Chronologizacja
Pochodzenie
Wyraz bez pewnej etymologii. Najprawdopodobniej jedno z ogniw rozwoju semantycznego rzeczownika szmat (zob.) ze zmianą rodzaju gramatycznego: por. w XVI w. szmat 'znaczna część jakiejś powierzchni, kawał; wielka ilość, dużo, sporo', daw. 'szmata', 'kawałek czegoś'; od XVII w. też szmata (ż) 'kawał tkaniny, zwykle zniszczonej, podartej', daw. 'kawał, szmat' (Bor).
1. materiał
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka sprzęty domowe i przedmioty codziennego użytku
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | gałgan |
Połączenia
- mokra; zakurzona szmata; lniane, płócienne; brudne, powalane, tłuste; zbutwiałe szmaty
- szmata do kurzu, do podłogi, do ścierania
- pucować podłogę, okno szmatą; wytrzeć, zetrzeć coś szmatą
- owinąć coś w szmaty
Cytaty
|
Herbatę rozlałem, jaki to człowiek nieporadny. Nie wiem, gdzie szmata jakaś. źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005 |
|
|
Już wiem: wykąpiemy Tonię, a potem zabierzemy się do mycia okien, ja na zewnątrz, Gagulka w środku, kontrolując każdy mój ruch i palcem mi pokazując, jak szmatą kierować, żeby najmniejszy pyłek kurzu nie pozostał. źródło: NKJP: Marian Marzyński: Sennik polsko-żydowski, 2005 |
|
|
Zbyszek, wszystko tutaj ma lśnić czystością – mówił pan Waldek przed opuszczeniem lokalu, i Zbyszek łapał za szmatę i szorował, czyścił, wybielał, nie patrzył na godzinę, a przecież bywało, że doprowadzenie lokalu do stanu używalności zajmowało mu cały wieczór. źródło: NKJP: Sławomir Shuty: Cukier w normie z ekstrabonusem, 2005 |
|
|
[…] panele doskonale imitują parkiet […]. Taką podłogę łatwo jest utrzymać w czystości - wystarczy ją odkurzyć i przetrzeć wilgotną szmatą albo mopem. źródło: KWSJP: BC: Panele czy parkiet, prasa, 2002 |
|
|
Jest piąta rano, jeszcze noc jesienna, gdy w szpitalu zaczyna się dzień. Wchodzą salowe ze szmatami na szczotkach i wcale nie uważają, że chorzy mogą pochrapywać, kiedy one dawno […] noc porzuciły w domach. źródło: KWSJP: Zofia Bystrzycka, Kontuzja, prasa, 1976 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |
2. odzież
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie cechy ubrań
Połączenia
- podarte; stare szmaty
- sterty szmat
- sklep ze szmatami
- ktoś odziany w szmaty
Cytaty
|
Kufajki nie tylko same chroniły przed mrozem, ale miały i tę dodatkową zaletę, że można było pod nie naładować na siebie jeszcze wiele szmat i swetrów, by mróz nie dał się nadmiernie we znaki. źródło: KWSJP: Kufajki, uszanki i gumofilce, Dziennik Polski, 2004-02-06 |
|
|
Ubierają się w unikatowe, jedyne w swoim rodzaju antyczne szmaty, nabyte w sklepach second hand lub wykonane własnoręcznie. źródło: NKJP: Kamila Sławińska: Nowy Jork. Przewodnik niepraktyczny, 2008 |
|
|
Nie mogłem jednak dać najwyższej oceny jej kiecce, na mój gust zbyt wycudacznionej; zwłaszcza ohydna była ta indiańska szmata, którą nosiła jako torebkę. źródło: KWSJP: Erich Segal: Love story, 1970 |
|
|
Któregoś dnia patrzę, a tu wiszą stare szmaty na wystawie. Zrobiliśmy od razu raban, ale okazało się, że właściciela nie ma. My go szukamy, a „Tania odzież” spokojnie funkcjonuje sobie na placu Centralnym. źródło: KWSJP: O Nowej to Hucie piosenka, Dziennik Polski, 2004-01-30 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |
Inne uwagi
Zwykle lm
3. człowiek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | łajdak, ściera, ściereczka, ścierka |
Połączenia
- ostatnia szmata
- czuć się; wyglądać; zachować/zachowywać się jak szmata
Cytaty
|
