Chronologizacja
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | baba |
baby |
|
| D. | baby |
bab |
|
| C. | babie |
babom |
|
| B. | babę |
baby |
|
| N. | babą |
babami |
|
| Ms. | babie |
babach |
|
| W. | babo |
baby |
1. kobieta
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | kobieta |
Połączenia
- ciężarna; goła; stara; brzydka, durna, głupia; wścibska, wściekła baba
- baba za kierownicą; baba z dzieckiem
- baba w ciąży
- baba i chłop
- baba gada, kłóci się, krzyczy, opowiada (coś), powiedziała (coś | że ...)
- tłumaczyć babie
Cytaty
|
- Ja cię zachęcałem do wódki? Co ty opowiadasz, głupia babo. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Hiszpańskie oczy, 1990 |
|
|
W drzwiach od przedpokoju stała tłusta baba w palcie i wrzeszczała. źródło: NKJP: Tomek Tryzna: Idź kochaj i niech ci nie pomoże żadna na ziemi rzecz, 2010 |
|
|
Jest bardzo ładny, już oglądają się za nim młode baby, tyle tu młodych bab bez chłopów... źródło: NKJP: Maria Biełkina: Losy pokrzyżowane, Gazeta Wyborcza, 1997-12-05 |
|
|
Po pierwsze ja uwielbiam szybką jazdę samochodem i nie znoszę bab za kierownicą, które są strasznie niezdecydowane. źródło: NKJP: Maciej Kołodziejczyk: Mój idol? Tata!, Trybuna Śląska, 2003-11-14 |
|
|
Twój mąż zamyka się z gołymi babami, a ty mu wierzysz, że on je rysuje? źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Balzakiana, 2008 |
2. żona
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Rodzina członkowie rodziny
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność
Połączenia
- jego, moja; cudza baba
- mieć babę
Cytaty
|
- Jak się ma twoja baba? Paweł nie odpowiadał. Widocznie miała się nieźle. Ale za to pytał mnie: - A ty, Tomasz, nie postarasz się o jaką? źródło: NKJP: Wiesław Dymny: Opowiadania zwykłe, 1997 |
|
|
Myślę sobie: „Nie pije, chłop porządny, myśli, dzieciaka kocha, babę ma zacną. Spróbuję”. źródło: NKJP: Bohdan Czeszko: Pokolenie, 1951 |
|
|
- Co cię cudza baba obchodzi? źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Pogrzeb czarownicy, 2003 |
|
|
- Bez seksu nie mógł żyć, jak człowiek bez jedzenia - zdradza sąsiadka. - Bez przerwy musiał mieć babę. Ruskie, młode, stare (tylko żeby to się nie wydało...). Żona nie wytrzymała, poszła w świat, to się zajął córką. źródło: NKJP: Jerzy Danilewicz: Poczuj to co ofiara, Polityka, 2008-09-27 |
|
|
Zbiegli się wszyscy, przyprowadzili swoje baby i dzieciaki. źródło: NKJP: Teresa Bojarska: Świtanie, przemijanie, 1996 |
Składnia
|
+ | baba | + |
CZYJA
|
3. wieśniaczka
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka wieś
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | chłopka, wieśniaczka, wieśniara |
Połączenia
- prosta baba
- baby w chustach, w zapaskach
Cytaty
|
To prosta baba, zaczynała od wypasu gęsi na grodzkich łąkach. źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Smoczy pazur, 2003 |
|
|
Jedziemy do kościoła - mnóstwo bab kolorowych, ale już wielka mieszanina smaków; tylko trzy stare baby widziałam całkowicie stylowo ubrane; w zapaskach i wełniakach barwionych jeszcze starymi domowymi sposobami i roślinnymi barwnikami, pięknie stonowanych w smaczną gamę purpur, brązów i żółcizn. źródło: NKJP: Maria Dąbrowska: Dzienniki, 2009 |
|
|
Baba z koszykiem na plecach nie wiedziała nie, tak samo nie umiał mu nic powiedzieć stary chłop na furmance. źródło: NKJP: Wiesław Dymny: Opowiadania zwykłe, 1997 |
|
|
Podróżni mieli ze sobą liczne bagaże, powiązane sznurkiem tekturowe walizki, toboły i tobołki, a co gorsza wiklinowe kosze, stanowiące największą zawalidrogę i należące zwykle do pękatych, zakutanych w grube kraciaste chusty bab, obok których nie sposób się było przecisnąć. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy: piołun, 1992 |
4. babcia
Definicja
Noty o użyciu
Używane przez małe dzieci lub w kontaktach z małymi dziećmi.
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Rodzina członkowie rodziny
Cytaty
|
Rozumie niemal wszystko, co się do niego mówi. Kiwa, lub kręci głową w odpowiedzi. Pierwsze słowo, jakie wypowiedział, to – „baba” ku radości babci Ewy. źródło: NKJP: Katarzyna Jedynak: Pierwszy roczek, Gazeta Wrocławska, 2002-01-15 |
|
|
Ja mówię zawsze „jedziemy do babci”, a moja mama mówi do niej „chodź do baby”, więc jak chce żeby ją babą nazywać to ja się nie wtrącam. źródło: Internet: lovi.pl/pl/forum |
5. handlarka
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes handel i usługi
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka wieś
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | handlarka |
Połączenia
- cielęcina, jajka, mięso, ser od baby
- kupić/kupować u baby
Cytaty
|
W czasach kartkowych to właśnie baba z cielęciną ratowała nasze żołądki. źródło: NKJP: Iwona Krupa: Eskalopki iu inne, Super Express, nr 21, 1998 |
|
|
Dzieci powinny jeść dobre mięso. Mamusia kupowała od baby, nawet podczas wojny. źródło: NKJP: Inga Iwasiów: Bambino, 2008 |
|
|
Wynosiła też matka to mięso na rynek, naturalnie po kryjomu przed ojcem, i sprzedawała lub wymieniała za mleko, śmietanę, jajka, masło u bab. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Widnokrąg, 1996 |
6. mężczyzna fajtłapa
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Usposobienie człowieka określenia człowieka ze względu na jego usposobienie
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | mężczyzna |
Połączenia
- z niego to taka baba
Cytaty
|
- Nie jesteś mężczyzną, jesteś babą - mówię. źródło: NKJP: Dawid Kornaga: Gangrena, 2005 |
|
|
Ogólnie - dupa jesteś - w wojsku nie byłeś - ja uważam, że jesteś babą! źródło: NKJP: Internet |
7. ciasto
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy
Połączenia
- drożdżowa; lukrowana; wielkanocna; smaczna, wyrośnięta baba
- baby i baranki, baby i mazurki
- kroić, piec, upiec babę; wypiekać baby
Cytaty
|
Ciasto drożdżowe na babę wielkanocną musi być lekkiej konsystencji, ale cięższe niż na inne wypieki, dlatego nie należy żałować do niej żółtek. źródło: NKJP: Dziennik Łódzki, 2005-03-25 |
|
|
Pozwoli sobie pani w święta na kawałek baby i mazurka, czy już obowiązuje jakaś ścisła dieta przedolimpijska? - Babki i mazurka to raczej nie ruszę - za dużo mają węglowodanów, ale sernika chyba sobie nie odmówię. źródło: NKJP: Jolanta Sielska: Do Anny Szymul, Gazeta Poznańska, 2004-04-09 |
|
|
W Wielką Sobotę gospodynie miały dużo pracy; zamykały się w izbie i piekły baby. Musiały być ogromne, doskonale wyrośnięte, pulchne i lukrowane. źródło: NKJP: (ŻYR): Wielkanocne stoły, Gazeta Poznańska, 2002-03-30 |
|
|
Lada w cukierni ugina się więc od smakowitych bab, baranków, ale również zachwyca tortami przypominającymi strusie jaja o “pisankowych” barwach. źródło: NKJP: Joanna Mazur: Polskie babki, Gazeta Wrocławska, 2003-04-19 |
|
|
Na Wielkanoc tradycyjnie piekę baby parzone. źródło: NKJP: Maria Janicka: Spec od bab, Trybuna Śląska, 2002-03-15 |
8. część maszyny
Definicja
Pochodzenie
psł. *baba 'matka ojca lub matki'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn
Połączenia
- baba uderza (w pal)
Cytaty
|
Tradycyjnie kafary były napędzane parą wodną - baba była podnoszona przez ciśnienie pary wytwarzanej w kotle, a następnie po osiągnięciu odpowiedniej wysokości para była gwałtownie wypuszczana, a zwalniana baba opadała pod własnym ciężarem. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Oblicz liczbę uderzeń baby w pal w ciągu 1 minuty. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Obecnie najczęściej w użyciu są kafary pneumatyczne, wymagające jedynie dostarczenia do baby sprężonego powietrza lub urządzenia hydrauliczne i spalinowe. źródło: NKJP: Internet |
9. figura kamienna
Definicja
Pochodzenie
ros. bába
może z tur. baba 'ojciec; posąg'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja świat dawnych epok i wydarzenia historyczne
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | figura |
Połączenia
- kamienna; pruska baba
- figura, posąg baby
Cytaty
|
Pruską babę znaleziono też podczas wykopalisk prowadzonych w Poganowie. źródło: NKJP: Internet |
|
|
W przeciwieństwie też do bab stepowych, figury pruskie mają przedstawione w dłoniach obok rogów służących do picia również miecze a więc atrybuty niewątpliwie męskie, wyobrażają więc raczej przodków męskich a nie żeńskich. źródło: NKJP: Zdzisław Skrok: Wielkie Rozdroże: ćwiczenia terenowe z archeologii wyobraźni, 2008 |