
ktoś wydał się za mąż
mąż opatrznościowy
mąż stanu
mąż zaufania
po mężu
Data ostatniej modyfikacji: 28.03.2023
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj