UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

gryźć

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR: gryść, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

psł. *gryzti 'rozdrabniać zębami; ranić zębami, kąsać'

1. jabłko

Definicja

zębami rozgniatać coś lub oddzielać części tego

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie czynności związane z jedzeniem

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

Połączenia

  • gryźć bułkę, chleb, cukierki, czekoladę, jabłko, marchewkę, orzechy, pestki, słonecznik; pokarm; gryźć trawę, obrok, siano, ziarna, źdźbło;
  • gryźć cygaro, długopis, fajkę, ołówek;
  • gryźć zębami, nie mieć czym gryźć
  • gryźć i żuć, gryźć i łykać, gryźć i połykać, gryźć i przełykać

Cytaty

Patrzyłem zachwycony, jak gryzie w zamyśleniu ołówek, jak dotyka delikatnie palcami komputera, jak przeciąga się i ziewa, zmęczona ślęczeniem nad książkami [...].

źródło: NKJP: Marek Ławrynowicz: Pogoda dla wszystkich, 2003

Stary legionista gryzł baranią pieczeń i popijał z cynowego kubka.

źródło: NKJP: Jan Dobraczyński: Święty miecz, 1996

Możesz przezwyciężyć trudne chwile, korzystając ze sprawdzonych sposobów [...], wypij szklankę ciepłego mleka; gryź marchewkę, ogórek, jabłko, seler; gryź pestki słonecznika lub dyni.

źródło: NKJP: Gazeta Wyborcza,1995-11-14

Rafał Maćkowski, który w jednym z meczów doznał złamania szczęki, ma wstawione płytki do szczęki, jest już po operacji, nie może na razie gryźć, musi jeść papki.

źródło: NKJP: Zapłaciliśmy frycowe, Dziennik Polski, 2002-05-15

Chlusnął sobie prosto do ust potężny haust mętnej, obrzydliwej w smaku, palącej cieczy. Skrzywił się, otrząsnął ze wstrętem i dalej, zajadle gryząc i przełykając, napychał się jedzeniem.

źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski:Światło i lęk. Opowiadania starej daty, 2003

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryzę
 gryziemy
2 os. gryziesz
 gryziecie
3 os. gryzie
 gryzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłem
+(e)m gryzł
 gryzłam
+(e)m gryzła
 gryzłom
+(e)m gryzło
 gryźliśmy
+(e)śmy gryźli
 gryzłyśmy
+(e)śmy gryzły
2 os. gryzłeś
+(e)ś gryzł
 gryzłaś
+(e)ś gryzła
 gryzłoś
+(e)ś gryzło
 gryźliście
+(e)ście gryźli
 gryzłyście
+(e)ście gryzły
3 os. gryzł
 gryzła
 gryzło
 gryźli
 gryzły

bezosobnik: gryziono

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę gryzł
będę gryźć
 będę gryzła
będę gryźć
 będę gryzło
będę gryźć
 będziemy gryźli
będziemy gryźć
 będziemy gryzły
będziemy gryźć
2 os. będziesz gryzł
będziesz gryźć
 będziesz gryzła
będziesz gryźć
 będziesz gryzło
będziesz gryźć
 będziecie gryźli
będziecie gryźć
 będziecie gryzły
będziecie gryźć
3 os. będzie gryzł
będzie gryźć
 będzie gryzła
będzie gryźć
 będzie gryzło
będzie gryźć
 będą gryźli
będą gryźć
 będą gryzły
będą gryźć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryźmy
2 os. gryź
 gryźcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłbym
bym gryzł
 gryzłabym
bym gryzła
 gryzłobym
bym gryzło
 gryźlibyśmy
byśmy gryźli
 gryzłybyśmy
byśmy gryzły
2 os. gryzłbyś
byś gryzł
 gryzłabyś
byś gryzła
 gryzłobyś
byś gryzło
 gryźlibyście
byście gryźli
 gryzłybyście
byście gryzły
3 os. gryzłby
by gryzł
 gryzłaby
by gryzła
 gryzłoby
by gryzło
 gryźliby
by gryźli
 gryzłyby
by gryzły

bezosobnik: gryziono by

bezokolicznik: gryźć

imiesłów przysłówkowy współczesny: gryząc

gerundium: gryzienie

imiesłów przymiotnikowy czynny: gryzący

imiesłów przymiotnikowy bierny: gryziony

Składnia

Rzżywotny + gryźć +
CO + (CZYM)

2. o owadach

Definicja

wbijać zęby, żądło lub inny narząd, zadając ból lub raniąc

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

Połączenia

  • komary, pluskwy, psy, wszy gryzą
  • gryźć ludzi, przechodniów; gryźć napastnika, przeciwnika, rywala;
  • gryźć palce, paznokcie, pięści, ręce, wargi, wąsy
  • gryźć kogoś po łydkach, po nogach, po rękach...; w nogę, w rękę, w ucho...
  • gryźć boleśnie, dotkliwie, niemiłosiernie
  • gryźć i drapać, gryźć i kopać

Cytaty

Pies jest więc na tyle źle ułożony, że gryzie przechodniów nawet w obecności opiekuna.

źródło: NKJP: RAV: Zbój ma kaganiec, Dziennik Polski, 2001-03-01

Komary najczęściej gryzą osoby przebywające w zacienionych miejscach, w pobliżu zbiorników wodnych, tam gdzie jest ciepło i wilgotno.

źródło: NKJP: WOW: Komary wciąż atakują, Dziennik Polski, 2000-08-23

Wtedy dopiero Ewa dostaje furii. Gryzie napastnika w rękę i zaczyna się drzeć.

źródło: NKJP: Julisz Machulski, Piotr Wereśniak, Ryszard Zatorski: Kiler, 1998

Zerknąłem na Wikę. Gniewnie gryzła wargi. - Głupstwo - rzucił Bohdan tak, by go usłyszała - każdemu może się zdarzyć.

źródło: NKJP: Aleksander Minkowski: Szaleństwo Majki Skowron, 1996

Ale stojąc oko w oko z nauczycielem, nie potrafiła sformułować żadnej myśli. Cały czas gryzła paznokcie, rozmawiając, nie podnosiła wzroku z podłogi - mówi dawna polonistka Ani.

źródło: NKJP: Joanna Wojciechowska, Gazeta Wyborcza, 1994-09-01

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryzę
 gryziemy
2 os. gryziesz
 gryziecie
3 os. gryzie
 gryzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłem
+(e)m gryzł
 gryzłam
+(e)m gryzła
 gryzłom
+(e)m gryzło
 gryźliśmy
+(e)śmy gryźli
 gryzłyśmy
+(e)śmy gryzły
2 os. gryzłeś
+(e)ś gryzł
 gryzłaś
+(e)ś gryzła
 gryzłoś
+(e)ś gryzło
 gryźliście
+(e)ście gryźli
 gryzłyście
+(e)ście gryzły
3 os. gryzł
 gryzła
 gryzło
 gryźli
 gryzły

bezosobnik: gryziono

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę gryzł
będę gryźć
 będę gryzła
będę gryźć
 będę gryzło
będę gryźć
 będziemy gryźli
będziemy gryźć
 będziemy gryzły
będziemy gryźć
2 os. będziesz gryzł
będziesz gryźć
 będziesz gryzła
będziesz gryźć
 będziesz gryzło
będziesz gryźć
 będziecie gryźli
będziecie gryźć
 będziecie gryzły
będziecie gryźć
3 os. będzie gryzł
będzie gryźć
 będzie gryzła
będzie gryźć
 będzie gryzło
będzie gryźć
 będą gryźli
będą gryźć
 będą gryzły
będą gryźć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryźmy
2 os. gryź
 gryźcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłbym
bym gryzł
 gryzłabym
bym gryzła
 gryzłobym
bym gryzło
 gryźlibyśmy
byśmy gryźli
 gryzłybyśmy
byśmy gryzły
2 os. gryzłbyś
byś gryzł
 gryzłabyś
byś gryzła
 gryzłobyś
byś gryzło
 gryźlibyście
byście gryźli
 gryzłybyście
byście gryzły
3 os. gryzłby
by gryzł
 gryzłaby
by gryzła
 gryzłoby
by gryzło
 gryźliby
by gryźli
 gryzłyby
by gryzły

bezosobnik: gryziono by

bezokolicznik: gryźć

imiesłów przysłówkowy współczesny: gryząc

gerundium: gryzienie

imiesłów przymiotnikowy czynny: gryzący

imiesłów przymiotnikowy bierny: gryziony

odpowiednik aspektowy: ugryźć

Składnia

Rzżywotny + gryźć +
KOGO/CO + (w CO)|(po CZYM)

3. o ubraniu

Definicja

drażnić skórę, powodując swędzenie

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie cechy ubrań

Połączenia

  • wełna, sweter gryzie; wełniane skarpety gryzą

Cytaty

Leżeliśmy na łóżkach w kombinezonach narciarskich, paląc papierosy. Wełniane skarpety gryzły w nogi, pot zbierał się w zagłębieniach ciała, spływał wzdłuż kręgosłupa, drewniane łóżka płynęły szukając suchego lądu.

źródło: NKJP: Krzysztof Varga: Chłopaki nie płaczą, 1996

[...] jego podbródek dotykał kurtki na piersiach. Wełna gryzła go w skórę.

źródło: NKJP: Piotr Zaremba: Plama na suficie, 2004

Ta rzeczywistość - marniuchno - dymi - oczy wciąż trzeba wtykać w kołnierzyk - albo zatykać rękami - pył, gruzik, siwo, czerwono, sucho i gorąco w nosie, w zębach i na języku, oddychanie tym, upał, wszystko gryzie, pocenie się.

źródło: NKJP: Miron Białoszewski: Pamiętnik z powstania warszawskiego, 1984

Czekaj, ja też ściągnę ten sweter od ciebie, gryzie jak wszyscy diabli, tylko puszczę jakąś muzykę.

źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryzę
 gryziemy
2 os. gryziesz
 gryziecie
3 os. gryzie
 gryzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłem
+(e)m gryzł
 gryzłam
+(e)m gryzła
 gryzłom
+(e)m gryzło
 gryźliśmy
+(e)śmy gryźli
 gryzłyśmy
+(e)śmy gryzły
2 os. gryzłeś
+(e)ś gryzł
 gryzłaś
+(e)ś gryzła
 gryzłoś
+(e)ś gryzło
 gryźliście
+(e)ście gryźli
 gryzłyście
+(e)ście gryzły
3 os. gryzł
 gryzła
 gryzło
 gryźli
 gryzły

bezosobnik: gryziono

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę gryzł
będę gryźć
 będę gryzła
będę gryźć
 będę gryzło
będę gryźć
 będziemy gryźli
będziemy gryźć
 będziemy gryzły
będziemy gryźć
2 os. będziesz gryzł
będziesz gryźć
 będziesz gryzła
będziesz gryźć
 będziesz gryzło
będziesz gryźć
 będziecie gryźli
będziecie gryźć
 będziecie gryzły
będziecie gryźć
3 os. będzie gryzł
będzie gryźć
 będzie gryzła
będzie gryźć
 będzie gryzło
będzie gryźć
 będą gryźli
będą gryźć
 będą gryzły
będą gryźć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryźmy
2 os. gryź
 gryźcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłbym
bym gryzł
 gryzłabym
bym gryzła
 gryzłobym
bym gryzło
 gryźlibyśmy
byśmy gryźli
 gryzłybyśmy
byśmy gryzły
2 os. gryzłbyś
byś gryzł
 gryzłabyś
byś gryzła
 gryzłobyś
byś gryzło
 gryźlibyście
byście gryźli
 gryzłybyście
byście gryzły
3 os. gryzłby
by gryzł
 gryzłaby
by gryzła
 gryzłoby
by gryzło
 gryźliby
by gryźli
 gryzłyby
by gryzły

bezosobnik: gryziono by

bezokolicznik: gryźć

imiesłów przysłówkowy współczesny: gryząc

gerundium: gryzienie

imiesłów przymiotnikowy czynny: gryzący

imiesłów przymiotnikowy bierny: gryziony

Inne uwagi

Nie używane w formach 1 i 2 osoby

Składnia

Rznieżywotny + gryźć +
(KOGO) + (w CO)

4. o sumieniu

Definicja

powodować psychiczną udrękę

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia

Połączenia

  • pragnienie, rozpacz, sumienie, wstyd, zazdrość; problem, sprawa gryzie kogoś; myśli, wyrzuty sumienia gryzą kogoś
  • ktoś gryziony myślą, wyrzutami sumienia

Cytaty

Maurycy stracił apetyt i przestał czyścić buty. Bez wątpienia jakieś błahe słowo czy podejrzenie głęboko nim wstrząsnęło. - Coś pana gryzie? - zapytałem w końcu. - I tak pan nie zrozumie - powiedział Maurycy.

źródło: NKJP: Kirył Bułyczow: Inna polana, 1983

Suzanne bardzo niechętnie mówiła o babce Eweliny, a swojej matce, tak jakby miała do niej żal albo jakby ją gryzły wyrzuty sumienia.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy. Zdrada, 1993

Dlatego sala zgłasza wniosek, aby pieniądze przeznaczone na wypoczynek podzielić między pracowników sprawiedliwie. Jest sprawa, która ludzi gryzie, a kierownictwo, zgodnie z wytycznymi Agendy, obiecuje ją rozpatrzyć.

źródło: NKJP:Agnieszka Wróblewska, Gazeta Wyborcza, 1998-05-08

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryzę
 gryziemy
2 os. gryziesz
 gryziecie
3 os. gryzie
 gryzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłem
+(e)m gryzł
 gryzłam
+(e)m gryzła
 gryzłom
+(e)m gryzło
 gryźliśmy
+(e)śmy gryźli
 gryzłyśmy
+(e)śmy gryzły
2 os. gryzłeś
+(e)ś gryzł
 gryzłaś
+(e)ś gryzła
 gryzłoś
+(e)ś gryzło
 gryźliście
+(e)ście gryźli
 gryzłyście
+(e)ście gryzły
3 os. gryzł
 gryzła
 gryzło
 gryźli
 gryzły

bezosobnik: gryziono

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę gryzł
będę gryźć
 będę gryzła
będę gryźć
 będę gryzło
będę gryźć
 będziemy gryźli
będziemy gryźć
 będziemy gryzły
będziemy gryźć
2 os. będziesz gryzł
będziesz gryźć
 będziesz gryzła
będziesz gryźć
 będziesz gryzło
będziesz gryźć
 będziecie gryźli
będziecie gryźć
 będziecie gryzły
będziecie gryźć
3 os. będzie gryzł
będzie gryźć
 będzie gryzła
będzie gryźć
 będzie gryzło
będzie gryźć
 będą gryźli
będą gryźć
 będą gryzły
będą gryźć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryźmy
2 os. gryź
 gryźcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłbym
bym gryzł
 gryzłabym
bym gryzła
 gryzłobym
bym gryzło
 gryźlibyśmy
byśmy gryźli
 gryzłybyśmy
byśmy gryzły
2 os. gryzłbyś
byś gryzł
 gryzłabyś
byś gryzła
 gryzłobyś
byś gryzło
 gryźlibyście
byście gryźli
 gryzłybyście
byście gryzły
3 os. gryzłby
by gryzł
 gryzłaby
by gryzła
 gryzłoby
by gryzło
 gryźliby
by gryźli
 gryzłyby
by gryzły

bezosobnik: gryziono by

bezokolicznik: gryźć

imiesłów przysłówkowy współczesny: gryząc

gerundium: gryzienie

imiesłów przymiotnikowy czynny: gryzący

imiesłów przymiotnikowy bierny: gryziony

Inne uwagi

Nie używane w 1. i 2. osobie

Składnia

Rz nieżywotny + gryźć +
KOGO

5. o dymie

Definicja

drażnić oczy lub gardło, powodując pieczenie i łzawienie

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego czynności i stany fizjologiczne

Połączenia

  • dym gryzie; smród gryzie w oczy; spaliny gryzą w oczy
  • gryźć w oczy, w gardło
  • kłęby gryzącego dymu

Cytaty

Obudził go zapach dymu. Wybiegł z mieszkania, dym gryzł go w oczy. Klatkę schodową wypełniała woń spalenizny, choć ognia nie było widać.

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Wielką miłość tanio sprzedam, 2003

Gdy rozpalono hutnicze piece, pod biurowcem zrobiło się siwo od gazów. Siarka gryzła artystów w gardła, więc powiedzieli, że nie będą śpiewać.

źródło: NKJP: Wanda Dybalska, Gazeta Wyborcza, 1994-08-16

To nieprawda, że nie jest romantykiem, tylko przeszkadza mu zapach waniliowych świec w sypialni. Albo woń kadzideł gryzie go w gardło.

źródło: NKJP: Małgosia Nojek: Naga prawda o facetach, Echo Dnia, 2007-07-07

Głowa pękała od zaduchu. Oczy łzawiły, w gardle gryzło od fetoru i gazów.

źródło: NKJP: Maria Ginter: Wspomnienia, 1984

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryzę
 gryziemy
2 os. gryziesz
 gryziecie
3 os. gryzie
 gryzą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłem
+(e)m gryzł
 gryzłam
+(e)m gryzła
 gryzłom
+(e)m gryzło
 gryźliśmy
+(e)śmy gryźli
 gryzłyśmy
+(e)śmy gryzły
2 os. gryzłeś
+(e)ś gryzł
 gryzłaś
+(e)ś gryzła
 gryzłoś
+(e)ś gryzło
 gryźliście
+(e)ście gryźli
 gryzłyście
+(e)ście gryzły
3 os. gryzł
 gryzła
 gryzło
 gryźli
 gryzły

bezosobnik: gryziono

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. będę gryzł
będę gryźć
 będę gryzła
będę gryźć
 będę gryzło
będę gryźć
 będziemy gryźli
będziemy gryźć
 będziemy gryzły
będziemy gryźć
2 os. będziesz gryzł
będziesz gryźć
 będziesz gryzła
będziesz gryźć
 będziesz gryzło
będziesz gryźć
 będziecie gryźli
będziecie gryźć
 będziecie gryzły
będziecie gryźć
3 os. będzie gryzł
będzie gryźć
 będzie gryzła
będzie gryźć
 będzie gryzło
będzie gryźć
 będą gryźli
będą gryźć
 będą gryzły
będą gryźć

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. gryźmy
2 os. gryź
 gryźcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. gryzłbym
bym gryzł
 gryzłabym
bym gryzła
 gryzłobym
bym gryzło
 gryźlibyśmy
byśmy gryźli
 gryzłybyśmy
byśmy gryzły
2 os. gryzłbyś
byś gryzł
 gryzłabyś
byś gryzła
 gryzłobyś
byś gryzło
 gryźlibyście
byście gryźli
 gryzłybyście
byście gryzły
3 os. gryzłby
by gryzł
 gryzłaby
by gryzła
 gryzłoby
by gryzło
 gryźliby
by gryźli
 gryzłyby
by gryzły

bezosobnik: gryziono by

bezokolicznik: gryźć

imiesłów przysłówkowy współczesny: gryząc

gerundium: gryzienie

imiesłów przymiotnikowy czynny: gryzący

imiesłów przymiotnikowy bierny: gryziony

Składnia

Rznieżywotny + gryźć +
KOGO + w CO

Frazeologizmy

coś gryzie w oczy
ktoś gryzie ziemię
ktoś/coś nie gryzie
ostatnich gryzą psy

Przysłowia

Każdy ma swojego mola, co go gryzie
Każdy ma swego mola, co go gryzie
Data ostatniej modyfikacji: 20.03.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN