Chronologizacja
Pochodzenie
Istnieją dwie prawdopodobne próby etymologizacji:
1) kontynuant psł. žędьnъ : *žędati ‘żądać, pragnąć’ ze znaczeniem 'pożądany’, ‘cenny’, ‘rzadki’, 'ani jeden, nikt', z odnosowieniem samogłoski rdzennej pod wpływem czeskim;
2) efekt przekształcenia wyjściowej postaci *ni-že-edьnъ ‘ani jeden’ (ściągnięcie e-e > (ē) ě i przejście žě > ža oraz fałszywa dekompozycja: ni žadьnъ 'ani jeden')
1. żaden mężczyzna
Definicja
Noty o użyciu
Używane często w znaczeniu 'żaden człowiek'.
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie szczegółowe określenia ilości
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | wszelki | |
| antonimy: | co do jednego, każdy, wszelaki, wszystek |
Połączenia
- żaden człowiek, mężczyzna; dziennikarz, lekarz, uczeń; cywil; przedstawiciel, turysta; bank, sklep; samochód, dzień; pomysł; hałas; czyn, gest; żadna dziewczyna, matka; grupa, organizacja, sekta, placówka; firma; ekipa; myśl; reguła; żadne dziecko; zwierzę; ugrupowanie; słowo; przepisy, przywileje; przeszkody; niebezpieczeństwo
- żaden z nas, żaden spośród nas
- niemal, prawie żaden; praktycznie, właściwie żaden;
- żaden + nie
Cytaty
|
Ty nie wiesz, czego chcesz, a właściwie tego chcesz, czego żaden ojciec nie może dać. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Bóg zapłacz!, 2000 |
|
|
Pytam o niego prawie każdego i żaden z panów nie zna jego nazwiska, a to bohater miary Okulickiego czy „Grota” Roweckiego. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1985 |
|
|
Facet nie dał żadnej wskazówki. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
- Żadnych odcisków palców - dodał Meinerer. - Doktor Lasarius z kostnicy ustalił przedział czasowy morderstwa: sierpień-wrzesień. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Kiedy doszliśmy do furtki domu, gdzie mieszka Renia, staliśmy jeszcze obok siebie i gadaliśmy. A potem już żadne nic nie mówiło, tylko ja patrzyłem jej w oczy, a ona mnie. źródło: NKJP: Stanisław Kowalewski: Czarne okna, 1961 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| D. | żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnej |
| C. | żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnej |
| B. | żadnego |
żadnego |
żaden |
żadne |
żadną |
| N. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadną |
| Ms. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnej |
| W. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
| D. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| C. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
| B. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadne |
| N. | żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
| Ms. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| W. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
Inne uwagi
Formy lm używane tylko w połączeniach z rzeczownikami niemającymi liczby pojedynczej, rzeczownikami oznaczającymi zbiór lub rodzaj obiektów lub grupami liczebnikowo-rzeczownikowymi.
Składnia
|
+ | żaden | + |
|
| szyk: tylko prepozycja | ||||
2. efekt jest żaden
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Połączenia
- żaden cud, dowód, interes, kłopot pożytek, problem, przełom, wstyd; żadna atrakcja, nowość, przyjemność, sztuka, tajemnic, ujma; żadne cudo, kokosy, novum, pieniądze
Cytaty
|
- ...nie dał ci tego prawa - mówił ostro Skowron - za mało wiesz, doświadczenie masz żadne! źródło: NKJP: Aleksander Minkowski: Szaleństwo Majki Skowron, 1972 |
|
|
Efekt urzędniczych działań i zaleceń pokontrolnych był żaden. źródło: NKJP: Marek Chrzanowski: Idę na wojnę z urzędnikami: Wieści Podwarszawskie nr 19 (887), 2008-05-11 |
|
|
Potrafiłem się obronić przed większością napastników, a w konkurencji z mistrzem moje szanse i tak były żadne. źródło: NKJP: Michał Bielecki: Dziewczyna z Banku Prowincjonalnego S. A., 1997 |
|
|
Jak więc słyszałem, że chcą zawiązać sojusz robotniczo-chłopski, to pomyślałem: idea bardzo szlachetna, ludzie odpowiedni, tylko możliwości realizacji żadne, bo potęgą na wsi jest Mikołajczyk ze swoim Stronnictwem Ludowym. źródło: NKJP: Teresa Torańska: Oni, 1985 |
|
|
Moja znajomość najnowszego repertuaru jest właściwie żadna. źródło: NKJP: Zbigniew Raszewski: Raptularz (1965-67), 1967 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| D. | żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnego |
żadnej |
| C. | żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnemu |
żadnej |
| B. | żadnego |
żadnego |
żaden |
żadne |
żadną |
| N. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadną |
| Ms. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnej |
| W. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
| D. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| C. | żadnym |
żadnym |
żadnym |
żadnym |
| B. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadne |
| N. | żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
żadnymi |
| Ms. | żadnych |
żadnych |
żadnych |
żadnych |
| W. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
Składnia
| Cz | + | żaden | + |
|
| szyk: neutralny | ||||
3. taki żaden
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | nijaki |
Cytaty
|
„Dzień dobry” jest tu zaczepką, a innych form grzeczności nie spotkasz. Ulice ciemne, teatry żadne. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Podręcznik do ludzi: tom 1 i ostatni – Czaszka, 1996 |
|
|
Dość elegancki Starbuń, bardzo przestrzennie i przejrzyście w środku, zdecydowanie jest czym oddychać, ale atmosfera jakaś taka, żadna. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | żaden |
żaden |
żaden |
żadne |
żadna |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | żadni |
żadni |
żadne |
żadne |
Frazeologizmy
coś nie pozostawia żadnych wątpliwości
ktoś nie ma pojęcia
ktoś nie ma żadnego pojęcia
ktoś nie odkrył Ameryki
ktoś nie odkrył żadnej Ameryki
ktoś nie odkrywa Ameryki
ktoś nie odkrywa żadnej Ameryki
nie ma nic świętego dla kogoś
nie ma żadnych świętości
pod żadnym pozorem
w żaden sposób
żadną miarą
za żadne skarby
za żadne pieniądze
za żadną cenę
za żadne skarby świata
za żadne skarby
za żadne pieniądze
za żadną cenę
za żadne skarby świata
żadna siła
żadna ludzka siła
żadną siłą