Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *by
Pierwotnie forma 3 osoby liczby pojedynczej aorystu od czasownika *byti (zob. być ), używana wtórnie w funkcji spójnika.
1. chcę, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik woli
Cytaty
|
Ja na przykład życzę sobie, by telefonować do mnie tylko między siódmą a dwudziestą, ktoś inny pozwala na to od południa do północy. źródło: NKJP: Maria Król-Fijewska: Stanowczo, łagodnie, bez lęku, 1996 |
|
|
Elizawieta Siemionowna przybiegła strasznie poruszona, bo właśnie wezwali ją na Łubiankę do NKWD i powiedzieli, że Regina Lwowna wyraziła chęć, by ona wzięła Jowankę na wychowanie. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1997 |
|
|
Wydawało się, sam Bóg chce, by nastanie nowego porządku poprzedziła zagłada starego. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
|
|
Aurelia milczała. Nie mogłaby mu przecież powiedzieć, dlaczego za nic nie chce, by ją zobaczono w tej śmiesznej peruce z okien na czwartym piętrze. źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993 |
|
|
Jak widzisz, nie chcę, byś miała jakiekolwiek nieprzyjemności. źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz., Przym., Rz. wolitywny Zd.Podrz.: Cz. cz. przesz., bezok., bezosob. |
||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | ||
| korelat: fakultatywny: to | ||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz, zmienny względem Zd.Nadrz. |
2. By tylko nie padało!
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik życzenia
Pragmatyka
Używane do wyrażania życzenia.
Relacje znaczeniowe
Cytaty
|
Wchodząc niedługo w kolejny rok, Gdzie wszystko trudniejsze jest co krok, Byście czasów lepszych mogli wszyscy dożyć, Z całego serca życzą wam aktorzy! źródło: NKJP: Maria i Tadeusz Pułczyńscy: Program przedstawienia wigilijnego „Betlejem jest w Tobie”: Wychowawca nr 163-164, 2006-07 |
|
|
Aby wszystkie fajne dni w żółwim tempie upływały, źródło: Internet |
|
|
Omija mnie może wiele stresujących szkolnych sytuacji, ale równocześnie mam świadomość, że tracę bezpowrotnie coś wyjątkowego; coś, czego znaczenie i wagę może jedynie pojąć ktoś, kto znajduje się w podobnej do mojej sytuacji. Byście nigdy nie musieli tego zrozumieć... źródło: NKJP: Każdy pomóc może!: Dziennik Polski, 2001-12-24 |
Odmiana
część mowy: modyfikator deklaratywności
podklasa: operator zdaniowy
Składnia
| by _ Zd. z Cz. cz. przesz., bezosob. |
|||
| aglutynacja: w Zd. z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | |||
|
ograniczenia zakresu użycia:
nie: Cz. t. rozk., cz. teraźn.
|
|||
| szyk: stała pozycja inicjalna w zdaniu | |||
3. robię po to, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik celu
Cytaty
|
Znał już Franza Mocka, który kilka dni temu przyszedł onieśmielony do jego szefa Maksa Klugego, by zamówić uroczysty niedzielny obiad na cześć swojego brata. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Czy nie po to jest się na Ziemi mężczyzną, by samemu rozstrzygać takie sprawy? By w sobie samym znaleźć tężyznę i wytrwałość, która pozwala obejść się bez cudzej pomocy? źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
|
|
Szóstego lipca 1990 roku w motelu „George”, także przy szosie Warszawa-Katowice, policja zorganizowała zasadzkę na sześciu pruszkowskich (tak w slangu nazywa się członków gangu, by odróżnić ich od zwyczajnych mieszkańców Pruszkowa - pruszkowiaków). źródło: NKJP: Ewa Ornacka, Piotr Pytlakowski: Alfabet mafii, 2005 |
|
|
Jeden z komandosów widzi to kątem oka i by zapobiec nieszczęściu, rzuca się w bramkarskiej paradzie, łapiąc budzik w locie. źródło: NKJP: Juliusz Machulski, Piotr Wereśniak, Ryszard Zatorski: Kiler, 1998 |
|
|
- Nie z miłości, bynajmniej, lecz po to i tylko po to, byś wziął udział. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. nazywający czynności zamierzone Zd.Podrz.: Cz cz. przesz., bezok. |
|||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | |||
| korelat: fakultatywny: po to | |||
|
ograniczenia zakresu użycia:
w Zd.Podrz. nie: Cz. t. przyp., cz. teraźn., cz. przysz.
|
|||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz, zmienny względem Zd.Nadrz. | |||
4. trzeba zrobić, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik możliwości
Cytaty
|
Nie trzeba szczególnej wyobraźni, by zauważyć, że przy tak ogromnej liczbie stosunków fiskalnych, jakie zachodzą między obywatelami a państwem, występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest czymś wyjątkowym. źródło: NKJP: Stanisław Owsiak: Finanse publiczne, 1998 |
|
|
By sprawdzić, czy to prawda, sięgnąć jednak trzeba do informacji z pierwszej ręki. źródło: NKJP: Jerzy Dzik: Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii, 2003 |
|
|
Piłat i Żydzi byli konieczni, by skazać na śmierć Jezusa, bo skazywał go judaizm i świat grecko-rzymski. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Kabaret metafizyczny, 1995 |
|
|
By zostać zaakceptowanym przez zbiorowość współwięźniów, należało mieć określone cechy charakteru. źródło: NKJP: Anna Pawełczyńska: Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, 1995 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: Cz. modalny Zd.Podrz.: Cz. bezok. |
||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | ||
| korelat: fakultatywny: do tego , po to | ||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz, zmienny względem Zd.Nadrz. |
5. zrób tak, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik sposobu
Cytaty
|
Powinienem więc podprowadzić go tak, by przedstawił mi mój plan jako własny. źródło: NKJP: Michał Bielecki: Dziewczyna z Banku Prowincjonalnego S.A., 1997 |
|
|
Największym problemem były dla mnie papierosy dla Piotra - poprosił, żebym dał mu je w taki sposób, by jego żona się nie zorientowała. źródło: NKJP: Wojciech Wanat: Rok w Monarze, 2006 |
|
|
Postępuj tak, by zasada twego postępowania mogła się stać prawem ogólnym. źródło: NKJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd Podrz.: Cz. cz. przesz., bezok. |
||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | ||
| korelat: fakultatywny: tak | ||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz, zmienny względem Zd.Nadrz. |
6. za mały, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik warunku
Cytaty
|
Przyjechaliśmy na Dworzec Ryski w Moskwie chyba o 5- -tej rano. Za wcześnie, by iść do jakiegoś urzędu. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1997 |
|
|
Przez chwilę była zbyt zdziwiona, by okazywać gniew. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
|
|
Wystrzelona z jej wielorybiej pięćdziesiątki piątki strzała pokonywała odległość dwustu stóp w czasie pomiędzy dwoma uderzeniami serca, a na sto kroków miała aż nadto impetu, by skutecznie porazić jelenia, człowieka zaś, jeśli nie nosił zbroi, przeszywała na wylot. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 2001 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd.Nadrz.: operator gradacji wykładnik stopnia |
||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | ||
| korelat: fakultatywny: do tego , na to | ||
| szyk: stały: interpozycja |
7. stało się to, by stało się potem coś innego
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wykładnik następstwa
Cytaty
|
Zanurzał się w mętne krajobrazy torowisk, biegł wstęgami alej i cmentarnych ścieżek, by po kilku godzinach pojawić się w centrum, przy ratuszu. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Czwarte niebo, 2003 |
|
|
Popularność jego dosięgła szczytu w ostatnich latach przed I wojną światową, zwłaszcza po opublikowaniu Ewolucji twórczej (1907), ale wpływ jego był odczuwalny w całej Europie w latach dwudziestych i trzydziestych, by zaniknąć niemal całkowicie po II wojnie światowej. źródło: NKJP: Leszek Kołakowski: Bergson, 1997 |
|
|
Stąd też kolejne zamysły federacyjne będą ponosić jedną porażkę za drugą, by wreszcie zakończyć się niepowodzeniem. źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995 |
|
|
Potem znowu zasypia, by w końcu stycznia lub na początku lutego przerwać sen i w ciągu paru dni żerować. źródło: NKJP: Stanisław Godlewski: Vademecum myśliwego, 1996 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _: Zd.Nadrz., by _: Zd.Podrz. Zd.Podrz.: Cz. bezok. obligatoryjna tożsamość podmiotu Zd.Podrz. i Zd.Nadrz. |
||
| szyk: stały: interpozycja |
8. nie sądzę, by
Definicja
Kategoria znaczeniowa
wyrażenie epistemiczne – wykładnik oceny prawdziwości sądu
Cytaty
|
Zacznijmy od tego, że nie wierzę, by jakaś uczelnia mogła stworzyć młodego artystę. źródło: NKJP: Barbara Ziembicka: Najprostszą drogą. Rozmowy z artystami, 1998 |
|
|
Ukończył we Lwowie prawo, w 1848 roku jako legionista pierwszej kompanii lwowskiego Legionu Akademików wziął udział w Wiośnie Ludów, nie ma jednak dowodów, by zapisał się w historii jakimś szczególnym bohaterstwem. źródło: NKJP: Mariusz Urbanek: Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006 |
|
|
Czesław zastanowił się nad dniem wczorajszym, ale nie pamiętał nawet, by w ogóle widział córkę, jeśli tak, nie zwrócił na to uwagi. źródło: NKJP: Hanna Samson: Pułapka na motyla, 2000 |
|
|
- I nie sądzę, byś kiedykolwiek kochał ją taką dojrzałą miłością. źródło: NKJP: Andrzej Zaniewski: Król Tanga, 1997 |
Odmiana
część mowy: włącznik
Składnia
| _, by _ Zd.Nadrz.: Cz. cz. teraźn. - faktywny obligatoryjnie z negacją Zd.Podrz.: Cz. cz. przesz. |
||
| aglutynacja: w zdaniach z Cz. cz. przesz. obligatoryjna: bym , byś , byśmy , byście | ||
| korelat: fakultatywny: to | ||
| szyk: obligatoryjna antepozycja względem Zd.Podrz., zmienny względem Zd.Nadrz. |
9. by wymienić tylko najważniejszych
Definicja
Noty o użyciu
używane parentetycznie
Kategoria znaczeniowa
wyrażenie komentujące własne czynności mowne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | żeby |
Cytaty
|
[...] zarówno papiestwo, jak i Watykan są siedliskiem zła, religia zaś, by użyć znanego powiedzenia: „to opium dla ludu”. źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Watykan bez tajemnic, 1997 |
|
|
Kantor, Grotowski czy Wajda - by poprzestać na tych trzech nazwiskach - dla naszego kraju zrobili więcej niż np. polski przemysł, który dzisiaj ledwie funkcjonuje. źródło: NKJP: Joanna Boniecka: Kultura czy igrzyska, Gazeta Wyborcza, 1992-06-16 |
|
|
W akademickich dyskusjach słyszy się nierzadko narzekania na brak teorii transformacji postkomunistycznej i na generalną niewydolność dorobku teoretycznego nauk społecznych, jeśli chodzi o objaśnianie (by nie wspomnieć o przewidywaniu) procesu przejścia reżimów autorytarnych w demokratyczne. źródło: NKJP: Edmund Wnuk-Lipiński: Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, 1996 |
|
|
[...] wiadomo tylko, by podać dokładniejsze dane, że w latach 1594-1994 kanonizowano 562 osoby [...] źródło: NKJP: Zbigniew Mikołejko: Żywoty świętych poprawione, 2004 |
Odmiana
część mowy: komentarz metatekstowy
Składnia
| by _ Zd. z Cz. bezok. |
||
| szyk: stały: antepozycja względem wprowadzanego zdania |