Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *světъ 'światło' > 'świat'
1. ziemia
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Ziemia
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | błękitna planeta, glob, ziemia | |
| hiperonimy: | planeta |
Połączenia
- cały, szeroki świat
- kraj i świat, Europa i świat, Polska i świat
- kobiety, ludy, ludzie, mieszkaniec, młodzież; armie; szczyt; języki, mistrzostwa; centrum, cząstka, część, granica, kierunki, kres, kraje, państwa, region, rejon, stolica, środek; piękno, przyszłość, uroda, życie świata
- zagrożenie dla świata; podróż dookoła świata
- Polacy; ład, pozycja, układ sił; nauka, teatry na świecie; wiedza o świecie; rola w świecie
- najlepszy, największy, najwyższy na świecie
- istnienie świata
- dziać się na świecie
Cytaty
|
Robiłem wiece solidarności z ludem Korei, Wietnamu i Algierii, ze wszystkimi ludami świata. źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Wojna futbolowa, 2005 |
|
|
Zaznaczone kierunki świata pomagają określić, nad jaką częścią horyzontu należy szukać wybranych gwiazdozbiorów: trzeba obrócić mapę w taki sposób, aby oznaczenie kierunku świata, ku któremu jesteśmy zwróceni w danej chwili, znalazło się na dole. źródło: NKJP: Jarosław Włodarczyk: Cóż, wiosna..., Wiedza i Życie, 1996 |
|
|
Rzeczywiście wszystkie żyjące obecnie na świecie żubry są potomkami zaledwie 12 osobników. źródło: NKJP: „Mój bór”, Polityka, 2002-07-27 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
2. kosmos
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat badanie i podbój kosmosu
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | kosmos, wszechświat |
Połączenia
- cały świat
- Ziemia i świat
- stworzyciel, twórca; cel, istnienie, kres, początek, przyczyna; składnik, środek świata
- wiedza o świecie
- świat powstał, trwa
- stworzyć/stwarzać, tworzyć świat
Cytaty
|
Co się dzieje wokół nas we wszechświecie? Czy świat, który powstał z niczego, zmierza do niczego? Jak to jest? źródło: NKJP: Grzegorz Miecugow: Inny punkt widzenia. Rozmowy o współczesnym świecie, 2005 |
|
|
Myślę, że świat powstał w wyniku Wielkiego Wybuchu. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Każdy Polak — jako symbol triumfu naszej nauki — przywoła postać twórcy heliocentrycznej teorii budowy świata — Mikołaja Kopernika (1473-1543). źródło: NKJP: Sławomir Kmiecik: Kto nam ukradł dumę?, Polska Głos Wielkopolski, 2003-11-10 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
3. ośrodek życia we wszechświecie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat badanie i podbój kosmosu
Połączenia
- światy równoległe
- wojna światów
Cytaty
|
Snuje się rozważania, że świat równoległy do naszego jest inteligentniejszy. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Giordano Bruno, poeta, filozof i rzecznik teorii światów pozaziemskich, został przywiązany do stosu wzniesionego w miejscu, zwanym dość przewrotnie Polem Kwiatów, i spalony żywcem. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Czy jedną z atrakcji będzie spotkanie z Obcym pozującym do pamiątkowych fotografii? Czy też motyw wojen światów ustąpi pod wpływem komercjalizacji kosmosu rozgrywkom międzyplanetarnego paintballa? źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Anty-E.T., Polityka, 2005-06-25 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
4. najbliższe otoczenie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | otoczenie |
Połączenia
- świat za oknem
- (nie) widać świata
- odcięty, odizolowany od świata
Cytaty
|
Spójrz za okno, świat jak z obrazka... źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Czwarte niebo, 2003 |
|
|
Woda podmywa jezdnię. Jeszcze trochę, a Racibórz zostanie odcięty od świata. źródło: NKJP: Dariusz Kortko: Sikorów już nie widać, Gazeta Wyborcza, 1997-07-10 |
|
|
[...] ujrzała w ciemniejącym gwałtownie świecie za oknem wybuchającą pochodnię ognia. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Bohiń, 1987 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
5. odległe miejsca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie
Połączenia
- daleki; dziwny, nieznany, obcy świat
- ludzie; wieści ze świata
- świat pociąga kogoś
- ruszać, wybierać się w świat
- jeździć, podróżować, wędrować po świecie
Cytaty
|
Dawniej młodzi dyrygenci ruszali w świat w poszukiwaniu mistrzów. źródło: NKJP: Adrianna Ginał: Wybrałem z muzyki to co najlepsze, Gazeta Krakowska, 2002-01-23 |
|
|
Dużo podróżuję po świecie. Za granicą widzę piękne rzeczy, ale to nie zmienia mojego poglądu, że piękna jest również nasza Ojczyzna. źródło: NKJP: Urszula Giżyńska: Mam tu wielu przyjaciół, Tygodnik Regionalny „Gazeta Częstochowska”, 2001-10-18 |
|
|
Wszędzie czuje się jak u siebie w domu. Świat go pociąga, podróże fascynują, a pusty portfel wcale nie przeraża. źródło: NKJP: Iza Salamon: Ze światem za pan brat, Trybuna Śląska, 2000-12-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
6. ogół podobnych rzeczy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Połączenia
- cywilizowany, racjonalny, wolny świat; świat europejski, wschodni, zachodni; antyczny, rzymski, starożytny, średniowieczny, współczesny; buddyjski, chrześcijański, islamski, muzułmański, żydowski; artystyczny, dziennikarski, intelektualny, literacki, polityczny, przestępczy; ludzki, zwierzęcy; organiczny
- świat chłopców, dorosłych, dzieci, dziewcząt, kobiet, ludzi, mężczyzn, młodych, nastolatków; artystów, gwiazd, polityków, przestępców; pogan; biznesu, filmu, kultury, nauki, polityki, teatru; rzeczy, zwierząt; ciała, materii; dobra, doznań, możliwości, myśli, przeżyć, wyborów, zmysłów;
- walka; związki ze światem (przestępczym)
- wiedza, wyobrażenia o jakimś świecie; pozycja, stosunki; śmierć w jakimś świecie
- świat (biznesu) coś mówi, o czymś myśli
- znać świat (polityki)
- obcowanie ze światem (biznesu)
- obracać się w świecie (biznesu)
Cytaty
|
W świecie islamskim rozwija się fundamentalizm odsuwający żywe jeszcze niedawno nadzieje na szybką demokratyzację. źródło: NKJP: Jacek Żakowski: Cztery fronty wolności, Polityka, 2006-12-11 |
|
|
Generał reprezentuje świat mężczyzn, którzy zabijają, dziadek przynależy bardziej do świata kobiet, które dają życie, pielęgnują je i strzegą go. źródło: NKJP: Tomasz Gabiś: Obrona Wielkiego Inkwizytora, Obywatel, 2001 |
|
|
Społeczeństwo chce, by związki polityków ze światem biznesu były jak najmniejsze. źródło: NKJP: (wh): Nieetyczne prawo?, Gazeta Krakowska, 2006-01-05 |
|
|
Zwycięstwo, jakie odnosił, dokonywało się w innym wymiarze: w świecie wartości. źródło: NKJP: Anna Pawełczyńska: Wartości a przemoc: zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, 1973 |
|
|
Materiał kopalny jest niezastąpionym źródłem informacji o przemianach ewolucyjnych najwyższej wagi - tych, które doprowadziły do uformowania człowieka, głównych grup świata organizmów i przede wszystkim powstania życia. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na ziemi: wprowadzenie do paleobiologii, 1992 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
+ | świat | + |
JAKI
|
|
|
+ | świat | + |
KOGO/CZEGO
|
7. rzeczywistość
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- dzisiejszy, obecny, ówczesny, stary, uporządkowany, współczesny, znany; obcy, inny, nowy, odmienny; istniejący, obiektywny, otaczający, prawdziwy, realny; zewnętrzny; dobry, idealny, groźny, wrogi, wspaniały, zły; angielski, polski... świat; świat empiryczny; gospodarczy, kapitalistyczny, komunistyczny, przemysłowy
- świat i ludzie; życie i świat
- król, naprawiacz; całość, cząstka, część, element, sfera, składniki; absurd, harmonia, historia, istota, kształt, ład, materia, metafizyka, natura, okrucieństwo, organizacja, piękno, porządek, postać, przypadkowość, uroda, wymiar, zasady; ciekawość, ocena, obraz, odbicie, ogląd, opis, percepcja, punkt widzenia, rozumienie, wizja; naprawa, przemiany świata
- dystans, podejście, stosunek do świata; ucieczka od świata; postawa, wrogość wobec świata
- spojrzenie na świat
- tęsknota za jakimś światem; harmonia, stosunki; konfrontacja, kontakt, walka ze światem
- ład na świecie; prawda, sąd, wiedza, wyobrażenia o świecie; działanie, rola; nieobecność, życie w świecie
- ciekawy świata
- doznanie świata
- odkrywać, poznać/poznawać; analizować, oceniać, pojmować, postrzegać, rozumieć, ujmować, znać; oddawać, odzwierciedlić/odzwierciedlać, opisywać, przedstawiać; tworzyć, zmieniać świat
- obcowanie, zderzenie, zetknięcie ze światem
Cytaty
|
Znany świat przestał istnieć, nowy nie miał kształtu. źródło: NKJP: Literacki Nobel 1999, Życie na Gorąco, 1999 |
|
|
- Podobno wielu filozofów pracuje w mediach - mówi ze zgryźliwym uśmiechem. - Na studia pcha mnie ciekawość świata. źródło: NKJP: Joanna Grabowska: Maturzyści myślą o przyszłości, Gazeta Wyborcza, 1994-07-06 |
|
|
Młodzież współczesna znalazła się w świecie znacznie bardziej skomplikowanym. Granice między dobrem a złem bywają skutecznie zacierane i coraz trudniej je dostrzec. źródło: NKJP: Anna Pawełczyńska: Wartości a przemoc: zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, 1973 |
|
|
Rozziew między praktyką społeczną z innej epoki a świadomością coraz większej rzeszy młodych ludzi żyjących już w zupełnie innym świecie doprowadził do rewolty. źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
8. pozory rzeczywistości
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka
Połączenia
- świat astralny, duchowy, wewnętrzny; nadprzyrodzony, wirtualny
- świat absurdu, baśni, ducha, fantazji, książek, marzeń, mitu, pozorów, snów, wiary, wyobraźni, wyobrażeń; walki; duchów, umarłych
- życie w świecie (fantazji)
Cytaty
|
W zeszycie uwag i sprawozdań notował pan Rybek skrzętnie wszystkie znaki świata nadprzyrodzonego, dokładnie przytaczał słowa duchów. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Czwarte niebo, 2003 |
|
|
Komputerowe gry, fantastyczne światy wirtualne oraz ich wpływ na namiętnych użytkowników - to prawdziwa kopalnia dla socjologów kultury, psychologów i dziennikarzy. źródło: NKJP: Mikołaj Lizut: Gra w cyfrowe, Gazeta Wyborcza, 1997-02-05 |
|
|
Któregoś dnia bardzo się śpieszyłam na ważne zawodowe spotkanie, ale myślami byłam już w drodze do świata bajki. źródło: NKJP: Barbara Antonowicz-Wlazińska: Klucze do twojego wnętrza, 2001 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Składnia
|
|
+ | świat | + |
JAKI
|
|
|
+ | świat | + |
CZEGO
|
9. czyjeś życie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie
Połączenia
- własny świat; różne światy
- należeć do (różnych) światów
Cytaty
|
W piątek jego mały świat się zawalił. Szef zawodów Jan Kowal zadecydował, że Klimek (bo tak wszyscy do niego mówią) nie będzie skakał. źródło: NKJP: Jarosław Galusek: Klimek nie poleci na Krokwi, Dziennik Zachodni, 2004-09-04 |
|
|
Nie było łatwo skontaktować się z Jackiem, bardzo się tym zaniepokoiłem, on, dusza towarzystwa, nagle z dnia na dzień odsunął się od świata. źródło: NKJP: Waldemar Borzestowski: Bulterier Samson i ja, 2008 |
|
|
Nie tylko ona ma swoje prawdziwe życie. On też je ma [...]. Tu, w barze, wyraźnie widać, że należą do różnych światów. źródło: NKJP: Ewa Cechnicka: Znak Anny, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
10. ogół ludzi
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- cały; groźny, wrogi świat
- kraj i świat, Europa i świat, Polska i świat
- pan, władca; centrum; głos, obojętność, okrucieństwo, przyszłość, szczęście, wrogość świata
- zagrożenie dla świata; orędzie do świata; wrogość wobec świata
- sąd nad światem
- pozycja na świecie; pozycja w świecie
- świat mówi, myśli, obserwuje, odczuwa, pamięta, podziwia coś, przeżywa, reaguje na coś, uważa, wie, zapomina; dojrzał, dowiedział się o czymś, stanął w obliczu czegoś; dzieli się na (dobrych i złych)
- pokazywać coś światu
- zadziwić, zbawić; podbić, zmusić do czegoś świat
- rządzić, wstrząsnąć światem
- panować nad światem
Cytaty
|
Dzieliła świat na przyjaciół i wrogów, wskazując, gdzie jest dobro, a gdzie zło. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
|
|
Wszystkie gruzińskie gazety rozpisywały się, jak to świat podziwia naszego prezydenta. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Dobre miejsce do umierania, 2005 |
|
|
Gdybym rządziła światem, walczyłabym o pokój i zajęłabym się problemem głodu - powiedziała w trakcie konkursu. źródło: NKJP: BZ: Sądeczanki górą, Góra - miss, Tygodnik Podhalański, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
11. zamożni ludzie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Połączenia
- bogaty, zamożny świat
- przepustka do świata
- obracać się, przetrzeć się w świecie
Cytaty
|
Psychiatra odziany był w tweedy i popeliny zagranicznego pochodzenia, na jego żonie było wszystko to, co powinno być na żonie wziętego lekarza, który obraca się w świecie, pod domem stał samochód marki Volvo jako symbol zawodowego i materialnego sukcesu. źródło: NKJP: Teodor Krzysztof Toeplitz: Mój wybór. Rzeczy mniejsze, 1998 |
|
|
Dziś [...] triumfują ciucholandy i Azjaci - denerwują się przedstawiciele przemysłu lekkiego w Polsce. - Ale elegancki, zamożny świat nadal ubiera się jak dawniej w dobre markowe rzeczy szyte z doskonałych tkanin. źródło: NKJP: Bielska Wełna po raz trzeci, Dziennik Polski, 2002-08-02 |
|
|
Dziś bogaty świat żyje w błogim pokoju, a na jego oczach dzień po dniu morduje się w Bośni mężczyzn, kobiety i dzieci. źródło: NKJP: Bogusław Kotowski: Telefoniczna opinia publiczna, Gazeta Wyborcza, 1994-02-09 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp
12. duża ilość
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości
Połączenia
- świat czasu, drogi
- taki świat
Cytaty
|
- Jak tu ciągnąć naszą kruszynę taki świat drogi? - powiedziała z troską dawna pokojówka Elizy, widać było, że trudno jej się rozstać z dziewczynką. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Niemiecki taniec, 2009 |
|
|
Kamyk przysiadł blisko i oglądał Tygryskowe zabawki z rosnącym zainteresowaniem. Niektóre uderzająco przypominały jego własne, spoczywające obecnie gdzieś na stryszku, o pół świata drogi stąd. źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Naznaczeni błękitem. Kamień na szczycie. Kroniki Drugiego Kręgu. Księga I, cz 2, 2005 |
|
|
Psy wioskowe ogłuchły może czy też strwożone rejwachem, podkuliły ogony i stuliły pyski, świat czasu minęło, nim u Mojeścików dał głos Mojeścików Bryś [...]. źródło: NKJP: Marian Pilot: Na odchodnym, 2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | świat |
światy |
|
| D. | świata |
światów |
|
| C. | światu |
światom |
|
| B. | świat |
światy |
|
| N. | światem |
światami |
|
| Ms. | świecie |
światach |
|
| W. | świecie |
światy |
Inne uwagi
Zwykle lp