Chronologizacja
1. bajkowa istota
Definicja
Pochodzenie
może śr.-w.-niem. karl 'człowiek, mąż, ukochany'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja wierzenia i przesądy
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | karzełek |
Cytaty
|
Zerknąłem pod nogi i ujrzałem karzełka o gładkiej, pyzatej twarzy brzydkiego dziecka [...]. Zapytałem nieufnie, kim jest ten „ktoś”. W odpowiedzi karzeł zatrzepotał wolną dłonią, jakby płoszył natrętne ptaszyska na polu. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003 |
|
|
Naraz czar prysnął. Obrazy znikły. Znów znalazłem się w urządzonej z przepychem pieczarze. Uniosłem głowę sponad otwartej księgi i dostrzegłem stojącą obok wejścia postać karła. źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006 |
|
|
W górach musi być cisza. W przepaściach znowu lęgną się karły złośliwsze od dziwożon lub wił. Tutejsi ludzie mają na nie sposobne zaklęcia, ale skąd je znać obcemu? źródło: NKJP: Zofia Kossak: Błogosławiona wina, 1953 |
|
|
[...] Wypicie tej mikstury dawało dar mądrości i poezji. Syn Gillinga, Suttur, olbrzym mrozu, zemścił się na karłach i odebrał im cudowną miksturę. źródło: NKJP: Jerzy Suchanek: Ja to nie ja, Akant, 2006-08 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | karzeł |
karłowie |
ndepr |
| karły |
depr | ||
| D. | karła |
karłów |
|
| C. | karłowi |
karłom |
|
| B. | karła |
karłów |
|
| N. | karłem |
karłami |
|
| Ms. | karle |
karłach |
|
| W. | karle |
karłowie |
ndepr |
| karły |
depr |
2. niski człowiek
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz bywa także używany jako pogardliwe określenie niskiej osoby.
Pochodzenie
Od: karzeł 'bajkowa istota'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | liliput |
Cytaty
|
[...] Karzeł traci jedyne osoby na świecie, które nie patrzą na niego obojętnie [...]. Ktoś przypomniał sobie, że w Warszawie zna małą chemiczkę. Kiedy duzi spieszą we wszystkich kierunkach, w kawiarni popija kawę dwójka małych, zdeformowanych, niemodnych. źródło: NKJP: Edyta Gietka: Mały szuka nieba, Polityka, 2007-10-13 |
|
|
Miał wzrost karła, zbyt długi tułów i pałąkowate nogi. źródło: NKJP: Iwona Surmik: Smoczy Pakt, 2003 |
|
|
Starszy Olek był karłem o pałąkowatych po krzywicy nogach i torsie atlety, bary miał mocarne, spadziste i nieproporcjonalnie długie ręce w stosunku do swego wzrostu. źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Powidoki, 2010 |
|
|
Fellini stworzył archiwum postaci: grubi, chudzi, piękni, brzydcy, karły i wielkoludy. źródło: NKJP: Irena Morawska: Długi sen Federica, Gazeta Wyborcza, 1993-11-06 |
|
|
Do ról krasnoludów zaangażowano karłów, a postacie elfów uzyskano za pomocą odpowiedniej charakteryzacji. źródło: NKJP: (ma): Był sobie pierścień..., Dziennik Bałtycki, 2002-02-15 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | karzeł |
karłowie |
ndepr |
| karły |
depr | ||
| D. | karła |
karłów |
|
| C. | karłowi |
karłom |
|
| B. | karła |
karłów |
|
| N. | karłem |
karłami |
|
| Ms. | karle |
karłach |
|
| W. | karle |
karłowie |
ndepr |
| karły |
depr |
3. coś małego
Definicja
Pochodzenie
Od: karzeł 'bajkowa istota'
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii wielkość,
Cytaty
|
Z komina lecą już kolejne cegły. – To jakaś kpina. Teraz to już mogą sobie go całkiem zburzyć i z nas nie żartować. Przecież to nie komin, a karzeł – denerwują się rybniczanie. źródło: NKJP: (alek): Karzeł zamiast giganta, Dziennik Zachodni, 2007-08-27 |
|
|
To bakteria, przy której nawet największe Chromatium wydaje się karłem. źródło: NKJP: Artur Włodarski: Sensacja mikrobiologiczna końca XX wieku, Gazeta Wyborcza, 1999-04-21 |
|
|
Gdzieniegdzie spomiędzy parasoli pinii wystrzela w niebo maszt cedru, przy którym inne drzewa wyglądają jak karły [...]. źródło: NKJP: Ewa Cechnicka:Znak Anny, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | karzeł |
karły |
|
| D. | karła |
karłów |
|
| C. | karłowi |
karłom |
|
| B. | karła |
karły |
|
| N. | karłem |
karłami |
|
| Ms. | karle |
karłach |
|
| W. | karle |
karły |
4. ktoś gorszy od innych
Definicja
Pochodzenie
Od: karzeł 'niski człowiek' (czyli gorszy), 'coś małego' (czyli gorszego)
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające
Połączenia
- karzeł gospodarczy, polityczny; moralny
Cytaty
|
- Jak to możliwe, aby karzeł gospodarczy miał tak silną armię? źródło: NKJP: (PAP): Kraj zatrzaśniętych drzwi, Dziennik Polski, 2006-10-12 |
|
|
Bez tego kompleks gospodarczego giganta i politycznego karła nie zostanie przezwyciężony. źródło: NKJP: Artur Hajnicz: Artur Hajnicz komentuje wizytę Helmuta Kohla, Gazeta Wyborcza, 1995-07-10 |
|
|
[...] Człowiek wybitny i nieprzeciętny nie może zostać duchowym karłem. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Metamorfozy, 2004 |
|
|
Są politycy, którzy charakteryzują się wysokim wzrostem, ale to polityczne karły. źródło: NKJP: Internet |
|
|
Takie chore urojenia mogły się zrodzić tylko w małych główkach ludzi zawistnych i zakompleksionych, tzw. karłów moralnych. źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | karzeł |
karły |
|
| D. | karła |
karłów |
|
| C. | karłowi |
karłom |
|
| B. | karła |
karły |
|
| N. | karłem |
karłami |
|
| Ms. | karle |
karłach |
|
| W. | karle |
karły |
Składnia
|
+ | karzeł | + |
(JAKI)
|
5. gwiazda
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz jest także składnikiem terminów złożonych, oznaczających klasy gwiazd w zależności od charakterystyki ich światła, np. czerwony karzeł , żółty karzeł , błękitny karzeł .
Pochodzenie
Kalka internacjonalizmu: ang. dwarf star , fr. (étoile) naine , niem. Zwergstern 'karla, karłowata gwiazda'.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Niebo i wszechświat gwiazdy i planety
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | gwiazda |
Cytaty
|
Nie dochodzi w jej wnętrzu do termojądrowego wybuchu, ale temperatura jest na tyle wysoka, że karzeł świeci, głównie promieniowaniem cieplnym - podczerwonym. źródło: NKJP: Andrzej Kurpiewski: Kosmos, Gazeta Wyborcza, 1995-10-27 |
|
|
Najjaśniejsza gwiazda ziemskiego nieba, Syriusz z Wielkiego Psa, noszący też miano Kanikuły, ma za niedostrzegalnego gołym okiem towarzysza takiego właśnie karła. źródło: NKJP: Jarosław Włodarczyk: Wędrówki niebieskie, czyli Wszechświat nie tylko dla poetów, 1999 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | karzeł |
karły |
|
| D. | karła |
karłów |
|
| C. | karłowi |
karłom |
|
| B. | karła |
karły |
|
| N. | karłem |
karłami |
|
| Ms. | karle |
karłach |
|
| W. | karle |
karły |