-
1.
zdolność oceny postępowania własnego i innych ludzi w kategoriach dobra i zła oraz poczucie odpowiedzialności za swoje czyny -
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA
Ocena i wartościowanie -
- prawe, spokojne; wrażliwe; błędne, złe; ludzkie; chrześcijańskie, katolickie; indywidualne; uformowane, zdeformowane; własne; moje, nasze sumienie; sumienie ludzkie, moralne, narodowe
- sumienie człowieka, jednostki; ludzi, obywateli; dziecka, księdza, lekarza, ojca; chrześcijanina; posłów; Polaków; społeczności
- stan; wrażliwość; spokój, uspokojenie; czystość, prawość; konflikt, niepokój, rozterka, zgryzota; formacja, wychowanie; głos, nakaz; resztki; człowiek; kwestia, problem, sprawa, temat sumienia
- niezgodny, zgodny z sumieniem
- sumienie funkcjonuje; odezwało się/odzywa się; dyktuje, nakazuje coś; pozwala na coś, decyduje o czymś; dręczy, gryzie, niepokoi kogoś
- coś dotyczy sumienia
- budzić, obudzić, rozbudzić; formować, kształtować, uwrażliwiać; oczyścić/oczyszczać; uspokoić/uspokajać; drażnić; poruszyć/poruszać sumienie; uciszyć, usypiać/uśpić, wyciszyć/wyciszać, zagłuszyć/zagłuszać; wypaczać; coś dręczy sumienie; gwałcić sumienia
- kierować się; wstrząsnąć/wstrząsać sumieniem
- działać, postąpić/postępować wbrew (własnemu) sumieniu
- według sumienia; zgodnie z sumieniem
-
[...] podstawową zasadą funkcjonowania zdrowego sumienia będzie biblijne: „Miłuj bliźniego jak siebie samego”.
źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Lapidarium I-III, 2008
Prawidłowo funkcjonujące sumienie w obliczu grzesznych zachowań mobilizuje do nawrócenia i czynienia dobra, a sumienie zaburzone straszy, paraliżuje i demobilizuje.
źródło: NKJP: Marek Dziewiecki: Co czynię ze skarbem mego życia? Rachunek sumienia dla młodzieży, 2008
-
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
liczba pojedyncza liczba mnoga M. sumienie
sumienia
D. sumienia
sumień
C. sumieniu
sumieniom
B. sumienie
sumienia
N. sumieniem
sumieniami
Ms. sumieniu
sumieniach
W. sumienie
sumienia
-
St.pol. sąmnienie (od XIV w. < ogsłow. *sǫmьněnьje). Rozwój postaci polskiej: sąmnienie > sumnienie (z zanikiem nosowości przed spółgłoską -m) > sumienie (z uproszczeniem grupy spółgłoskowej -mń- > -m'-).
Por. st.pol. czasownik sąmnieć się ‘mieć wątpliwości, sprzeciwiać się; bać się, lękać się, obawiać się czegoś’ (Bor)