Ta Żydówa to pewnie za swoimi starymi tu płakała, co ich Niemcy w piecu spalili, całkiem możliwe, a ja swoich nie chciałam nawet widzieć przez te lata. Nie wiem, czy żyją, cholera, ale ze mnie szmata. źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005 |
|
|
[...] ja cofam wszystkie słowa, pan dyrektor wie, jakie słowa... jakiś diabeł mnie chyba wtedy opętał, bo ja pana dyrektora jak brata, jak ojca rodzonego, pan dyrektor to tak dla mnie, a ja taka szuja, intrygant, szmata [...] wykorzystać chciałem sytuację... źródło: KWSJP: Ryszard Lassota: Zwątpienia i nadzieje, 1966 |
|
|
Przeszedł nagle na „ty”. Ta poufałość nie mogła wróżyć nic dobrego. - Ty, Piszczyk, jesteś szczególnie niebezpieczny przez to udawanie szmaty i tchórza. Mnie na to nie nabierzesz. źródło: KWSJP: Jerzy Stefan Stawiński: Smutnych losów, 1986 |
|
|
Potrafiłam na balandze kochać się z dwoma różnymi chłopakami, a potem płakałam w domu, bo czułam się jak szmata. źródło: KWSJP: W zaklętym kręgu wiecznego pożądania, prasa, 2000 |
|
|
W szpitalu jest. Gruźlica, panie Bogdanie. Zapił się. Zeszlajał. Szmata, nie człowiek. – […] Koledzy go tak wyprowadzili. źródło: KWSJP: Roman Śliwnik: Wybór opowiadań, 1984 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |
4. kobieta
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | suka, ściera, ściereczka, ścierka |
Połączenia
- uliczna szmata
Cytaty
|
- Brunetka - rzekł Heniek. Pamiętam jak dziś. Ten facet był blondyn. Nie mogłem zrozumieć, dlaczego taka ładna dziewczyna chodzi z takim łachudrą. źródło: NKJP: Marek Hłasko: Pierwszy krok w chmurach, 1956 |
|
|
Poplułeś poplułeś, pierdolnij setę, zerżnij jakąś uliczną szmatę i w poczuciu spełnionego obowiązku [...] idź spać. źródło: NKJP: Internet |
|
|
[...] ja nie wiem czy niektóre nie widzą tego że faceci traktują je jak zwykłe szmaty [ ...] źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |
5. gazeta
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Środki masowego przekazu prasa
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | szmatławiec |
Cytaty
|
Przeczytaj sobie tego szmatławca “Human Events”! [...] Prawicowa szmata, piszą o naszej fundacji. […] Różne głupoty i insynuacje, że źle gospodarujemy pieniędzmi, że nadużycia… źródło: NKJP: Piotr Niklewicz: Niezwykła kariera Antoniego K, 2006 |
|
|
„ [...] Zamkną nam przydział papieru, jak przynajmniej raz na rok nie zadebiutuje ktoś, dla kogo rzeczywiście warto wydawać tę szmatę” - pomyślał naczelny. źródło: KWSJP: Ryszard Lassota: Zwątpienia i nadzieje, 1966 |
|
|
[…] będzie z tego... „bombowy reportaż”. Patrzy Hans na dziennikarza, jakby mówił: „panie kochany, dla kogo ten bajer? Pan by rodzoną matkę na szpalty sensacyjnej szmaty rzucił, byle forsa!” źródło: KWSJP: Marian Pankowski: Fara na Pomorzu, 1997 |
|
|
Polacy tacy głupi nie są, żeby nie dostrzec, co te media wyprawiają, jakie dziennikarstwo uprawiają […] więc przestają szmatę czytać […]. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |
6. w piłce nożnej
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Cytaty
|
Ale szmata [...] to już ja lepsze broniłem w szkole na wf [...]. źródło: Internet: youtube.com |
|
|
Od biedy mam kilka meczy rozegranych jako bramkarz, może bez spektakularnych sukcesów, ale szmata żadna nie wpadnie. źródło: Internet: forum.gram.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | szmata |
szmaty |
|
| D. | szmaty |
szmat |
|
| C. | szmacie |
szmatom |
|
| B. | szmatę |
szmaty |
|
| N. | szmatą |
szmatami |
|
| Ms. | szmacie |
szmatach |
|
| W. | szmato |
szmaty |