Chronologizacja
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | kaptur |
kaptury |
|
| D. | kaptura |
kapturów |
|
| C. | kapturowi |
kapturom |
|
| B. | kaptur |
kaptury |
|
| N. | kapturem |
kapturami |
|
| Ms. | kapturze |
kapturach |
|
| W. | kapturze |
kaptury |
Pochodzenie
może st.rus. kap(ъ)turъ 'szpiczasty kołpak futrzany, tatarskie nakrycie głowy'
z tat. kapturga / kaptyrga 'duży, głęboki worek'
Pochodzenie wyrazu kaptur nie całkiem jasne. Znaczenie 'konfederacja' łączy się z szesnastowiecznym zwyczajem noszenia szpiczastych nakryć głowy na znak pokuty lub żałoby, zwłaszcza po śmierci króla (Bańk.). Z niego wynika znaczenie 'sąd kapturowy' - sąd czasu bezkrólewia.
1. na głowie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie rodzaje i części ubrań
Połączenia
- mnisi, zakonny; jedwabny, skórzany; biały, czarny, czerwony, pomarańczowy, ...; rogaty, spiczasty, trójkątny; głęboki, ogromny, wielki; charakterystyczny kaptur; kaptur ochronny
- kaptur bluzy, kurtki, płaszcza; jakiegoś koloru; mnicha, kata, Ku-Klux-Klanu
- kaptur na głowie
- nosić, mieć na głowie; naciągnąć/naciągać, nałożyć/nakładać, nasunąć, włożyć, zarzucić; zdjąć/zdejmować, zrzucić; poprawić kaptur
- osłonić, zakryć/zakrywać, zasłonić twarz kapturem
- nos, włosy wystające spod kaptura
- twarz ukryta pod kapturem
Cytaty
|
Policzki miała zaróżowione, spod kaptura nieprzemakalnego płaszcza wychodziły jej jasne, długie, falujące włosy. źródło: NKJP: Leszek Płażewski: Śledzie w rodzinie, 1972 |
|
|
Staje oszołomiony biegiem, rozgląda się nieprzytomny, zielony kaptur polarowej bluzy ogranicza mu pole widzenia, ale dostrzega mnie wreszcie, podbiega. źródło: NKJP: Andrzej Horubała: Farciarz, 2002 |
|
|
Za chwilę do samochodu podbiega dwóch, trzech wyrostków w kapturach na głowach. Wybijają szybę i okradają kabinę kierowcy. źródło: NKJP: Robert Piasecko: Rabują w biały dzień, Echo Dnia, 2005-11-08 |
|
|
Wychodził rano o piątej w kapturze nasuniętym na oczy i nie zdarzyło się nigdy, żeby ktokolwiek spojrzał mu prosto w twarz. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Sezon na papierówki, 2003 |
|
|
Chciał z nimi pogadać o czymkolwiek, aby choć na chwilę oderwać się od śniegowego błota za oknem i od trójkątnego kaptura kata z otworami na oczy. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007 |
2. osłona
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | osłona |
Połączenia
- kaptur ochronny
Cytaty
|
Ze świecą szukać w wiejskich obejściach krajzeg, które zgodnie z przepisami mają kaptur ochronny osłaniający górne zęby piły, osłonę tarczy pod stołem oraz klin rozdzielczy ustawiony za tylnymi zębami piły. źródło: NKJP: Jacek Sypień: Krwawe żniwo, Dziennik Polski, 2003-10-31 |
3. w łowiectwie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt hodowla i opieka nad zwierzętami; człowiek wobec zwierząt
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | zasłona |
Cytaty
|
Po zdjęciu kaptura widać wielkie oczy sokoła, który z zaciekawieniem kręci głową. źródło: Internet |
4. konfederacja
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa działalność polityczna
Cytaty
|
PO śmierci króla Stefana wojewoda mazowiecki zwołał zjazd „gromadny” do Warszawy [...] Na owym zjeździe uchwalono kaptur na nieco odmiennych podstawach. źródło: Józef Andrzej Gierowski: Sejmik Generalny Księstwa Mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza, 1947 (books.google.pl) |
|
|
W Małopolsce kaptury zwoływano w latach bezkrólewi 1668–1669, 1673–1675 1696–1697, 1707. Nie wybrano tu sądów po ogłoszeniu bezkrólewia przez konfederację warszawską, ponieważ akces województw krakowskiego, ponieważ akces województw krakowskiego i sandomierskiego do niej nastąpił już po elekcji nowego króla [...]. źródło: NKJP: Wojciech Kriegseisen: Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669-1717, 1989 |
5. sąd
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Prawo i łamanie prawa sąd
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | sąd kapturowy |
Cytaty
|
Otóż stanowczo opowiadam się za oddzieleniem kapturów od sądów konfederackich, zwłaszcza że rozdział taki faktycznie nastąpił w XVIII w. wraz z ewolucją jurysdykcji formowanych przez związki. źródło: Kwartalnik Historyczny, tom 99 (books.google.pl) |
|
|
[...] urzędy związane z majestatem królewskim przestały funkcjonować, a ich zawieszenie zmusiło szlachtę do powołania kapturów, które pod węzłem konfederacji rozpatrywały spory prawne. źródło: Karol Łopatecki: „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, 2012 (books.google.pl) |