UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

kartacz

Chronologizacja

2 połowa XVII w., Kart XVII-XVIII

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: m3

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. kartacz
kartacze
D. kartacza
kartaczów
kartaczy
C. kartaczowi
kartaczom
B. kartacz
kartacze
N. kartaczem
kartaczami
Ms. kartaczu
kartaczach
W. kartaczu
kartacze

1. pocisk

Definicja

dawniej stosowany pocisk artyleryjski, wypełniony ołowianymi kulkami lub innymi elementami metalowymi

Pochodzenie

niem. Kartätsche

z wł. cartoccio 'osłona z papieru (na nabój); nabój'

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Wojsko i wojna broń

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  pocisk

Połączenia

  • granaty i kartacze; kule i kartacze
  • grad kartaczy
  • kula z kartacza
  • strzelać kartaczami

Cytaty

Zasadniczym walorem dział regimentowych było zastosowanie w nich zespolonej amunicji woreczkowej (miotający ładunek prochowy i kula pełnolana lub kartacz w jednym woreczku ładowanym do lufy działa) [...].

źródło: NKJP: Ryszard Henryk Bochenek: Twierdza Jasna Góra, 1997

[...] Została śmiertelnie raniona odłamkiem kartacza.

źródło: NKJP: Stanisław Wasylewski: Życie polskie w XIX wieku, 2008

Strzelali do wroga zbyt odległego, oczarowani potęgą huku, a gdy pierwsze kartacze wroga wybuchały w ich szeregach, zaraz porzucali broń i czym prędzej uciekali.

źródło: NKJP: Arkady Fiedler: Madagaskar okrutny czarodziej, 1969

Podczas bitwy godnie znosiły huk kartaczy, zapach prochu i wrzawę.

źródło: NKJP: (JETA): Męskie zabawy, Dziennik Bałtycki, 1998-07-17

Wtedy użyjemy haubic i dział przeciwlotniczych. Damy im końcowy wycisk kartaczami!

źródło: NKJP: Kazimierz Moczarski: Rozmowy z katem, 1977

2. potrawa

Definicja

kulin. 
podłużna duża kluska ziemniaczana nadziewana mielonym mięsem, potrawa charakterystyczna dla kuchni litewskiej, popularna także w północno-wschodniej części Polski

Pochodzenie

Od: kartacz w zn. 'nabój' (przez podobieństwo kształtu)

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

Relacje znaczeniowe

synonimy:  cepelin
hiperonimy:  kluska

Połączenia

  • jedzenie kartaczy

Cytaty

W tym mieście znajduje się Światowe Centrum Smakoszy Kartacza, potrawy z pogranicza polsko-litewskiego, przypominającej pyzy z mięsem. Coś mi się wydaje, że po zjedzeniu kartacza można eksplodować.

źródło: NKJP: (X): Tygodniówka, Dziennik Polski, 2002-08-17

Kartaczem i solą powitano w czwartek gości, którzy tłumnie przybyli na IV Mistrzostwa Świata w Jedzeniu Kartaczy w Gołdapi.

źródło: NKJP: (X): Tygodniówka, Dziennik Polski, 2002-08-17

W wielu regionach kraju rozwinęła się produkcja wyrobów garmażeryjnych z ziemniaków, takich jak: kluski, pyzy, kartacze, knedle, babki ziemniaczane, itp.

źródło: NKJP: Kazimiera Zgórska: Możliwości i kierunki rozwoju małych przetwórni spożywczych ziemniaka, Ziemniak Polski, nr 3, 2008

Na pierwszy ogień najlepiej wrzucić babkę albo kiszkę ziemniaczaną, później skusić się na kartacze, a między posiłkami postawić na kindziuk.

źródło: NKJP: (X): Jeden wiek historii, Tygodnik Siedlecki, 2009-08-21

W tej litewskiej restauracji można się najeść do syta słynnych kartaczy (lub jak mówią Litwini, cepelinów), kiszki ziemniaczanej i soczewiaków.

źródło: NKJP: Edwin Bendyk: Zatruta studnia: rzecz o władzy i wolności, 2002

Data ostatniej modyfikacji: 19.05.2020
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj