UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

ustąpić

Chronologizacja

1 połowa XV w., SStp
W postaci:  ustępić 

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. ustąpię
 ustąpimy
2 os. ustąpisz
 ustąpicie
3 os. ustąpi
 ustąpią

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. ustąpiłem
+(e)m ustąpił
 ustąpiłam
+(e)m ustąpiła
 ustąpiłom
+(e)m ustąpiło
 ustąpiliśmy
+(e)śmy ustąpili
 ustąpiłyśmy
+(e)śmy ustąpiły
2 os. ustąpiłeś
+(e)ś ustąpił
 ustąpiłaś
+(e)ś ustąpiła
 ustąpiłoś
+(e)ś ustąpiło
 ustąpiliście
+(e)ście ustąpili
 ustąpiłyście
+(e)ście ustąpiły
3 os. ustąpił
 ustąpiła
 ustąpiło
 ustąpili
 ustąpiły

bezosobnik: ustąpiono

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. ustąpmy
2 os. ustąp
 ustąpcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. ustąpiłbym
bym ustąpił
 ustąpiłabym
bym ustąpiła
 ustąpiłobym
bym ustąpiło
 ustąpilibyśmy
byśmy ustąpili
 ustąpiłybyśmy
byśmy ustąpiły
2 os. ustąpiłbyś
byś ustąpił
 ustąpiłabyś
byś ustąpiła
 ustąpiłobyś
byś ustąpiło
 ustąpilibyście
byście ustąpili
 ustąpiłybyście
byście ustąpiły
3 os. ustąpiłby
by ustąpił
 ustąpiłaby
by ustąpiła
 ustąpiłoby
by ustąpiło
 ustąpiliby
by ustąpili
 ustąpiłyby
by ustąpiły

bezosobnik: ustąpiono by

bezokolicznik: ustąpić

imiesłów przysłówkowy uprzedni: ustąpiwszy

gerundium: ustąpienie

odpowiednik aspektowy: ustępować

Pochodzenie

psł. *ustǫpiti

Czasownik z prefiksem u- od psł. *stǫpiti 'postawić nogę, zrobić krok, stąpnąć'.
Zob.  stąpać 

1. pod czyimś naciskiem

Definicja

zmienić decyzję lub postępowanie pod wpływem czegoś, co powiedział lub zrobił ktoś inny

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

Połączenia

  • strony ustąpiły
  • ustąpić bratu, córce, dziecku, mężowi, młodszej siostrze
  • ustąpić po perswazjach
  • ustąpić pod czyimś naciskiem, pod czyimiś namowami
  • ustąpić przed żądaniami
  • ustąpić wobec gróźb, wobec aktu przemocy
  • musieć, nie chcieć, nie móc, nie zamierzać, umieć ustąpić

Cytaty

Żadna strona nie chciała ustąpić ze względów honorowych.

źródło: KWSJP: Edmund Niziurski: Księga urwisów, 1954

Minister prywatyzacji zaatakował premiera za blokowanie Programu Powszechnej Prywatyzacji. Ale jednocześnie ustąpił mu i zgodził się na zmiany.

źródło: NKJP: Artur Morka: PPPorażka?, Gazeta Wyborcza, 1994-09-27

Gdy w końcu musiał ustąpić przed ich żądaniami, nie miał bynajmniej zamiaru rezygnować z faktycznej władzy.

źródło: KWSJP: Zenon Kosidowski: Opowieści biblijne, 1963

Spotkał nas ostatnio zarzut arogancji, ponieważ rząd nie ustąpił w sprawie podwyżek ceny energii. Rząd w tej sprawie ustąpić nie mógł.

źródło: NKJP: Aleksander Hall: Ucieczka od (o)błędu, Gazeta Wyborcza, 1992-02-27

[…] hrabina Zofia spotkała się z Marią w Warszawie. W długiej rozmowie poprosiła ukochaną syna, by ta zwolniła Adama z danego słowa. […] Maria, chociaż z rozpaczą, ustąpiła wobec tych argumentów i odesłała Adamowi zaręczynowy sygnet.

źródło: NKJP: Bogna Wernichowska: Kardy i kokardy. Opowieść o hrabinach Potockich, 2009

Składnia

bez ograniczeń + ustąpić +
(KOMU) + (w CZYM)
bez ograniczeń + ustąpić +
przed CZYM | wobec CZEGO

2. miejsca

Definicja

oddalić się z jakiegoś miejsca, umożliwiając komuś jego zajęcie, przejście lub przejazd

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zwroty grzecznościowe i zachowania akceptowane społecznie

Połączenia

  • kierowca ustąpił
  • ustąpić z drogi

Cytaty

Ponieważ nie ustąpił z drogi, musiałem zjechać na krawędź szosy i dopiero wtedy wysforowałem się do przodu.

źródło: KWSJP: Zbigniew Nienacki: Księga strachów, 1967

Henryk V posłał do Kazimierza Wielkiego poselstwo, w którym prosił o pokój. Wojska polskie ustąpiły wtedy z księstwa żagańskiego, a w obozie wojsk polskich doszło do spotkania pomiędzy królem polskim a Henrykiem Żelaznym

źródło: NKJP: Internet

Składnia

bez ograniczeń + ustąpić +
(KOMU) + (CZEGO)

3. ze stanowiska

Definicja

zrezygnować z pełnienia jakiejś funkcji

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  zrezygnować

Połączenia

  • król, minister, premier, prezes, prezydent, rząd ustąpił
  • ustąpić z funkcji, z organizacji, ze stanowiska, z tronu, z urzędu
  • zmusić do ustąpienia

Cytaty

Jan zląkł się [...] gniewu królewskiego i ustąpił z przyznanej sobie godności.

źródło: KWSJP: Maria Bogucka: Kazimierz Jagiellończyk, 1978

[...] wyrugowanie Frycza z Wolborza nie było tak łatwe jak przed laty [...]. Trzeba było się liczyć z opinią społeczną, z poparciem króla. Rzecz załatwiono polubownie: Frycz ustąpił z wójtostwa za odszkodowaniem.

źródło: NKJP:Jerzy Ziomek: Renesans, 1973

9 sierpnia 1974 r. prezydent Nixon został zmuszony do ustąpienia ze swego stanowiska.

źródło: KWSJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 1999

Zaleski zdawał sobie sprawę, że jego era w polskiej polityce zagranicznej dobiegła końca. Nie czekając na wyraźną sugestię Piłsudskiego, złożył sam w końcu października 1932 r. dymisję [...]. Dymisja została przyjęta z datą 2 listopada 1932 r.; komunikat oficjalny mówił o ustąpieniu z powodów zdrowotnych.

źródło: NKJP: Waldemar Michowicz: Historia dyplomacji polskiej, 1995

Składnia

bez ograniczeń + ustąpić +
SKĄD

4. komuś łóżka

Definicja

zrezygnować z czegoś na czyjąś korzyść

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

Połączenia

  • ustąpić miejsca, pierwszeństwa
  • ustąpić kobiecie, staruszce
  • ustąpić w autobusie, w drzwiach, w kolejce, w poczekalni, w tramwaju

Cytaty

[...] Montaigne otrzymał posag, a ojciec ustąpił mu części dochodów z senioratu.

źródło: NKJP: Józef Hen: Ja, Michał z Montaigne?, 2009

“W Europie bez wojny nikt nie ustąpi nam ni piędzi ziemi” – pisał wielki orędownik kolonialnych podbojów [...], konsul Kaukazu.

źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Wieże z kamienia, 2004

Beata jest normalna, z ludzkim powonieniem, smakiem. Chce mi ustąpić łóżko. Wolę dmuchany materac, przechowywany dla mnie w szafie.

źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Polka, 2001

W 1955 r. Murzynka [...], obywatelka stanu Alabama, nie ustąpiła miejsca białemu w autobusie, jak nakazywał ówczesny rasistowski przepis.

źródło: KWSJP: Głosy i glosy, Polityka, 2005

Kierowca citroena nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu.

źródło: KWSJP: Nie ustąpił pierwszeństwa, Głos Szczeciński, 2006

Składnia

bez ograniczeń + ustąpić +
KOMU + CZEGO | CO

5. o chorobie

Definicja

zaniknąć lub przestać się objawiać

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie przyczyny, objawy i skutki chorób

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia

Połączenia

  • ból, niepokój ustąpił; choroba, gorączka, migrena; mgła, woda ustąpiła; krwawienie, pieczenie, uczucie głodu ustąpiło; dolegliwości, mdłości, objawy, obrzęki, podrażnienia, zawroty głowy, zmiany; opady ustąpiły
  • ustąpić po paru dniach, po godzinie, po leczeniu, po wysiłku
  • ustąpić pod wpływem czegoś
  • ustąpić w ciągu doby

Cytaty

Po wycofaniu wołowiny i powrocie do diety bez szkodliwych składników wszystkie objawy [...] ustąpiły w ciągu doby.

źródło: KWSJP: Danuta Myłek: Alergie, 2001

Mój zły humor od razu ustąpił. Poczułem się nagle zadowolony.

źródło: KWSJP: Jan Dobraczyński: Listy Nikodema, 1951

Drgawki zmalały, ale nie ustąpiły całkowicie.

źródło: KWSJP: Uwaga, tu trują psy!, Super Express, 2006

[...] już po kilku minutach relaksującego zabiegu poczułam ulgę. Ból ustąpił jak ręką odjął.

źródło: NKJP; mokr: Płonie zdrowie, Trybuna Śląska, 2004-04-19

Gdy znalazłem się po [...] słowackiej stronie Karpat, towarzysząca mi od świtu mgła ustąpiła i wyszło słońce. Zapowiadał się bardzo ładny dzień.

źródło: NKJP; Lechosław Herz: Wardęga. Opowieści z pobocza drogi, 2010

6. pod ciśnieniem

Definicja

przestać stawiać opór i poddać się działaniu jakiejś siły

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Połączenia

  • zamek ustąpił; furtka, klamka ustąpiła; drzwi, kraty ustąpiły
  • ustąpić pod ciśnieniem, pod łopatą, pod naciskiem, pod naporem, pod szpadlem, pod wpływem czegoś

Cytaty

Znów mocował się z paskami, a gdy ustąpiły, wytrząsnął całą zawartość na ziemię.

źródło: KWSJP: Andrzej Stasiuk: Biały kruk, 1955

Drzwi baraku ustąpiły pod kopnięciami, do środka wkroczyło kilkunastu ludzi.

źródło: KWSJP: Andrzej Sapkowski: Wieża jaskółki, 1997

Pokazałem mu przez kratę furtki kopertę dla adwokata. Wtedy zdecydował się na uruchomienie mechanizmu. Krata furtki ustąpiła.

źródło: KWSJP: Tadeusz Breza: Urząd, 1960

Podszedł od strony kierowcy, nacisnął klamkę; zamek ustąpił.

źródło: KWSJP: Mariusz Ziomecki: Lato nieśmiertelnych, 2002

Zapukałem do drzwi. Cisza. Zapukałem po raz wtóry i nie mogąc doczekać się odpowiedzi, nacisnąłem klamkę. Ustąpiła z łatwością.

źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006

7. lęk ciekawości

Definicja

zostać zastąpionym lub wypartym przez kogoś lub coś innego

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia

Połączenia

  • gniew, uśmiech ustąpił; ciekawość, nadzieja, radość ustąpiła; chmury ustąpiły czemuś
  • ustąpić gniewowi, lękowi, zakłopotaniu, zdumieniu

Cytaty

Zaborcze uczucie musiało ustąpić spokojnej, pełnej wyrzeczenia ojcowskiej miłości.

źródło: KWSJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997

„Pięćdziesiątki piątki” dobrze się nasłużyły w naszym wojsku, ale muszą ustąpić młodszym i nowocześniejszym pojazdom

źródło: NKJP: Grzegorz Okoński: Pojeździć czołgiem po podwórku, Gazeta Poznańska, 2001-08-11

Składnia

bez ograniczeń + ustąpić +
KOMU/CZEMU

Frazeologizmy

coś ustąpiło miejsca czemuś
coś zeszło na dalszy plan
coś ustąpiło na dalszy plan
ktoś ustąpił pola
ktoś ustąpił z placu
ktoś ustąpił z pola
Data ostatniej modyfikacji: 28.06.2024
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN