Chronologizacja
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ksiądz |
księża |
ndepr |
| kwestion. księdze |
depr | ||
| D. | księdza |
księży |
|
| C. | księdzu |
księżom |
|
| B. | księdza |
księży |
|
| N. | księdzem |
księżmi |
|
| Ms. | księdzu |
księżach |
|
| W. | księże |
księża |
ndepr |
| kwestion. księdze |
depr |
Pochodzenie
psł. *kъnędzь 'panujący, władca, książę'
z germ. *kuningaz 'król'
Postać ksiądz powstała z wcześniejszej kniądz w wyniku polskiej zmiany -kń- > -kś-. Znaczenie 'duchowny, kapłan', powstałe z pierwotnego 'pan', bierze się z rozpowszechnionego w średniowieczu tytułowania osób duchownych.
Definicja
Noty o użyciu
Używane w nazwach własnych, np. Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, Katolickie Liceum Ogólnokształcące Księży Pijarów, Wyższe Seminarium Duchowne Księży Marianów.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół osoby związane z religią i kościołem
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | duszpasterz, kapłan, księżulo, księżunio, pasterz | |
| hiperonimy: | duchowny I |
Połączenia
- katolicki, prawosławny, protestancki; czeski, polski, włoski...; krakowski; bohaterski, błogosławiony, czcigodny, dobry, mądry; ulubiony, zaprzyjaźniony, znajomy; zmarły; biedny, fałszywy; młody, nowy; wiejski; miejscowy, tamtejszy; jakiś, nasz, pewien ksiądz; inni, niektórzy, wszyscy księża
- jeden ksiądz
- ksiądz Antoni, Arek, Piotr..., Belka, Kroll, Tischner..., arcybiskup, biskup; dr, profesor; dyrektor, dziekan, infułat, kanonik, kapelan, misjonarz, prałat; proboszcz, wikariusz; emeryt; współpracownik; księża motocykliści
- ksiądz dekanatu raciborskiego, pułtuskiego..., diecezji opolskiej, płockiej...
- księża i alumni, księża i biskupi, księża i bracia, księża i diakoni, księża i katecheci, księża i klerycy, księża i Kościół, księża i księżyska, księża i ludzie, księża i mieszkańcy, księża i ministranci, księża i misjonarze, księża i młodzież, księża i nauczyciele, księża i osoby świeckie, księża i pastorzy, księża i policjanci, księża i politycy, księża i samorządowcy, księża i siostry zakonne, księża i świeccy, księża i wierni, księża i zakonnice, księża i zakonnicy, księża i Żydzi
- (Jego Eminencja) ksiądz kardynał, prymas; (Jego Ekscelencja) ksiądz biskup, arcybiskup
- osoba, postać; apel, głos, kazanie, słowa, wypowiedź, wystąpienie; działalność, posługa, praca; pomoc; rola; gospodyni; mieszkanie; śmierć, zabójstwo; życie księdza; dom, wspólnota księży; z inicjatywy księdza; z rąk księdza
- dom; ubiory; pensje, płace, wynagrodzenia dla księży; list; zaufanie; pretensje, żal do księdza; list od księdza; spotkanie, wizyta u księdza
- kandydat; napad, zamach; teczka (ewidencji operacyjnej)na księdza; ataki na księży
- dyskusja, kontakt, rozmowa, spotkanie, współpraca, wywiad z księdzem
- mord na księdzu; artykuł, film, książka, opowieść; dyskusja, wspomnienie; pamięć o księdzu; pamiątki po księdzu
- złożony z księży
- przebrany za księdza
- związany z księdzem
- ksiądz chodzi po kolędzie; mówi, powiedział coś; naucza, odprawia mszę, nabożeństwo..., ogłosił / ogłasza coś, poświęcił coś, pracuje, wspomniał / wspomina o czymś; celebrowany, koncelebrowany; poświęcony; kierowany, organizowany, prowadzony, przygotowany, ufundowany, założony, zorganizowany; napisany, wygłoszony; dokonany przez księdza
- oczekiwać księdza
- dzwonić / zadzwonić, iść / pójść, pobiec, udać się, zgłosić się / zgłaszać się; zwrócić się / zwracać się; coś należy do księdza; apelować (list, komunikat, słowo...); skierowane do księży; dostać, otrzymać, pożyczać coś od księdza; spowiadać się, wyspowiadać się u księdza
- iść / pójść; czekać; donosić; patrzeć, spojrzeć; wyświęcony, wyświęcenie na księdza; pojechać, posłać po księdza; podający się za księdza
- dyskutować, rozmawiać / porozmawiać, spotkać się / spotykać się, zgadzać się, współpracować z księdzem
- mówić, opowiadać, pisać, rozmawiać o księdzu
- na czele z księdzem
Cytaty
|
[...] miejscowi księża odprawią w intencji zmarłego mszę św. koncelebrowaną. źródło: NKJP: „Orzeł” przegrał z chorobą, Dziennik Polski -- Proszowice, 2003-12-20 |
|
|
W dniu wczorajszym minęła 15. rocznica męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki. Proszę o uczczenie chwilą ciszy pamięci kapelana ˝Solidarności˝. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 20.10.1999 |
|
|
Dwie studentki [...] w końcu odważyły się i poszły do księdza Karola Wojtyły, prosząc o konferencje dla studentów. źródło: NKJP: Dorota Kosierkiewicz: Śladami Jana Pawła II. Historia powrotu księdza Karola do Krakowa i Jego niezwykła praca z młodzieżą, Echo Dnia, 2005-06-17 |
|
|
- To mój wnuczek, proszę księdza - ucieszył się wuj Florenty na mój widok. - Józiu, przywitaj się z księdzem Szotarskim. źródło: NKJP: Kazimierz Orłoś: Niebieski szklarz, 1996 |