Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *duchъ 'podmuch wiatru; dech, oddech, tchnienie (jako przejaw życia); dusza; zjawa, mara'
1. zjawa
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Relacje znaczeniowe
synonimy: | zjawa |
Połączenia
- groźny, tajemniczy duch; duch potępiony
- duch matki, ojca; duchy przodków, zmarłych
- duchy i potwory, duchy i wampiry, duchy, zjawy i upiory
- pogromca, poskramiacz duchów
- bajki, historie, opowieści o duchach
- duch krąży, straszy
- przestraszyć się ducha; bać się duchów
- wywołać/wywoływać ducha
- uwierzyć, wierzyć w duchy
- uciekać przed duchem
- zniknąć jak duch
Cytaty
Ludzie wierzą, że ta wigilia jest nocą pełną czarów i duchów, a zarazem ostatnią nocą swawoli dla wszystkich upiorów, gdyż zima odbiera im siłę [...]. źródło: Internet |
|
W filmie roi się od duchów. Bezgłowy Nick, Tłusta Dama z portretu [...] i Krwawy Baron towarzyszą na co dzień uczniom, przelatując nad ich głowami i snując się po ciemnych i krętych korytarzach. źródło: NKJP: Anna Rogozińska-Wickers, Harry Potter Superstar, Polityka, 2001-12-01 |
|
[...] na pewno coś tam po nocach hukało, pukało czy nawet jęczało albo brzękało jakby łańcuchem i przeważał pogląd, że to pozagrobowy duch karczmarza Mośka pokutuje tam po nocach za łajdactwa. źródło: NKJP: Janusz Głowacki, Nie mogę narzekać t2, 2002 |
|
Doszła mama do wniosku, że nawiedził nas duch babci i każe nam jechać na swój grób. źródło: NKJP: Tomek Tryzna: Idź kochaj i niech ci nie pomoże żadna na ziemi rzecz, 2010 |
|
- To nie był duch - stwierdził stanowczo Kryza. - Babcia mówiła, że duchy chodzą w białych koszulach do samej ziemi. źródło: NKJP: Edmund Niziurski: Księga urwisów, 1954 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Składnia
+ | duch | + |
(KOGO)
|
2. opiekuńczy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Połączenia
- nieprzyjazny duch; dobre, złe duchy, duchy opiekuńcze
- duch czuwa nad kimś
Cytaty
Na szczęście jakiś dobry duch wyciąga do niego pomocną dłoń ze szczoteczką do zębów. Niedoszły samobójca jest uratowany. źródło: NKJP: Bariera nieświeżego oddechu, Gazeta Wyborcza, 1997-02-07 |
|
Złośliwe duchy, które wypędzają indiańscy szamani, są tymi samymi, które Jezus niegdyś wygnał w świnie i które dziś przepędzają księża egzorcyści w kościołach. źródło: NKJP: Maciej Kuczyński: Podróż, 2005 |
|
Jeśli istnieje jakiś anioł stróż, duch opiekuńczy, ktokolwiek, kto nad nami czuwa w trudnych chwilach, wtedy go poznałem. źródło: NKJP: Konrad Piskała: Sudan: czas bezdechu, 2010 |
|
Terenem łowów były przede wszystkim lasy nad rzekami, unikano natomiast odległych wzgórz, gdzie zwierzyny znacznie mniej, a na dodatek nietrudno o spotkanie z jakimś nieprzyjaznym duchem. źródło: NKJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994 |
|
Od piątego roku życia towarzyszyła mu Ona w widzeniach, prowadziła drogą wiary do Jezusa i broniła przed złymi duchami. źródło: NKJP: Błażej Strzechmiński OFMCap, Najpiękniejszy miesiąc, Głos Ojca Pio, 2000-06 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Składnia
+ | duch | + |
(JAKI)
|
3. dusza
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA
Relacje znaczeniowe
synonimy: | dusza |
Połączenia
- duch buntowniczy, niepokorny; niezłomny duch
- pogoda, spokój, stan; hart, moc, potęga, siła, wytrwałość; przymioty; sprawy ducha
- nieobecny duchem
Cytaty
Nie wszyscy potrafią w takim usytuowaniu żyć spokojnie i z poczuciem bezpieczeństwa, zachowywać łagodne usposobienie i pogodę ducha. źródło: NKJP: Andrzej Wasilewski: Karma - los człowieka, 2002 |
|
[...] jest rzeczą znamienną, iż nasz stan ducha ma bezpośredni i natychmiastowy wpływ na stan naszego ciała. źródło: NKJP: Nina Grella: Odporność - klucz do zdrowia, Dziennik Zachodni, 2003-04-01 |
|
Sędzia oparł łokcie na stole i objął głowę rękami. Wyglądało na to, że myśli o czymś intensywnie albo jest nieobecny duchem. źródło: NKJP: Andrzej Bart: Fabryka Muchłapek, 2008 |
|
Największą owację dostał zapowiedziany przez Frasyniuka jako najmłodszy duchem polityk Unii Jerzy Turowicz, redaktor naczelny „Tygodnika Powszechnego” . źródło: NKJP: Agata Nowakowska: Nowe hasło Unii Demokratycznej: Gazeta Wyborcza, 1993-08-30 |
|
[...] nadal kieruje mną niespokojny duch. Jeśli widzę szansę na niezależność, na przekroczenie pewnych barier, bez wahania angażuję się w taki projekt. źródło: NKJP: Janusz Wróblewski: Marzyłam o nudnym życiu, Polityka, 2004-07-17 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
4. człowiek
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Połączenia
- buntowniczy, niepokorny, niespokojny; dobry, zły duch
Cytaty
To samo jak z synami. [...] Młodszy przeważnie awanturnik i entuzjasta, rozrabiacz, duch niespokojny. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1959 |
|
Naszym złym duchem była tow. Zatorska z Wydziału Kultury KC. Ona wszystko czytała i raz na miesiąc urządzała zebrania wydawców, na których chwaliła najgorsze ideologiczne nudziarstwa, a potępiała książki do czytania [...]. źródło: NKJP: Włodzimierz Kalicki: Przygody książki, Gazeta Wyborcza, 1997-12-05 |
|
Rozejrzałem się po ścieżce i stwierdziłem, że nie było w pobliżu Symary, mego ducha opiekuńczego. Okazało się, że kroczyła o kilkanaście kroków za mną [...]. źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Biały Jaguar, 1980 |
|
[...] Stefan był duchem niepokornym. Walił głową w mury - i ten państwowy, i ten kościelny. Pływał pod prąd uparcie, z niebywałą zupełnie odwagą [...]. źródło: NKJP: Stefan Kisielewski: Czy skromność przestała być cnotą?, Gazeta Wyborcza, 1996-10-05 |
|
[...] w amerykańskich koloniach zakładanych przez niespokojne duchy i religijnych dysydentów z Europy [...] nie było nic, wszystko trzeba było stworzyć od początku, własnymi siłami i na własne ryzyko. źródło: NKJP: Jerzy Surdykowski: Ameryka, Ameryka..., Gazeta Wyborcza, 1998-08-13 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Składnia
+ | duch | + |
(JAKI)
|
5. postawa
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Relacje znaczeniowe
synonimy: | postawa |
Połączenia
- duch obywatelski, olimpijski
- duch przedsiębiorczości; duch buntu, walki
- umocnić/umacniać kogoś na duchu;
Cytaty
Nie taję jednak, że martwi mnie zanik ducha obywatelskiego wśród młodych ludzi. źródło: NKJP: Tadeusz Zieliński, Rzecznik Praw Obywatelskich: Precedens Romana Gałuszki, Gazeta Wyborcza, 1992-08-18 |
|
Mably nie uważa sytuacji ze beznadziejną, wierzy w ducha patriotycznego szlachty, w umiłowanie przez nią wolności, ale także w jej zdolność do wyrzeczenia się przesądów, do naprawienia błędów konstytucji [...]. źródło: NKJP: Marian Henryk Serejski: Europa a rozbiory Polski, 2009 |
|
Inicjatorzy mają nadzieję, że krzewienie olimpijskiego ducha wśród młodzieży pomoże młodym sportowcom pójść w ślady knurowskich mistrzów. źródło: NKJP: Mikołaj Suchan: Duch olimpiady, Dziennik Zachodni, 2002-02-21 |
|
Radykalizm poglądu otwierał autorowi drogę do mojego umysłu. Obrazoburcza postawa, duch buntu ożywiały w moich oczach dzieło pisarza, wyprowadzały go spomiędzy linijek tekstu na tereny życia [...]. źródło: NKJP: Witold Zalewski: Pożegnanie twierdzy, 2000 |
|
Takie wielonarodowe i wielowyznaniowe państwo szlacheckie z samej swojej istoty musiało mieć u podstaw ducha tolerancji : zarówno etnicznej, jak religijnej i wszelkiej innej w przeciwnym wypadku przestałoby istnieć. źródło: NKJP: Jerzy Surdykowski: Duch Rzeczypospolitej, 1989 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Składnia
+ | duch | + |
(CZEGO)
|
|
+ | duch | + |
(JAKI)
|
6. zapał
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia
Połączenia
- nowy duch, duch bojowy
- dodać/dodawać; nabrać/nabierać (nowego) ducha
- łamać, osłabić/osłabiać, wzmacniać, złamać ducha
Cytaty
Lecz Żółtoskrzydły, który w tym momencie, zważywszy ciemność i doskonałą znajomość terenu, miał jeszcze szansę na ucieczkę, poczuł przypływ nowego ducha. źródło: NKJP: Paweł Huelle: Weiser Dawidek, 1987 |
|
[...] z ciężkimi, kryształowymi popielnicami w ręku ruszyliśmy przed siebie, przebijając się bez trudu przez gromadkę zetempowców, którzy jakoś wielkiego ducha do walki nie mieli. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
Odważna odpowiedź wywołała za murami zrozumiały entuzjazm, na który spoglądał z wyżyny swojej żerdzi książę Henryk martwymi białkami oczu, lecz teraz trupioblade oblicze wodza zdawało się dodawać ducha wszystkim chrześcijanom. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003 |
|
Setki i tysiące much, całe ich zgiełkliwe roje wpadały w nastawione sieci, ale nic nie było w stanie osłabić ich waleczności i bojowego ducha. źródło: NKJP: Jan Brzechwa: Akademia pana Kleksa, 1946 |
|
W obliczu niebezpieczeństwa Indianie nabrali wojowniczego wigoru, odezwał się w nich drzemiący duch wojaczki. Zapał do walki ze znienawidzonym wrogiem ogarnął całe obozowisko. źródło: NKJP: Arkady Fiedler, Wyspa Robinsona, 1954 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Składnia
+ | duch | + |
(CZEGO)
|
|
+ | duch | + |
(JAKI)
|
7. epoki
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka prądy, kierunki i kategorie artystyczne
Połączenia
- duch klasyczny, odrodzeniowy, współczesny
- duch czasu, epoki, przeszłości; Odrodzenia, renesansu
- oddać/oddawać, odzwierciedlać ducha czegoś
Cytaty
Jego muzyka emanuje lekkością i duchem renesansu. Jest pełna finezji i wyrafinowania. źródło: NKJP: Adam ERD: Od Requiem do Te Deum, Życie Podkarpackie, 2007-08-08 |
|
[...] z drugą stroną były kłopoty, ponieważ znajdowały się na niej symbole nie tylko niezbyt zgodne z duchem epoki, ale wręcz klerykalne, na przykład Matka Boska. źródło: NKJP: Znaki i symbole, Dziennik Polski, 1999-04-30 |
|
A wokół niej odbywa się niesamowity pokaz [...] nieufności, powątpiewania, zwątpienia, a także zabobonu, wiary, wtajemniczenia, fanatyzmu. Tak tworzy się obraz stanu zbiorowej świadomości, nazywanego duchem czasu, duchem epoki, a pewną jego postać - mentalnością. źródło: NKJP: Jerzy Adamski: Świat jako niespełnienie albo Samobójstwo Don Juana, 2000 |
|
Władze zaborcze, zgodnie z duchem Oświecenia, zaczęły wprowadzać postępowe porządki. źródło: NKJP: JAROSŁAW KAPSA: PRZEŁOM STULECI, Tygodnik Regionalny „Gazeta Częstochowska”, 2000-12-21 |
|
Grzegorz Warchoł przygotował spektakl osadzony w realiach XIX-wiecznej Polski, wiernie oddając ducha epoki, między innymi poprzez pieczołowite odtworzenie ówczesnej mody. źródło: NKJP: URSZULA GIŻYŃSKA: Klasycznie i doskonale, Tygodnik Regionalny „Gazeta Częstochowska”, 2008-03-18 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
+ | duch | + |
(CZEGO)
|
|
+ | duch | + |
(JAKI)
|
8. liberalizmu
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego
Relacje znaczeniowe
hiperonimy: | istota |
Połączenia
- duch liberalny; narodowy; polski duch
- duch demokracji, prawodawstwa; chrześcijaństwa; narodu, polskości, słowiańszczyzny
- oddać/oddawać ducha czegoś
Cytaty
Na poddaszu jednej z kamieniczek przy Rynku mieszka Marek Antoni Terlecki. Artysta malarz, w którego obrazach czuć ducha Malczewskiego. źródło: NKJP: Paweł Kwaśniewski: Zdarzenia, Gazeta Wyborcza, 1994-10-07 |
|
[...] także w malarstwie i rzeźbie nigdy nie przestał obowiązywać (złośliwi powiadają: straszyć) duch tradycji młodopolskiej, ten od Mehoffera, Weissa i Dunikowskiego. źródło: NKJP: Barbara Ziembicka: Najprostszą drogą: rozmowy z artystami, 1998 |
|
Co najlepiej oddaje ducha ojczyzny? Co jest kwintesencją polskości? źródło: NKJP: Zaprojektuj polskie euro, Polityka, 2001-09-08 |
|
Duch demokratycznego, humanistycznego prawodawstwa zakłada i musi zakładać, że człowiek jest szlachetny, czysty, niewinny aż do momentu, gdy jego wina udowodniona zostanie w sposób bezsporny i pozytywny. źródło: NKJP: Teodor Krzysztof Toeplitz: Mój wybór: rzeczy mniejsze, 1998 |
|
Być może Kościół bardziej europejski, bardziej otwarty na świat, nie dokonałby tak oczywistego wyboru patriotycznego, nie potrafiłby okazać się tak konsekwentną ostoją polskiego ducha wobec wynaradawiającej presji zaborców. źródło: NKJP: Jerzy Surdykowski: Duch Rzeczypospolitej, 1989 |
|
W tym miejscu dochodzi do całkowitego wypaczenia ducha socjalizmu, który miał brać w obronę osoby najsłabsze i najbardziej uciskane oraz zwalczać wszelkie objawy despotyzmu. źródło: NKJP: Andrzej Muszala: Medycyna a globalizacja, 2003 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
+ | duch | + |
(CZEGO)
|
|
+ | duch | + |
(JAKI)
|
9. ustawy
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka wytwory działań intelektualnych człowieka
Relacje znaczeniowe
antonimy: | litera |
Połączenia
- duch aktu prawnego, prawa, rezolucji ONZ, uchwały, ustawy; wiersza
- duch i litera
- być zgodnym/niezgodnym z duchem i literą
Cytaty
Na jednym z zebrań SOM-u musiałem z somitami omówić wszystkie ustalenia i obowiązki nowicjuszy, tak żeby nie tylko wiedzieli, jakie one są, lecz także by mieli świadomość, czemu one służą, jaki jest tak naprawdę duch prawa, a nie tylko jego litera. źródło: NKJP: Wojciech Wanat: Rok w Monarze, 2006 |
|
Z najnowszych pozycji na szczególną uwagę zasługuje [...] monumentalne dzieło Zbigniewa Sudolskiego „Norwid. Opowieść biograficzna” [...], w znacznym stopniu warunkujące pełne zrozumienie ducha i litery utworów „czwartego” wieszcza. źródło: NKJP: Zbigniew Lisowski: Poznawanie poezji: interpretacje, 2008 |
|
Andrzej Urbański wystąpił z ciekawą tezą, odbiegającym od banału poglądem: „Czy w polityce w czasach przesilenia rzeczywiście należy kierować się martwą literą prawa czy też odwrotnie - prawa tego duchem?”. źródło: NKJP: Ryszard Marek Groński: W cieniu pomników, Polityka, 2002-09-28 |
|
Maciej Wojtyszko, mimo skromności środków, jakimi dysponował, filmowymi środkami realizując teatr telewizji, zachował rzecz najważniejszą - wierność literze i duchowi oryginału. źródło: NKJP: Elżbieta Baniewicz: Anna Dymna - ona to ja, Twój Styl, 1997 |
|
Traktat z Rumunią był naruszeniem nie litery wprawdzie, lecz ducha i sensu układu trójcesarskiego z 1881 r., w którym wschodnia część Półwyspu Bałkańskiego została milcząco uznana za rosyjską strefę wpływów. źródło: NKJP: Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918, 1967 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
+ | duch | + |
CZEGO
|
10. w filozofii
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność intelektualna człowieka filozofia
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii
Relacje znaczeniowe
sprzeczne: | materia |
Połączenia
- duch i materia
Cytaty
Czy mamy prawo mówić, że materia „wytwarza” ducha, jak mówimy, że ogień „wytwarza” dym? źródło: NKJP: Józef Tischner, Świat ludzkiej nadziei: wybór szkiców filozoficznych 1966-1975 , 1975 |
|
Ale co znaczy ten powszechnik - ludzkość? Oznacza on zespół pytań, na które dotąd nie ma zadowalającej odpowiedzi. Pytań takich, jak: Czymże jest świat? Co to jest duch - i materia? Jaki jest cel życia? źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998 |
|
Pałac, usytuowany w północnej części parku, zbudowany został na planie węgielnicy, wyrażającej ideę sprawiedliwości i powinności oraz równowagę ducha i materii. źródło: NKJP: Jerzy Wankiewicz, Nawiązując do artykułu Teresy Boguckiej „Podstępne braterstwo” ( „Magazyn” nr 10/261), Gazeta Wyborcza, 1998-05-08 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
---|---|---|---|
M. | duch |
duchy |
|
D. | ducha |
duchów |
|
C. | duchowi |
duchom |
|
B. | ducha |
duchy |
|
N. | duchem |
duchami |
|
Ms. | duchu |
duchach |
|
W. | duchu |
duchy |
Inne uwagi
Zwykle lp