UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

z

ze

Chronologizacja

XIV w., Bor

Pochodzenie

psł. *sъ // *jьz

1. wyjść z domu

Definicja

tak, że to, o czym mowa w zdaniu, zaczyna się w danym miejscu

Noty o użyciu

Jeśli przyimek z występuje przy Cz. w formie imiesłowowej dookreślającej Rz., imiesłów bywa pomijany, np. zamiast droga biegnąca z Warszawy do Krakowa: droga z Warszawy do Krakowa.
W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, np. ze Lwowa, ze wzgórza.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

(quasi)antonimy:  do II, na, w

Cytaty

Wyszedł z baru, nie dopiwszy drugiego piwa.

źródło: NKJP: Marek Krajewski, Mariusz Czubaj: Róże cmentarne, 2009

Umówili się, że przepłyną z wysepki na plażę.

źródło: NKJP: Bydgoszcz: Opławiec. Ostrożnie nad wodą! Jakub już stracił życie, Gazeta Pomorska, 2009-07-01

Otrzepywał się z kurzu, spoglądając to na pogięte koło roweru, to na kuper czołgu wystający z rozwalonej ściany prosto na ulicę.

źródło: NKJP: Robert Urbański, Jacek Kondracki: Operacja „Dunaj”, 2009

Jeden z nich krzyczał z otwartego okna również i do niej, że łazi za wolno po pasach, że się jeszcze gapi nie wiadomo na co.

źródło: NJKP: Sylwia Chutnik: Dzidzia, 2009

- Dzisiaj wezmę to - powiedział wyciągając ze stosiku egzemplarz „National Geographic”.

źródło: NKJP: Adam Barczyński: Ślepy los, 1999

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. konkr.
w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego lub nazywającym czynność polegającą na emitowaniu fal dźwiękowych lub świetlnych, lub z Cz. zwieszać się, zwisać, wystawać itp., lub z Rz. utworzonym od takich Cz.
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

2. wrócić z koncertu

Definicja

tak, że czynność, o której mowa w zdaniu, zaczyna się w miejscu, w którym ludzie robili coś, co robił także ktoś, o kim mowa

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Relacje znaczeniowe

antonimy:  na

Cytaty

Gdy będziesz wracał z pracy, będę czekała na ciebie z obiadem.

źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006

Przecież to jest miły, ale starszy pan, który narzekał, że nie mógł się dostać do motelu, że musiał grubo wcześniej wyjść z koncertu, że autobusy źle kursowały.

źródło: NKJP: Bartłomiej Dobroczyński: Orkiestra Klubu Pomocnych Serc, czyli Monolog wodospad Jurka Owsiaka, 1999

To niesłychane, ale zdarzało się, że wracałem o 4 rano z imprezy i mama szykowała mi obiad.

źródło: NKJP: Nie jestem smakoszem, Dziennik Polski, 2006-10-05

Wicio pewnie pomyślał wtedy, że to jakiś dziad, nawiedzony włóczęga jedzie z festu, czyli wielkiego odpustu, i wrócił do swego wagonu.

źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Kronika wypadków miłosnych, 1974

Czy potrafisz wyjść ze spotkania, na którym uczestnicy zaczynają pić alkohol?

źródło: NKJP: Anna Dodziuk, Włodzimierz Kamecki: Wyjść z matni. Proste rozmowy o zgubnym nałogu, 1994

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający wydarzenie lub obiekt(y) wykonywanej czynności
w Zd. z Cz. ruchu ukierunkowanego
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

3. porcelana z Chin

Definicja

taki, że jest związany z danym miejscem w taki sposób, że był lub jest w danym miejscu i może być przez wskazanie tego miejsca identyfikowany

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przestrzennych

Relacje znaczeniowe

antonimy:  spoza

Cytaty

Doszło do tego, że wstałem, udałem się do gminy, a nawet specjalnie nabyłem herbatę z Chin, Indii czy nawet z Cejlonu, zmieszałem, zaparzyłem i wąchałem.

źródło: NKJP: Janusz Głowacki: Rosa Café i inne opowieści, 1997

Wejścia na koronę pilnują między innymi policjanci z Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, którzy patrolują teren.

źródło: NKJP: Marcin Chomiuk: Najgorzej w Rajszewie, Mazowieckie To i Owo, 2010-05-21

Zaprosiła ją Kinga, koleżanka z liceum, która po 1981 roku wyjechała na stałe – opowiada Henryk.

źródło: NKJP: Stanisław Bubin: Przystanek Alaska, Dziennik Zachodni, 2005-01-15

Napis na niej jest cytatem ze słów papieża wypowiedzianych w maju, podczas wręczania mu tytułu w Watykanie.

źródło: NKJP: Łodzi stuknęło 580 lat, Express Ilustrowany, 2003-07-30

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający miejsce lub instytucję
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

4. czuć z podwórka

Definicja

w takich okolicznościach, że ktoś, o kim mowa i kto doświadcza wrażeń zmysłowych, o których mowa, znajduje się w danym miejscu, a źródło owych wrażeń znajduje się w innym miejscu

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji przestrzennej

Cytaty

Wszystko to słyszą, a nawet widzą z górnych pięter mieszkańcy nowych bloków przy ulicy Pułaskiego.

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

Co widać z jego sklepu z pamiątkami?

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007

- No to czemu...? - wskazał samochód, który jego ludzie oglądali z bezpiecznej odległości, wymieniając półgłosem uwagi na temat min pułapek i ich ewentualnego rozmieszczenia.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczypospolitej, 2004

W filmie Bajona zdradzany stary książę nasłuchuje z szybu windy odgłosów dobiegających z kuchni.

źródło: NKJP: Halina Mamok: Tradycje, Kuchia, 1998

To czuć ze sceny, to widać po twarzach oglądających.

źródło: NKJP: Dostali brawa na stojąco, Gazeta Krakowska, 2006-08-08

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. oznaczający miejsce
w Zd. z Cz. nazywającym percepcję zmysłową
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

5. z zeszłego roku

Definicja

taki, że zaczął istnieć w danym czasie

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Cytaty

W północnej zachowały się freski z XIV wieku, mocno podniszczone, bo były przykryte warstwą farby.

źródło: NKJP: Jan Gać: Grecja. Kulturowy przewodnik po Grecji bizantyńskiej, 2007

Jednym z nich było Rozporządzenie premiera z dnia 23 grudnia 1936 roku o granicach Państwa, które praktycznie zezwoliło na zepchnięcie do stanu nieomal niewoli ok. 2 mln 640 tys. obywateli Rzeczypospolitej, zamieszkałych na terenach przygranicznych.

źródło: NKJP: Sebastian Chosiński: Instytucjonalny obrońca pokrzywdzonych, czyli Józefa Mackiewicza przygody z reportażem, część II, Esensja, 2007-12

Krótko: doświadczenia z lat chłopięcych sprawiły, że umiałem się bić i to naprawdę skutecznie.

źródło: NKJP: Ewa Białołęcka: Tkacz iluzji, 2004

Towarzyszy temu szybka dewaluacja wiadomości, wiedza z wczoraj nie jest aktualna dziś, dzisiejsza z kolei wiedza nie będzie ważna jutro.

źródło: NKJP: Aldona Pobojewska: O konieczności wprowadzenia historii filozofii w szkołach. Przyszłość potrzebuje przeszłości, Kronika - pismo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004-10

W tym okresie pisał do [...] przyjaciela ze szkolnych czasów więzionego w Rosji za udział w oporze zbrojnym wraz z Kasprzakiem w drukarni na Woli.

źródło: NKJP: Stefan Leder, Witold Leder: Czerwona nić. Ze wspomnień i prac rodziny Lederów, 2005

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: F.Rz. lub F.Licz.-Rz. wskazująca określony moment w przeszłości
w pozycji lewostronnej: Rz. oznaczający przedmiot lub nazywający czynność wykonywaną przez kogoś, o kim mowa, albo stan, w którym ktoś, o kim mowa, się znajdował
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

6. dom z cegieł

Definicja

taki, że powstał z danej substancji lub rzeczy

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji rezultat czynności - materiał

Cytaty

Część niszy przegrodzono ścianą z cegieł i w ten sposób zrobiono izbę dla dziadka.

źródło: NKJP: Adam Bahdaj: Wakacje z duchami, 1962

Tu staną konfitury z wiśni, tu sok z malin, tu przecier z jabłek.

źródło: NKJP: Elżbieta Cichla-Czarniawska: Ogrody i złomowiska. Opowiadania, 2005

Nagle przede mną pojawiła się gęsta zasłona z mgły, podobna do niebiańskiej kotary wiszącej na złotych zaczepach gdzieś wysoko w powietrzu.

źródło: NKJP: Radosław Kobierski: Harar, 2005

Zegar z kwiatów wypalił i to było miłe, ładne, pożyteczne i przyjemne dla oka.

źródło: NKJP: Robert Więcek: De gustibus non disputandum est, Dziennik Polski, 2008-04-07

Gmach ze stali i szkła, którego autorami są Zenon Remi i Tomasz Gluziński, zastąpił stary drewniany budynek stojący u podnóża Gubałówki blisko siedemdziesiąt lat.

źródło: NKJP: Nowa Gubałówka: Tygodnik Podhalański, 1997

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. konkr. nazywający budulec, materiał lub substancję
w pozycji lewostronnej: Rz. konkr.
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

7. klasówka z matematyki

Definicja

taki, że dotyczy danej dziedziny wiedzy lub danej umiejętności

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji rezultat czynności - materiał

Cytaty

Po prostu nie trafiła z kierunkiem, zresztą o architekturze myślała od samego początku, ale przestraszyła się egzaminu z matematyki.

źródło: NKJP: Paweł Pollak: Kanalia, 2006

W czasie studiów pogłębił wiedzę z technologii wyrobu broni, co procentuje we właściwej jej ocenie i datowaniu.

źródło: NKJP: Janusz Miliszkiewicz: Przygoda bycia Polakiem, 2007

Błąd tkwi w niewielkim wymiarze godzin przeznaczonych na zajęcia z pływania (45 minut tygodniowo).

źródło: NKJP: Paweł Sulej: Sport: Boskie ciało. Rzecz o Akademickim Związku Sportowym, Magazyn Puls Studenta, 1999-04

Podczas swego kameralnego wykładu z zakresu dietetyki wegetariańskiej popijała napar z mięty bez cukru, była bowiem zaciętym wrogiem wszelkich, nawet roślinnych używek.

źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Rynek w Smyrnie, 2007

W książkach ze statystyki rzadko spotkać można ćwiczenia, których celem jest opracowanie obszernego materiału statystycznego i przedstawienie go w postaci szeregu statystycznego.

źródło: NKJP: Andrzej Obecny: Statystyka opisowa w Excelu dla szkół. Ćwiczenia praktyczne, 200

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający dziedzinę wiedzy lub umiejętność
w pozycji lewostronnej: Rz. abstr. nazywający czynności związane ze zdawaniem sprawy ze swojej wiedzy z danej dziedziny lub z pokazem swych umiejętności lub Rz. abstr. nazywający porcję wiedzy, np. informacja
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

8. wiedzieć z telewizji

Definicja

dany obiekt jest źródłem informacji, dzięki któremu zachodzi stan rzeczy, o którym mowa

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przyczynowej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  dzięki II, po

Cytaty

To pewnie byli jacyś naciągacze, może z gazet dowiadywali się o wyrokach i szli do rodzin wyłudzać pieniądze.

źródło: NKJP: Piotr Lipiński: Krwią i błotem, Gazeta Wyborcza, 1993-11-19

Czego w krótkim czasie nauczysz się z tej książki?

źródło: NKJP: Elżbieta Banecka: Dobre wypracowania, 2008

Rysując z modela, replikuje dzieła własnej ręki.

źródło: NKJP: Ewa Kuryluk: Draperie młodego Leonarda, Gazeta Wyborcza, 1998-01-30

Obok znakomicie oddanego wizerunku lwa przeczytałem notatkę, że został sporządzony z natury.

źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003

Wiem ze starożytnych przekazów, takich jak Księga zwyciężania [...], jak wyglądały obrzędy odprawiane w świątyni tebańskiej [...].

źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. konkr. nazywający źródło informacji lub wzór/podstawę czyjegoś działania
w pozycji lewostronnej: Cz. nazywający stan związany z posiadaniem wiedzy lub czynność związaną z jej nabywaniem, jak również Cz. nazywający tworzenie czegoś, np. rysować
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

9. dyrektor z nominacji

Definicja

taki, że stan rzeczy, o którym mowa, a który dotyczy kogoś/czegoś, pojawił się, ponieważ z kimś/czymś, o kim/czym mowa, została wykonana dana czynność

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przyczynowej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  dzięki II, na skutek, wskutek

Cytaty

Przegrywają także inteligenci z awansu społecznego, o których kiedyś się mówiło, że są bardziej wytrwali i łatwo się nie poddają.

źródło: NKJP: Zdzisław Pietrasik: Cham nie ma racji, Polityka, 2006-04-15

Wtedy jeszcze [...] był gubernatorem z nominacji Jelcyna, teraz jest już wybrany.

źródło: NKJP: Ernest Skalski: Z gubernatora na wicepremiera, Gazeta Wyborcza, 1997-03-18

Jest tylko pasta do butów i kubańskie ananasy z importu.

źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Opowiadania 1960-1965, 1965

Dla złapania tchu zaciągali się głęboko papierosami, a gardła suszyli łykiem spirytusu z przemytu.

źródło: NKJP: Magdalena Tulli: W czerwieni, 1998

Samorządowcy, jako włodarze ze społecznego wyboru, zrobili nawet sondaż opinii publicznej.

źródło: NKJP: Michał Michalik: Uskrzydlony pomysł, Gazeta Krakowska, 2006-07-14

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. abstr. nazywający czynność
w pozycji lewostronnej: Rz. nazywający kogoś / coś, kto / co był / było obiektem czynności
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

10. żaden z ludzi

Definicja

taki, że należy do danego zbioru

Noty o użyciu

Jeśli w pozycji lewostronnej występuje fraza rzeczownikowa z przymiotnikiem, to rzeczownik w takiej frazie może być pominięty, np. zamiast najwyższy brat z braci używane jest wyrażenie najwyższy z braci. Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji element zbioru - zbiór

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  spomiędzy, spośród

Cytaty

Jeżeli agent sprzedał dwu, trzech z pięciu piłkarzy, biznes zwracał mu się z nawiązką.

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006

Rozłożył pierwszą z gazet, z szuflady wyjął nożyczki, kolorowe pisaki i klej.

źródło: NKJP: Adam Barczyński: Ślepy los, 1999

Zatrzymałem samochód przed najbliższą z chałup.

źródło: NKJP: Jacek Głębski: Droga do Ite, 2006

Żadne z rodziców nie stanęło w mojej obronie, nie powiedziało [...], żeby wynosił się z naszego mieszkania, kapuś jeden!

źródło: NKJP: Jarosław Maślanek: Haszyszopenki, 2008

[...] należy do związku zawodowego Solidarność 80, w każdej chwili ktoś ze związku może zadzwonić na komórkę, że robią jeszcze jedną blokadę trasy krajowej.

źródło: NKJP: Marcin Kołodziejczyk: Z widokiem na fabrykę, Polityka, 2006-06-17

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. lm. lub Rz. lp. będący nazwą grupy lub zbioru, lub Licz.
w pozycji lewostronnej: F.Licz. lub F.Rz.
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

11. ustąpił z grzeczności

Definicja

dlatego, że ktoś, o kim mowa, przeżywa dany stan psychiczny bądź przysługuje mu dana cecha charakteru

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przyczynowej

Relacje znaczeniowe

synonimy:  przez
antonimy:  z braku

Cytaty

Nie lubię ginu, odbija mi się perfumami, ale piłem z grzeczności, choć gorąco i duszno.

źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Excentrycy, 2007

Uznałem, że z szacunku dla historycznej prawdy i dla orientacji czytelników warto pokusić się o indeks tych postaci wraz z krótkimi notkami na temat ich rzeczywistych losów.

źródło: NKJP: Marcin Wolski: Alterland, 2003

Ja robiłem to z przyjaźni, ciekawości i chęci przygód.

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Każdy sponsor widzi, że my gramy w rugby z zamiłowania, żyjemy tym.

źródło: NKJP: Dariusz Wołowski: Szalikowcy grają w rugby, Gazeta Wyborcza, 1998-05-15

Bił zatem słabiej, ot tak, ze zwykłego przyzwyczajenia i by comiesięcznej pensji płaconej przez rząd nie brać zupełnie za darmo.

źródło: NKJP: Zdzisław Smektała: Chcica..., 2006

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający stan psychiczny, uczucie lub cechę charakteru
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

12. trząsł się z zimna

Definicja

dlatego, że ktoś/coś, o kim/czym mowa, znajduje się w danym stanie psychicznym lub fizycznym w takim stopniu, że nie może nie dziać się z nim to, co się dzieje

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, np. ze wzburzenia.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji przyczynowej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  na skutek, wskutek, z powodu

Cytaty

Na dworze świeciło wprawdzie słońce, ale ja trząsłem się z zimna, toteż włożyłem kurtkę i wydawszy Agnieszce ostatnie dyrektywy, poszedłem na pocztę.

źródło: NKJP: Mirosław Sokołowski: Gady, 2007

Syknął z bólu, kiedy poczuł na swojej zniszczonej twarzy ostre ukłucia.

źródło: NKJP: Marek Krajewski: Festung Breslau, 2006

Jedynie Czarne Bliźniaki szaleją z radości, śpiewają i tańczą po całym podwórku [...].

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

I wtedy, i tym razem płakałam z oburzenia i upokorzenia, i nie mogłam mu wybaczyć, że on tak wszystko śmiertelnie poważnie traktował, mimo że umiał się również śmiać.

źródło: NKJP: Zofia Kucówna: Wspomnienia, Gazeta Wyborcza, 1993-04-29

- Zenek? - zakrzyknął z cicha Julek głosem zduszonym ze zdumienia.

źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KOGO / CZEGO
w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający stan fizyczny bądź psychiczny, który może objawiać się fizycznie, fizjologicznie lub w postaci spontanicznego zachowania
w Zd. z Cz. nazywającym reakcję fizyczną, fizjologiczną, nagłe zachowanie, zachowanie odbiegające od przyjętej normy lub niekontrolowany proces, np. wychudnąć
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

13. bułka z dżemem

Definicja

kiedy mówimy o tym, o kim/czym mowa, to nie powiemy o tym wszystkiego, jeśli nie powiemy również o czymś innym, że w danej sytuacji występuje i nie jest niezależne od tego, o kim/czym mowa; nie mówilibyśmy o tym czymś, gdybyśmy nie mówili czegoś o tym, o kim/czym mowa

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik współzależności zjawisk

Relacje znaczeniowe

sprzeczne:  bez II, beze

Cytaty

Orzeszkowa nie budziła się z okrzykiem, że jest pozytywistką.

źródło: NKJP: Gazeta Ubezpieczeniowa, 2002-05-28

To był jeszcze czas, kiedy z Zachodu szły kartony z ciuchami, zabawkami, pomarańczami, jakby emigranci nie mogli uwierzyć, że na trwałe zmienił się tutejszy świat i wszystko jest dostępne na miejscu.

źródło: NKJP: Michał Olszewski: Chwalcie łąki umajone, 2005

Był nim pan Jankowiak z parasolem i niewielkim bukiecikiem margerytek.

źródło: NKJP: Małgorzata Musierowicz: Dziecko piątku, 1993

Bez mandżurskiego warkoczyka, z włosami króciutko przyciętymi na jeżyka, w skromnym, oliwkowym mundurze cesarskiej piechoty wyglądał młodo i wydawał się jej kimś – można by rzec – sterylnym.

źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko, 2006

Wejście do wyciągu było zamknięte, podobnie jak sklepy ze sprzętem narciarskim.

źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Wilcza wyspa, 2006

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KIM / CZYM
w pozycji prawostronnej: Rz. nazywający przedmiot bądź stan psychiczny, F.Rz. określająca pozycję ciała lub stan którejś jego części
w pozycji lewostronnej: Cz. zdarzeniowy lub Rz. nazywający osobę, przedmiot lub zdarzenie
szyk: względem frazy lewostronnej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja

14. spacerował z przyjacielem

Definicja

kiedy mówimy o pewnym zdarzeniu i charakteryzujemy je pod danym względem, mówiąc coś o kimś/czymś, to nie powiedzieliśmy wszystkiego; żeby powiedzieć wszystko, trzeba powiedzieć to samo o kimś/czymś innym; nie mówilibyśmy o kimś/czymś innym, gdybyśmy nie mówili czegoś o kimś/czymś

Noty o użyciu

W połączeniu z zaimkiem osobowym ja oraz z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik współwystępowania zjawisk

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  razem z, wraz z
sprzeczne:  bez II

Cytaty

Na Przejście wybierałem się z Ewą i Cinkiem już od dawna.

źródło: NKJP: Michał Olszewski: Chwalcie łąki umajone, 2005

Ciągnięty jak napełniony wodą gaśniczy wąż, bezwładny jak pijak przekraczający z przedawkowania granicę klinicznej śmierci, wędrował z Francuzami po schodach.

źródło: NKJP: Zdzisław Smektała: Chcica..., 2006

Żona spała z dziećmi w pokoju, który był oddzielony od kuchni dużym holem.

źródło: NKJP: Jan Grzegorczyk: Chaszcze, 2009

Ponieważ była na spacerze z psem, nie miała ze sobą dokumentów, nie poczuwała się też do obowiązku przedstawiania się.

źródło: NKJP: Kto kogo pobił?, Tygodnik Podhalański, 1997

Małgorzata ze Stasiem i Franciszkiem byli daleko.

źródło: NKJP: Ewa Kujawska: Dom Małgorzaty, 2007

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KIM / CZYM
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

15. przyszedł z wizytą

Definicja

po to, żeby zrobić coś z udziałem kogoś, kto znajduje się w miejscu, o którym mowa

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik relacji celowej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  celem, w celu

Cytaty

Zachowywała się jak ci namolni krewni, co przyjeżdżają z wizytą i siedzą na bagażach przed domem kuzynki, czekając na jej powrót.

źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Fausta, 2010

Żaden z mieszkańców wiosek znajdujących się, co prawda, wcale nieblisko Kamieńca, nigdy nie przyszedł do niego z prośbą o pomoc.

źródło: NKJP: Beata Ostrowicka: Kraina kolorów. Księga intryg, 1999

Korzystaliśmy z tego skwapliwie, usprawiedliwiając się jego pogarszającym się słuchem; kiedy rozgniewany wkraczał między nas z pretensjami, że w tym domu o niczym się go nie informuje, tłumaczyliśmy, że to wina jego słuchu, i wypominaliśmy mu, że nigdy nie chciał pójść do laryngologa.

źródło: NKJP: Radosław Kobierski: Harar, 2005

Inni przychodzą z żądaniem prawdy (dzisiaj srożą się przeciwko poezji, ponieważ „nie wyraża ona prawdy naszej epoki”).

źródło: NKJP: Legendy nowoczesności. Eseje okupacyjne, 1996

Więc kiedy dziś ten chłopak zadzwonił do wydawnictwa ze swoją propozycją, postanowiłyśmy pomóc Sławkowi, każda na własną rękę.

źródło: NKJP: Katarzyna Pisarzewska: Koncert łgarzy, 2009

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KIM / CZYM
w pozycji prawostronnej: Rz. abstr. nazywający akt mowy lub Rz. wizyta
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

16. z nastaniem jesieni

Definicja

zmiana stanu rzeczy, o którym mowa, zaszła równocześnie ze zmianą danego stanu rzeczy

Noty o użyciu

Z zaimkiem osobowym on w formie poprzyimkowej nieakcentowanej, a także z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik lokalizacji w czasie

Relacje znaczeniowe

synonimy:  razem z, razem ze, wraz z, wraz ze

Cytaty

Jeżdżono zwykle raz do roku, z końcem lata, po zbiorach, czasem drugi raz na przedwiośniu.

źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Widnokrąg, 1996

Był to dawny gabinet męża Marii, doktora, który wyemigrował z Polski z początkiem września i w swoim czasie zginął we Francji.

źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Noc i inne opowiadania, 2001

Dopiero z upadkiem komunizmu w Polsce i odpolitycznieniem Biskupina zaczęły pojawiać się nowe interpretacje grodu.

źródło: NKJP: Michał Foerster: Biskupin. Prasłowiański mit, Esensja, 2008-05

Wielu słyszało nocne wołanie i ze świtem ruszyli sąsiadom na pomoc.

źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Emilia z kwiatem lilii leśnej, 1993

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z KIM / CZYM
w pozycji prawostronnej: Rz. abstr. nazywający zmianę stanu rzeczy
w Zd. z Cz. nazywającym zmianę stanu rzeczy
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy rzeczownikowej stały: antepozycja

17. z polska

Definicja

w sposób zbliżony do charakterystycznego dla kogoś/czegoś, określanego danym przymiotnikiem

Noty o użyciu

Z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik sposobu

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  jak II

Cytaty

Bo oto jedna z pięknowłosych odwróciła się na moment ku Kosmie ukazując twarz niewątpliwie okoloną włosami spadającymi aż na ramiona, ale poza tym... przyozdobioną piękną, z hiszpańska przyciętą bródką!

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

Moje machinalnie błądzące po kolumnach druku oko wyłowiło naraz pośród wielu z cudzoziemska, czy wręcz po cudzoziemsku brzmiących słów rodzime, a nie znane, nie wiadomo co znaczące słowo: niszczarka.

źródło: NKJP: Marian Pilot: Na odchodnym, 2002

Musimy się lepiej odziać, bardziej z pańska, i wejdziemy do środka jak zwykli kupujący.

źródło: NKJP: Iwona Surmik: Ostatni smok, 2005

To był młody, z miejska ubrany mężczyzna.

źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy. Zdrada, 1991

Polacy kresowi pięknie „zaciągali” z litewska albo ze lwowska, a także odróżniali jako jedyni w wymowie głoskę ch od h.

źródło: NKJP: Zdzisław Morawski: Gdzie ten dom, gdzie ten świat, 1994

Odmiana

część mowy: przyimek

Składnia

z _
Przym. na -a
w pozycji prawostronnej: Przym. zakończony na -sk(i), -ck(i)
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja

18. z trzy

Definicja

nadawca, określając ilość czegoś, nie wie, ile tego jest, ale mówi, że jest tego albo niewiele więcej niż dana wartość, albo niewiele mniej, albo dokładnie tyle

Noty o użyciu

Z wyrazami zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to: z, s, ż, sz, ź, ś występuje wariant ze. Wariant ze może wystąpić także przed innymi wyrazami, w szczególności zaczynającymi się od co najmniej dwóch spółgłosek.

Warianty

  • ze

Kategoria znaczeniowa

wykładnik kwantyfikacji ilościowej

Relacje znaczeniowe

(quasi)synonimy:  gdzieś II, mniej więcej, około, plus minus

Cytaty

Żeby to wszystko posprawdzać, musiałbyś zamiast dwóch pasów zrobić z dziesięć i dwustu celników zatrudnić.

źródło: NKJP: Michał Olszewski: Chwalcie łąki umajone, 2005

Patrzyłem dziś z pół godziny, co wyprawiały.

źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961

Postanowił o tym może z rok temu, natomiast ostatecznie zdecydował się urzeczywistnić swój zamiar w sierpniu, pod koniec wakacji.

źródło: NKJP: Krwi serdeczna, krwi skażona, Wieści Podwarszawskie, 2000-11-05

A przy tej sprawie kręci się z setka ludzi.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczypospolitej, 2004

Uszli może ze sto metrów, gdy nagle gdzieś za ich plecami rozległ się huk straszliwy.

źródło: NKJP: Edmund Niziurski: Księga urwisów, 1954

Odmiana

część mowy: operator metapredykatywny

podklasa: operator aproksymacji

Składnia

z _
w pozycji prawostronnej: Licz., Rz. odliczebnikowy, Rz. nazywający jednostkę miary konwencjonalną lub niekonwencjonalną
szyk: względem frazy czasownikowej zmienny: neutralna postpozycja
względem frazy prawostronnej stały: antepozycja
Data ostatniej modyfikacji: 25.04.2018
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN