Chronologizacja
Pochodzenie
Istnieją dwie prawdopodobne próby etymologizacji:
1) kontynuant psł. žędьnъ : *žędati ‘żądać, pragnąć’ ze znaczeniem 'pożądany’, ‘cenny’, ‘rzadki’, 'ani jeden, nikt', z odnosowieniem samogłoski rdzennej pod wpływem czeskim;
2) efekt przekształcenia wyjściowej postaci *ni-že-edьnъ ‘ani jeden’ (ściągnięcie e-e > (ē) ě i przejście žě > ža oraz fałszywa dekompozycja: ni žadьnъ 'ani jeden')
1. żaden mężczyzna
Definicja
Noty o użyciu
Używane często w znaczeniu 'żaden człowiek'.
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie szczegółowe określenia ilości
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | wszelki | |
| antonimy: | co do jednego, każdy, wszelaki, wszystek |
Połączenia
- żaden człowiek, mężczyzna; dziennikarz, lekarz, uczeń; cywil; przedstawiciel, turysta; bank, sklep; samochód, dzień; pomysł; hałas; czyn, gest; żadna dziewczyna, matka; grupa, organizacja, sekta, placówka; firma; ekipa; myśl; reguła; żadne dziecko; zwierzę; ugrupowanie; słowo; przepisy, przywileje; przeszkody; niebezpieczeństwo
- żaden z nas, żaden spośród nas
- niemal, prawie żaden; praktycznie, właściwie żaden;
- żaden + nie
Cytaty
|
Ty nie wiesz, czego chcesz, a właściwie tego chcesz, czego żaden ojciec nie może dać. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Bóg zapłacz!, 2000 |
|
|
Pytam o niego prawie każdego i żaden z panów nie zna jego nazwiska, a to bohater miary Okulickiego czy „Grota” Roweckiego. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1985 |
|
|
Facet nie dał żadnej wskazówki. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
- Żadnych odcisków palców - dodał Meinerer. - Doktor Lasarius z kostnicy ustalił przedział czasowy morderstwa: sierpień-wrzesień. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Kiedy doszliśmy do furtki domu, gdzie mieszka Renia, staliśmy jeszcze obok siebie i gadaliśmy. A potem już żadne nic nie mówiło, tylko ja patrzyłem jej w oczy, a ona mnie. źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| D. | żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnej |
| C. | żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnej |
| B. | żadnego |
żadnego |
żaden |
żadne |
żadną |
| N. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadną |
| Ms. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnej |
| W. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
| D. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| C. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
| B. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadne |
| N. | żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
| Ms. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| W. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
Inne uwagi
Formy lm używane tylko w połączeniach z rzeczownikami niemającymi liczby pojedynczej, rzeczownikami oznaczającymi zbiór lub rodzaj obiektów lub grupami liczebnikowo-rzeczownikowymi.
Składnia
|
+ | żaden | + |
|
| szyk: tylko prepozycja | ||||
2. efekt jest żaden
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Połączenia
- żaden cud, dowód, interes, kłopot pożytek, problem, przełom, wstyd; żadna atrakcja, nowość, przyjemność, sztuka, tajemnic, ujma; żadne cudo, kokosy, novum, pieniądze
Cytaty
|
- ...nie dał ci tego prawa - mówił ostro Skowron - za mało wiesz, doświadczenie masz żadne! źródło: NKJP: Aleksander Minkowski: Szaleństwo Majki Skowron, 1972 |
|
|
Efekt urzędniczych działań i zaleceń pokontrolnych był żaden. źródło: NKJP: Marek Chrzanowski: Idę na wojnę z urzędnikami: Wieści Podwarszawskie nr 19 (887), 2008-05-11 |
|
|
Potrafiłem się obronić przed większością napastników, a w konkurencji z mistrzem moje szanse i tak były żadne. źródło: NKJP: Michał Bielecki: Dziewczyna z Banku Prowincjonalnego S. A., 1997 |
|
|
Jak więc słyszałem, że chcą zawiązać sojusz robotniczo-chłopski, to pomyślałem: idea bardzo szlachetna, ludzie odpowiedni, tylko możliwości realizacji żadne, bo potęgą na wsi jest Mikołajczyk ze swoim Stronnictwem Ludowym. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1985 |
|
|
Moja znajomość najnowszego repertuaru jest właściwie żadna. źródło: NKJP: Zbigniew Raszewski: Raptularz (1965-67), 1967 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| D. | żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnej |
| C. | żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnej |
| B. | żadnego |
żadnego |
żaden |
żadne |
żadną |
| N. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadną |
| Ms. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnej |
| W. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
| D. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| C. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
| B. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadne |
| N. | żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
| Ms. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| W. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
Składnia
| Cz | + | żaden | + |
|
| szyk: neutralny | ||||
3. taki żaden
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | nijaki |
Cytaty
|
„Dzień dobry” jest tu zaczepką, a innych form grzeczności nie spotkasz. Ulice ciemne, teatry żadne. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Podręcznik do ludzi: tom 1 i ostatni – Czaszka, 1996 |
|
|
Dość elegancki Starbuń, bardzo przestrzennie i przejrzyście w środku, zdecydowanie jest czym oddychać, ale atmosfera jakaś taka, żadna. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |