UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

zaświstać

Chronologizacja

1814, SL

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zaświszczę
rzadziej zaświstam
 zaświszczemy
rzadziej zaświstamy
2 os. zaświszczesz
rzadziej zaświstasz
 zaświszczecie
rzadziej zaświstacie
3 os. zaświszcze
rzadziej zaśwista
 zaświszczą
rzadziej zaświstają

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zaświstałem
+(e)m zaświstał
 zaświstałam
+(e)m zaświstała
 zaświstałom
+(e)m zaświstało
 zaświstaliśmy
+(e)śmy zaświstali
 zaświstałyśmy
+(e)śmy zaświstały
2 os. zaświstałeś
+(e)ś zaświstał
 zaświstałaś
+(e)ś zaświstała
 zaświstałoś
+(e)ś zaświstało
 zaświstaliście
+(e)ście zaświstali
 zaświstałyście
+(e)ście zaświstały
3 os. zaświstał
 zaświstała
 zaświstało
 zaświstali
 zaświstały

bezosobnik: zaświstano

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. zaświszczmy
rzadziej zaświstajmy
2 os. zaświszcz
rzadziej zaświstaj
 zaświszczcie
rzadziej zaświstajcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. zaświstałbym
bym zaświstał
 zaświstałabym
bym zaświstała
 zaświstałobym
bym zaświstało
 zaświstalibyśmy
byśmy zaświstali
 zaświstałybyśmy
byśmy zaświstały
2 os. zaświstałbyś
byś zaświstał
 zaświstałabyś
byś zaświstała
 zaświstałobyś
byś zaświstało
 zaświstalibyście
byście zaświstali
 zaświstałybyście
byście zaświstały
3 os. zaświstałby
by zaświstał
 zaświstałaby
by zaświstała
 zaświstałoby
by zaświstało
 zaświstaliby
by zaświstali
 zaświstałyby
by zaświstały

bezosobnik: zaświstano by

bezokolicznik: zaświstać

imiesłów przysłówkowy uprzedni: zaświstawszy

gerundium: zaświstanie

imiesłów przymiotnikowy bierny: zaświstany

odpowiednik aspektowy: świstać

Pochodzenie

Zob. świstać

1. o wietrze

Definicja

wydać wysoki dźwięk przypominający gwizdanie, spowodowany szybkim i gwałtownym wydostaniem się powietrza skądś lub wydostaniem się powietrza z czegoś wąskiego

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

Cytaty

Przemknął wśród mgły rozmazanej w brudne pasma i zanim rosnący pęd zdołał zaświstać mu koło uszu, zatrzymał się [...].

źródło: NKJP: Maciej Kuczyński: Atlantyda, wyspa ognia, 1967

Wiatr zaświstał w uszach.

źródło: NKJP: Internet

W izbie pociemniało, jakby ktoś bez uprzedzenia zasunął zasłony, a jednocześnie coś szarpnęło okiennicami, zaświstało nad belkowaną powałą, fala chłodu podpełzła od lekko uchylonego lufcika.

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Urwany ślad, 2001

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
(GDZIE)

2. o kulach

Definicja

wydać dźwięk przypominający gwizdanie, spowodowany szybkim przemieszczeniem się czegoś w powietrzu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

Połączenia

  • bat zaświstał; kule zaświstały
  • zaświstać w powietrzu

Cytaty

[...] Zza wahadłowych drzwi znów dochodził świst bata i krzyki więźniów [...]. - Zabiję cię, ty świnio! Bat zaświstał niezdecydowanie w powietrzu.

źródło: NKJP: Bohdan Czeszko: Pokolenie, 1951

Tak samo nagle, jak pierzchnęły, teraz zatrzymały się i otoczyły myśliwego szerokim kołem, jak się otacza szarego niedźwiedzia albo płowego lwa, nim zaświszcze pierwsza strzała.

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1976

Zagrzmiały działa, granaty ogniste zaświstały, padając na domki drewniane. Pożar wybuchł w kilku miejscach [...].

źródło: NKJP: Andrzej Ćmiech: Poróżniła ich wiara, Gazeta Krakowska, 2007-04-30

Zaśwista bat.

źródło: NKJP: Internet

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
(GDZIE)

3. o zwierzętach

Definicja

wydać wysoki dźwięk podobny do gwizdu ludzkiego

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zagwizdać

Cytaty

Zaśwista świstak w kosodrzewinie.

źródło: NKJP: Internet

Świstaki zaświstają z radości.

źródło: NKJP: (X): Tygodniówka, Dziennik Polski, 2001-10-27

[...] Czajka zapłacze żałośnie, zakracze sokół, kulik zaświszcze...

źródło: NKJP: Andrzej Szczeklik: Kore: o chorych, chorobach i poszukiwaniu duszy medycyny, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
(GDZIE)

4. o człowieku

Definicja

wydać gwizd - wysoki dźwięk

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zagwizdać

Cytaty

- Brać ich żywcem! - wrzasnął Milon i zaświstał na palcach.

źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1951

„To ty nie masz majtek?” - zaświstał ze zdziwieniem towarzysz Stanisław, a jego ruda czupryna aż zatrzęsła się z ekscytacji.

źródło: NKJP: Christian Skrzyposzek: Wolna Trybuna, 1985

Zagrzmiały bębny, zaświstały gwizdki dziesiętników.

źródło: NKJP: Tomasz Kołodziejczak: Krew i kamień, 2003

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
(na CZYM) + MOWA WPROST

5. melodię

Definicja

gwizdem odtworzyć określoną melodię

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

Relacje znaczeniowe

synonimy:  zagwizdać

Cytaty

Niechaj na tym flecie [...] zaświstam odę [...].

źródło: NKJP: Tadeusz Drewnowski: Próba scalenia: obiegi, wzorce, style: literatura polska 1944-1989, 1997

Maniuś jeszcze raz zaświstał swe ulubione: „Ri -fi -fi”.

źródło: NKJP: Adam Bahdaj: Wakacje z duchami, 1962

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
CO + (na CZYM)

6. batem

Definicja

pot. 
machnąwszy lub poruszywszy czymś w powietrzu, spowodować powstanie dźwięku przypominającego gwizdanie

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii dźwięki

Cytaty

Biczysko w wiadrze z wodą zamoczył, zaświstał nim w powietrzu i nad głową koło zatoczył.

źródło: Internet: czas1pora2.fora.pl

[...] Trzaska drzwiami, klekocze klamką, monotonnie zaświszcze niedomkniętym lufcikiem.

źródło: NKJP: Zygmunt Haupt: Baskijski diabeł: opowiadania i reportaże, 2007

Składnia

bez ograniczeń + zaświstać +
CZYM + (GDZIE)
Data ostatniej modyfikacji: 30.06.2016
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN